21°
19°Τὸ τοῦ Ζυγοῦ ἄστρον ὁμοῦ μετὰ τῆς Παρθένου έσχηματίσθησαν πρὸς τιμὴν τῆς Ἀστραίας, ποὺ ἐφορεύει τοὺς θείους θεσμοὺς τοῦ δικαίου
Ὁ Ζυγὸς παραλαμβάνεται ἀπὸ τῶν χηλῶν τοῦ Σκορπιοῦ ὡς ἀστερισμὸς ἀλλὰ ὁ μύθος καὶ οἱ ἰδέες του ἀπὸ τῆς Παρθένου. Ἡ ὀνομασία τοῦ Ζυγοῦ, Χηλές, προέρχεται ἐκ τοῦ ῥήματος “χηλόω” ποὺ σημαίνει “διχάζω, διαχωρίζω”. Γι’ αὐτὸ οἱ διχαλωτὲς ὁπλὲς τῶν ἵππων καὶ τῶν βοοειδῶν, ἢ οἱ ἁρπάγες τοῦ καρκίνου καὶ τοῦ σκορπιοῦ καλοῦνται χηλές. Ἡ διττὴ φύση τοῦ Ζυγοῦ ἐκφράζεται παντοτρόπως: τὰ δύο μέρη τοῦ ζυγοῦ, τὰ περὶ τιμωριῶν καὶ ἀνταμοιβῶν, ἀκόμη καὶ ἀστρολογικῶς ὅτι ἐσυστάθη ἀπὸ μέρος ἰδεῶν τῆς Παρθένου καὶ ἀστέρων τοῦ Σκορπιοῦ.
Ὁ Ζυγὸς εἶχε συσχετισθεῖ ἀργότερα καὶ μὲ τὸ χρυσοῦν ἅρμα τοῦ Πλούτωνος, ποὺ ἔφερε τὴν Περσεφόνη εἰς τὸν ᾍδη. Ἅμα τῇ ἐπιστροφῇ τῆς Κόρης ὁ χρόνος της μοιράζεται (διχάζεται): τὸ ἓν τρίτο τοῦ χρόνου – ἢ τὸ ἓν δεύτερο κατ’ ἄλλους μυθογράφους – παραμένει ἐν ᾍδῃ παρὰ τὸν Πλούτωνα, καὶ τὸ ὑπόλοιπον διάγει παρὰ τὴν Δήμητρα. Εἶναι ὁ μόνος ζῳδιακὸς ἀστερισμὸς ποὺ δὲν ἀπεικονίζει ζῶο τινὰ ἀλλὰ σύμβολο, τὸ πλέον οἰκεῖο τοῦ νερτέρου κόσμου: ὁ ζυγὸς τῆς κρίσεως τῶν ψυχῶν.
Φωτοσυλλογή: Ζυγός
Ἀντιπροσωπεύει τὴν ἀρχὴ τοῦ θείου Δικαίου. Διὰ τοῦ Ζυγοῦ κρίνονται δικαίως ὅλοι· ἀναλόγως δὲ τοῦ ἀποτελέσματος ἐπέρχεται ἡ ἀνταμοιβὴ ἢ ἡ τιμωρία. Ἡ κρίσις γίνεται κατὰ Λόγο δηλαδὴ κατὰ τὸ ἀνάλογο μέτρο: Ὁ βασιλεὺς κρίνεται πρὸς τὸ μέτρο τῶν βασιλέων, ὁ ἔμπορος πρὸς τὸ τῶν ἐμπόρων, ὁ πολεμιστὴς πρὸς τὸ τῶν πολεμιστῶν κ. ο. κ. Ὄχι τὰ ἴδια μέτρα καὶ σταθμὰ τοῖς πάσι ἀδιακρίτως, ἀλλὰ τὰ κατὰ τὸν Λόγο ἴσα μέτρα καὶ σταθμὰ πρὸς ἕκαστον – καὶ δι’ αὐτῶν τελεῖται ἡ κρίσις καὶ ὁρίζονται ἀμοιβὲς ἢ ποινές. Ἀκόμη καὶ ἡ ἴδια πράξις δύναται νὰ ἀντιμετωπισθῇ εὐμενῶς ἢ δυσμενῶς ἀναλόγως τοῦ πράξαντος καὶ τῶν ἰδιαιτέρων συνθηκῶν ποὺ τὴν περιβάλλουν.
Δὲς ὅμως μὴν σοῦ ἔχει διαφύγει ὅτι ὁ Πλάτων ὑπονοεῖ κάτι ποὺ μπορεῖς νὰ κατανοήσῃς ὅταν συνδεει μὲ τὸν Σωκράτη τὸν Λυκοῦργο καὶ ὄχι μόνον τὸν Πυθαγόρα, ὡς πίστευε ὁ Δικαίαρχος. Θὰ γνωρίζεις βέβαια πῶς ὁ Λυκοῦργος ἐξεδίωξε ἀπὸ τὴν Λακεδαίμονα τὴν ἀριθμητικὴ ἀναλογία, ὡς δημώδη καὶ ταιριαστὴ τοῦ ὄχλου. Εἰσῆγε δὲ τὴν γεωμετρικὴ ποὺ εἶναι πρέπουσα γιὰ τὴν σώφρονα ἀριστοκρατία καὶ τὴν νόμιμη βασιλεία. Διότι ἡ μία ἀπονέμει τὸ ἴσο βάσει τοῦ ἀριθμοῦ ἐνῶ ἡ ἄλλη αὐτὸ ποὺ πρέπει εἰς τὴν ἀξία ἑκάστου βάσει τοῦ λόγου. Ἐξάλλου, ἡ γεωμετρικὴ ἀναλογία δὲν ἀνακατεύει τὰ πάντα μαζί, ἀλλὰ κάνει σαφὴ διάκριση καὶ τῶν χρηστῶν καὶ τῶν πονηρῶν, ποὺ τοὺς λαχαίνει πάντα τὸ πρὸς αὐτοὺς οἰκεῖο (ὅ,τι τοὺς ταιριάζει) – καὶ διακρίνονται ὄχι διὰ ζυγῶν ἢ διὰ κλήρων ἀλλὰ κατὰ πόσο διαφέρουν ὡς πρὸς τὴν ἀρετὴ καὶ τὴν κακία. Αὐτὴν τὴν ἀναλογία ἐφαρμόζει ὁ θεός στὰ πράγματα, τὴν προσαγορευομένη Δίκη καὶ Νέμεση, ὦ φίλε Τύνδαρη, τὴν διδάσκουσα εἰς ἐμᾶς ὅτι πρέπει νὰ θεωροῦμε τὸ δίκαιο ἰσότητα καὶ ὄχι τὴν ἰσότητα δίκαιο. Γιατί αὐτὴν τὴν ἰσότητα ποὺ οἱ πολλοὶ ἐπιδιώκουν, εἶναι ἡ μεγίστη πάσων ἀδικιῶν καὶ ὁ θεός τὴν ἀποδιώχνει, ὅσο αὐτὸ εἶναι δυνατὸν, καὶ διαφυλάσσει τὸ κατ’ ἀξία, ἐφόσον διὰ γεωμετρικοῦ τρόπου βάσει τοῦ Λόγου προσδιορίζεται καὶ τὸ κατὰ Νόμον.
Πλούταρχος, Συμποσιακά, βιβλίον H′, β′
Με ποία ἔννοια ἔλεγε ὁ Πλάτων ὅτι ὁ θεὸς αἰωνίως γεωμετρεῖ;
Ὁ Ἡσίοδος τονίζει τὴν μεγίστη σημασία τῆς Δίκης καὶ τῶν δικαίων κρίσεων μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων…
Ἀλλ’ ἐσύ, Πέρση, ἄκουε τὸ δίκαιο, τὴν ὕβρη δε μὴ θρέφεις·
κακὴ εἶν’ ἡ ὕβρη γιὰ ἄνθρωπο δειλό. Οὔτε ὁ ἀνδρεῖος
φέρει εὔκολα τὸ βάρος της, ἀλλὰ λυγίζει ἀπ' αὐτὸ καθὼς
ἡ ἄτη τὸν παρασύρει καὶ τὸν εὑρίσκουνε κακά. Καλλίτερος ὁ ἄλλος
δρόμος, νὰ πᾶς πρὸς τὰ δίκαια· ἡ Δίκη ὑπερισχύει τῆς Ὕβρεως
εἰς τὸ τέλος τῆς διαδρομῆς, μὰ ὁ ἀνόητος τὸ μαθαίνει ἀφοῦ πάθει.
Διότι ἐκεῖ τρέχει κι ὁ Ὅρκος ταυτόχρονα μὲ τὶς στρεβλὲς κρίσεις.
Ὀδύρεται ἡ Δίκη ὅταν σέρνεται ἐκεῖ ὅπου τὴν ὀδηγοῦν αὐτοὶ
ποὺ δωροδοκήθηκαν γιὰ νὰ κρίνουν τὸ δίκαιο μὲ στρεβλὴ δίκη.
Καὶ κλαίουσα, ἀκολουθεῖ τὴν πόλη καὶ τὰ ἤθη τοῦ λαοῦ,
τυλιγμένη μὲ ὀμίχλη, φέρνοντας κακὰ στοὺς ἀνθρώποις
ποὺ τὴν ἐδίωξαν καὶ δὲν ἀπονεμήθη δικαιοσύνη.Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 213 – 224
…τὰ ἀγαθὰ ποὺ φέρνει ἡ εὐνομία, οἱ ἀγαθοὶ δικαστὲς καὶ ἡ μέριμνα γιὰ τὸ δίκαιο, καθὼς καὶ τὰ μεγάλα δεινὰ ποὺ πλήττουν πόλεις ὁλόκληρες ἢ χῶρες ὅταν ἐξαπλώνεται ἡ ἀδικία, κι ἐξαιτίας τοῦ κακοῦ τῶν ὀλίγων ὑποφέρουν ὅλοι.
Ὅποιοι ὅμως δικάζουν μὲ εὐθυκρισία καὶ τοὺς ξένους
καὶ τοὺς ἐντόπιους δίχως νὰ παρεκβαίνουν ἀπὸ τὸ δίκαιο,
αὐτῶν ἡ πόλη θάλλει καὶ οἱ λαοὶ ἀνθίζουν μέσα της·
ἡ κουροτρόφος εἰρήνη συντροφεύει τὴν γῆ τους, καὶ οὐδέποτε
τὸν δυσβάσταχτο πόλεμο ἀποφασίζει γι’ αὐτοὺς ὁ πανεπόπτης Ζεύς·
οὔτ’ ἔρχεται ποτὲ λιμὸς στοὺς δίκαιους ἀνθρώπους μήτε τὰ κακὰ ποὺ φέρνει
ἡ ἄτη, ἀλλὰ μὲ χαρὰ ἀπολαμβάνουν τοὺς καρποὺς τῶν ἔργων τους.
Ἡ γῆ πολὺ βιὸς τοὺς φέρνει, οἱ δρύες τῶν ὅρων ἔχουν βαλανίδια
μέχρι τὴν κορυφή τους, καὶ μελίσσια γεμίζει ὁ κορμός τους·
τὰ πυκνόμαλλα πρόβατα βαραίνουν ἀπ’ τὸ πολὺ μαλλί·
οἱ γυναῖκες γεννοῦν παιδιὰ ὅμοια τῶν γονιῶν εἰς τὴν ὄψη·
καὶ μέσα σὲ ἀγαθὰ θάλλουν συνέχεια· οὐτε πλοίων ἐπιβαίνουν
γιὰ ταξίδια, καρπὸ τοὺς φέρει ἡ ζωοδότρα γῆ.Ὅσοι ὅμως πράττουν ἄδικα καὶ ὕβρη καὶ ἄθλια ἔργα,
τιμωρία ἀποφασίζει γι’ αὐτοὺς ὁ Κρονίδης, ὁ πανεπόπτης Ζεύς.
Πολλάκις καὶ σύμπασα ἡ πόλη ὑποφέρει ὑπὸ κακοῦ ἀνδρός,
ποὺ βαρύνεται μὲ κρίματα καὶ ἀνόσια ἔργα μηχανεύεται.
Αὐτοὺς μέγα κακὸ ἐξ οὐρανοῦ τοὺς ῥίχνει ὁ Κρονίων
λιμὸ μαζὶ καὶ ἀρρώστια· κι ἀποδεκατίζονται οἱ λαοί.
Οὔτε γεννοῦν οἱ γυναῖκες, οἱ δὲ οἶκοι μειώνονται
μὲ τοῦ Ὀλυμπίου Ζηνὸς τὴν βουλή· ἄλλοτε πάλι
ἢ τὸν εὐρὺ στρατὸ τοὺς ἀφανίζει ἢ τὰ τείχη
ἢ τὰ πλοῖα τους ἐν πόντῳ ὁ Κρονίδης βυθίζει.Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 225 – 247
Συνεχίζει ὁ σπουδαῖος αὐτὸς διαχρονικὸς διδάσκαλος ὑπενθυμίζοντας τὴν θεία φύση τοῦ δικαίου, ἀπὸ τὸ ὁποῖο οὔτε οἱ βασιλεῖς οὔτε καὶ γενικότερα ὅσοι ἄρχουν μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων εἶναι δυνατὸν νὰ διαφύγουν…
Ὦ βασιλεῖς, ἀναλογισθεῖτε κι ἐσεῖς καλὰ αὐτὴν
τὴν τιμωρία· γιατὶ μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων ἐγγὺς εἶναι
οἱ ἀθάνατοι καὶ παρατηροῦν, ὅσους μὲ στρεβλὲς δίκες φθείρουν
τοὺς συμπολίτες τους χωρὶς νὰ λογίζουν τῶν θεῶν τὴν ὀργή.
Δέκα χιλιάδες τρεῖς φορὲς ἀριθμοῦν, ἐπὶ τῆς πολυτρόφου γῆς,
τοῦ Ζηνὸς οἱ ἀθάνατοι φύλακες τῶν θνητῶν ἀνθρώπων·
αὐτοὶ παρακολουθοῦν τὶς δίκες καὶ τὰ ἄθλια ἔργα
τυλιγμένοι μὲ ὀμίχλη, περιδιαβαίνοντας ὅλη τὴν γῆ.
Καὶ εἶναι ἡ παρθένος Δίκη, τοῦ Διὸς γόνος, ποὺ τιμᾶται
καὶ εἶναι σεβαστὴ μεταξὺ τῶν θεῶν τοῦ Ὀλύμπου.
Κι ὅποτε κάποιος βλάπτει μὲ στρεβλὴ κατηγορία,
αὐτὴ καθίζοντας παρὰ τοῦ πατρός της, τοῦ Διὸς Κρονίωνος,
τραγουδάει τῶν ἀνθρώπων τὸν ἄδικο νοῦ, ὥσπου νὰ πληρώσῃ
ὁ δῆμος τὶς ἀτασθαλίες τῶν βασιλέων, ποὺ ἔχοντας κακὴ σκέψη
παρεκτρέπουν τὶς δίκες κρίνοντας στρεβλά.
Φυλαχθεῖτε ἀπ’ αὐτά, βασιλεῖς, καὶ κρίνετε μὲ εὐθυκρισία
ἐσεῖς οἰ δωροφάγοι, καὶ ξεχάσετε ὁριστικὰ τὶς στρεβλὲς δίκες.Κακὸ εἰς τὸν ἑαυτό του κάνει αὐτὸς ποὺ κάνει κακὸ εἰς ἄλλον,
καὶ ἡ κακὴ βουλὴ εἶναι κάκιστη γι’ αὐτὸν ποὺ τὴν σκέπτεται.
Τοῦ Διὸς ὁ ὀφθαλμὸς τὰ πάντα βλέπει καὶ τὰ πάντα νοεῖ
κι αὐτὰ τώρα, ἐὰν θέλῃ, τὰ βλέπει, οὔτε τοῦ διαφεύγει,
κι αὐτὴ ἐδῶ ἡ πόλη ποῖο δίκαιο ἔχει μέσα της.Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 248 – 269
…ἐνῶ δὲν παραλείπει νὰ ἀναφέρῃ τοὺς ὅρκους, τὸ κρίμα ποὺ βαραίνει τὸν ἐπίορκο ποὺ ὁρκίζεται ψευδῶς, καὶ τὸ καλὸ ποὺ ἔρχεται εἰς ὅποιον τιμᾷ τὸν ὅρκο καὶ εἶναι φιλαλήθης.
Ὦ Πέρση, βάλε τὰ ὅλα αὐτὰ καλὰ στὸ νοῦ σου,
καὶ ὑπάκουε τὸ δίκαιο, ξεχνῶντας πλήρως τὴν βία.
Γιατὶ αὐτὸν τὸν νόμο στοὺς ἀνθρώπους διέταξε ὁ Κρονίων
οἱ ἰχθεῖς καὶ τὰ θηρία καὶ τὰ πτηνὰ νὰ ἀλληλοτρώγονται,
τὶ τὸ δίκαιο δὲν εἶναι μέσα τους· μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων ὅμως
ἔδωκε τὸ δίκαιο, ποὺ εἶναι ἀπὸ πολλὰ τὸ ἀριστότερο·
γιατὶ ἐὰν κάποιος θέλῃ, γνωρίζοντας τὰ δίκαια, νὰ ὁμιλήσῃ
ἐκθέτοντας αὐτὰ ὥς ἔχουν, πλοῦτο τοῦ δίδει ὁ πανεπόπτης Ζεύς·
ὅποιος ὅμως ἐκουσίως ψεύδεται κατὰ τὴν μαρτυρία του,
κι ἐνῷ ἔχει ὀρκισθεῖ γίνεται ἐπίορκος, βλάπτοντας τὸ δίκαιο,
παίρνει κρίμα ἀνίατο, καὶ ἡ μέλλουσα γενεά του γίνεται ἀμυδρότερη·
τοῦ εὐόρκου ἀνθρώπου ὅμως ἡ μέλλουσα γενεὰ λαμπρύνεται.Ἔργα καὶ Ἡμέραι, στ. 274 – 285
Ἡ περὶ νόμου καὶ δικαίου γνώση δὲν θὰ ἦταν ὑπερβολὴ νὰ εἰποῦμε ὅτι εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μὲ τὴν ἀνάπτυξη ἀληθινῆς εὐφυίας. Ἡ ἀντίληψη τοῦ δικαίου ὑπάρχει ὡς δυνατότητα ἐντὸς τῆς ἀνθρωπίνου φύσεως, ἐνῶ ἀπουσιάζει ἀπὸ τὰ ζῶα. Ἡ ἀνάπτυξη τῆς δυνατότητος αὐτῆς εἶναι ταυτοχρονη μὲ τὴν ἀνάπτυξη τοῦ Λόγου, τῆς ὀμιλίας καὶ τῶν ἀφηρημένων πνευματικῶν ἐννοιῶν· ἡ δὲ καθαρότητα καὶ σαφήνεια τοῦ λόγου φέρει καθαρότητα καὶ σωφροσύνη σκέψεως. Ἡ σύνδεση Λόγου καὶ Νόμου δὲν εἶναι ἄλλωστε τυχαία. Ἡ περὶ νόμου γνώση ἀπορρέει ἀπὸ αὐτὴν τοῦ δικαίου, ἀλλὰ τὸ τὶ εἶναι δίκαιο καὶ τὸ ὄχι δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὶς ἐκάστοτε πεποιθήσεις καὶ μόδες μιᾶς ἐποχῆς ποὺ τυγχάνουν ἀρεστές, οὔτε τὸ δίκαιο εἶναι ὅπως τὸ νομίζουν οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι. Τὸ τὶ εἶναι δίκαιο ἔχει παραδοθεῖ ἀπὸ τὸν θεὸ εἰς τὸν ἄνθρωπο καὶ παραδίδεται ξανὰ καὶ ξανὰ σὲ κάθε γενεά διδασκόμενο μὲ ἤθη, πράξεις ἀλλὰ καὶ μὲ ἄλλους τρόπους, ἐμπνευσμένους.
Παρ’ Αἰγυπτίοις συναντοῦμε τὸν Ζυγὸ εἰς τὴν μεγάλη αἴθουσα τῆς Θεᾶς Μα’ άτ, (αἴθουσα τῶν Δύο Ἀληθειῶν ἢ Ἀληθείας καὶ Δικαίου), ὅπου γίνεται ἡ κρίση τῶν θανόντων καὶ ζυγίζεται ἡ καρδία ἔναντι Πτεροῦ. Ἐὰν εἶναι ἐλαφρότερη, ἡ ψυχὴ τοῦ θανόντος προχωρεῖ καὶ ὁδηγεῖται ἐνώπιον τοῦ Ὀσίριδος, ποὺ βασιλεύει τὰ Πεδία τῆς Εἰρήνης (Σαχὲρ Χετέπ). Ἐὰν κριθῇ βαρύτερη, βυθίζεται εἰς κάτι χειρότερο, ποὺ συμβολίζεται διὰ τῆς τερατώδους μορφῆς Ἀμμούτ. Ἐὰν ὁ ζυγός ἰσορροπήσῃ, ἡ ψυχὴ πρέπει νὰ ἐπιστρέψῃ μὲ νέο βίο ἕως ὅτου ὁλοκληρωθεῖ καὶ ἐπιτελῶντας τὰ ὅσα ἀνέλαβε φθάσει εἰς τὸν προορισμό της.
Γιατί, ἂν κανεῖς θὰ εὕρῃ, ὅταν στὸν ᾍδη φθάσῃ καὶ ἔχει ἀπ’ αὐτοὺς ἀπαλλαγεῖ, ποὺ λέγουν πὼς εἶναι δικαστές, τοὺς δικαστὲς τοὺς ἀληθινούς, ποὺ αὐτοὶ ἐκεῖ ὅπως λέγεται δικάζουν, τὸν Μίνω, τὸν Ῥαδάμανθυ, τὸν Αἰακό, τὸν Τριπτόλεμο καὶ τοὺς ἄλλους, ὅσοι ἐκ τῶν ἡμιθέων δίκαιοι ὑπῆρξαν ἐν ζωῇ, κακὴ θὰ ἦταν μιὰ τέτοια ἀποδημία;
Πλάτων, Ἀπολογία Σωκράτους, 41α
