Τὸ τοῦ Ὑδροχόου ἄστρον ἔλαβε τὸ ὄνομα καὶ τὴν μορφή του ἐκ τοῦ Γανυμήδους, ὁ πρῶτος τῶν ἀνθρώπων ποὺ ἔγινε ἀθάνατος
Ὁ Τρώς, υἱὸς τοῦ Ἐριχθόνιου καὶ ἐγγονὸς τοῦ Δαρδάνου εἶναι ὁ γενάρχης βασιλεὺς τῶν Τρώων καὶ τῆς χώρας τους. Ἐλαβε σύζυγο τὴν Καλλιρόη, θυγατέρα τοῦ ποταμοῦ Σκαμάνδρου καὶ ἀπέκτησε πολλὰ τέκνα: μία θυγατέρα, τὴν Κλεοπάτρα, καὶ τρεῖς υἱούς, τὸν Ἴλο, τὸν Ἀσσάρακο καὶ τὸν Γανυμήδη. Ὁ νέος ἤδη ἀπὸ ἐφηβικὴ ἠλικία διακρινόταν γιὰ τὸ κάλλος του, θεωρούμενος ὁ κάλλιστος μεταξὺ τῶν θνητῶν.
Γέννησε ὁ Ἐριχθόνιος βασιλιὰ Τρώων τὸν Τρώα·
καὶ τρεῖς γιοὶ ἀπὸ τὸν Τρώα ἄψογοι ἐγεννηθήκαν,
ὁ Ἀσσάρακος κι ὁ Ἶλος κι ὁ ἰσόθεος Γανυμήδης,
ποὺ ὁ κάλλιστος ὑπῆρξε στοὺς θνητοὺς ἀνθρώπους μέσα·
τοῦτον οἱ θεοὶ ἁρπάξαν νὰ κερνᾶ κρασὶ στὸν Δία,
γιὰ τὸ περισσό του κάλλος νὰ ’ναι μὲ τοὺς ἀθανάτους.Ἰλιάς, 20: 230 – 235 (μετάφρ. Θ. Τσοχαλῆ)
Ἡ προέλευση τοῦ μύθου εἶναι ἀπὸ τὴν ἡρωικὴ ἐποχὴ (δηλαδὴ τὴν ἐποχὴ τοῦ ἡρωικοῦ γένους κατὰ Ἡσίοδο) καὶ οἱ μύθοι τοῦ ἡρωικοῦ κύκλου συχνὰ πραγματεύονται τὴν ἀνοδικὴ πορεία τῆς ἡρωικῆς ψυχῆς πρὸς τὰ Ἡλύσια Πεδία, τὸ τέλος τοῦ γηίνου κύκλου της καὶ τὴν ἀθανασία. Αὐτὸ διατρέχει ἀπὸ ἄκρη εἰς ἄκρη καὶ τὴν διδασκαλία τοῦ Ὀρφέως, ἡ ὁποία προέρχεται ἐπίσης ἀπὸ τὴν ἡρωικὴ ἐποχή.
Ὁ μύθος τοῦ Γανυμήδους συνεδέθη μὲ τὸν Ἡρακλῆ κατόπιν τῆς ἀθανασίας του καὶ εἰσόδου εἰς τὸν Ὀλυμπο. Ὅταν ὁ Ἡρακλῆς ἐνυμφεύθη τὴν Ἥβη, κόρη τοῦ θεοῦ Διὸς καὶ τῆς θεᾶς Ἥρας, καὶ οἰνοχόου τῶν θεῶν, οἱ θεοὶ ἔκριναν τὸν Γανυμήδη ἄξιο γιὰ νὰ οἰνοχοῇ ἀνάμεσά τους. Ὁ θεὸς Δίας τότε ἔστειλε τὸν ἀετό του πρὸς ἀναβίβαση τοῦ νεαροῦ Φρύγα εἰς τὸν Ὄλυμπο. Ὁ ἀετὸς ἅρπαξε τὸν Γανυμήδη ἀπὸ τὸ ὅρος Ἴδη ἐγγὺς τῆς Τροίας, ὅπου ὁ νέος ἐποίμενε τὶς ἀγέλες τοῦ πατρός του.
Ὁ Γανυμήδης ἔτυχε ἀθανασίας ἀγνώστης ἕως τότε στοὺς θνητοὺς καὶ λέγεται ὑπὸ τινῶν ὅτι ἦταν ὁ πρῶτος ἄνθρωπος ποὺ ἔγινε ἀθάνατος. Ὁ Τρὼς ἐτιμήθη ἐπίσης ὑπὸ τοῦ Διὸς μὲ λαμπρὰ δῶρα, δύο θεϊκοὺς ἵππους ταχεῖς ὡς ἡ θύελλα, ἐνῶ ἄλλοι μυθογράφοι προσθέτουν καὶ ἕναν χρυσὸ ἄμπελο, ἔργο τοῦ Ἡφαίστου.
Τί ’ναι ἀπ’ τὴ γενιὰ ποὺ ὁ Δίας ὁ βροντόφωνος στὸν Τρώα
γι’ ἀμοιβὴ τοῦ Γανυμήδη τά ’δωκε, τὰ πιὸ ὡραῖα
ἄλογα ἀπ’ ὅσα εἶναι κάτω ἀπ’ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου·Ἰλιάς. 5: 265 – 267 (μετάφρ. Θ. Τσοχαλῆς)
Φωτοσυλλογή: Ὑδροχόος
Οἱ δύο ταχεῖς καὶ πανέμορφοι ἵπποι ἀπὸ θεϊκὴ γενιά, ποὺ συναντοῦμε εἰς τὸν μύθο τοῦ πρώτου ἀνθρώπου ποὺ γίνεται ἀθάνατος, δὲν γίνεται παρὰ νὰ μᾶς θυμίσουν τὰ ὅσα ἔγραψε ὁ Πλάτων γιὰ τοὺς ἵππους τῶν θεῶν.
Λοιπὸν γιὰ τὴν ἀθανασία μὲν αὐτῆς [τῆς ψυχῆς] ἀρκετὰ ἔχουν λεχθῆ· τώρα δὲ πρέπει νὰ εἰποῦμε γιὰ τὴν οὐσία της· καὶ γιὰ τὸ τὶ εἶναι ὁπωσδήποτε χρειαζόμασθε θεία δύναμη καὶ μακρὰ διήγηση. Γιὰ νὰ ἐξηγήσουμε ὅμως μὲ τὶ ὁμοιάζει χρειαζόμασθε ἀνθρώπινη ἱκανότητα καὶ μικροτέρα διήγηση· κατ’ αὐτὸν λοιπὸν τὸν τρόπο ἂς λέγουμε. Ἂς παραβληθῇ ἀκριβῶς ἡ ψυχὴ πρὸς μιὰ δύναμη σύμφυτη ἀπὸ ζεῦγος πτερωτῶν ἵππων καὶ ἀπὸ ἡνίοχο. Οἱ ἵπποι λοιπὸν τῶν θεῶν καὶ οἱ ἡνίοχοι ὅλοι καὶ αὐτοὶ εἶναι εὐγενεῖς καὶ ἔχουν εὐγενὴ καταγωγή, τῶν ἄλλων ὅμως ἐμψύχων εἶναι μικτοί. Πρῶτον, ὁ ἡνίοχός μας τῶν ἄλλων ἵππων ζεῦγος διευθύνει, ἐνῶ ἔπειτα βλέπει ὅτι ἀπὸ τοὺς ἵππους ὁ ἕνας εἶναι ἄριστος καὶ ἀπὸ ἄριστο γένος, ἑνῶ ὁ ἄλλος ἀπὸ γένος ἀντίθετο καὶ ἀντίθετος ἀπὸ τὸν καλό· λοιπὸν ἀναγκαστικὰ ἡ καθοδήγηση τοῦ ὀχήματός μας εἶναι κουραστικὴ καὶ δύσκολη.
Πλάτων, Φαῖδρος, 246 α3 – β4
Ἔτσι ὁ Γανυμήδης, ἀθάνατος καὶ αἰωνίως νέος, φέρει τὸ νέκταρ τῶν Θεῶν κατὰ τὰ συμπόσιά τους. Ἡ πραξη ἀπεικονίσθη ἐν τοῖς οὐρανοῖς, διὰ τοῦ Ὑδροχόου ποὺ φέρει οἰνοχόη ἀπὸ τὴν ὀποία χύνεται ἄφθονο ὑγρό. Ἡ ἔκχυση μαρτυρεῖ τὸ νέκταρ, τὸ ὁποῖο καὶ ὑπὸ τῶν θεῶν πίνεται.
Ἡ θεολογικὴ σημασία τοῦ νέκταρος καὶ τῆς ἀμβροσίας συνοψίζεται ὄμορφα ἀπὸ τὸν Ἑρμεία 1, εἰς τὰ Σχόλιά του γιὰ τὸν Φαῖδρο τοῦ Πλάτωνος. Ἐκεῖ 2 λέγει ὅτι ἡ ἀμβροσία εἶναι ἀνάλογη μὲ τὴν ξηρὰ τροφὴ καὶ σημαίνει τὴν ἐγκαθίδρυση (ἑδραίωση) στὶς ἀνώτερες αἰτίες, ἐνῶ τὸ νέκταρ ἀνάλογο μὲ τὴν ὑγρὰ τροφὴ καὶ δηλώνει τὴν θεία πρόνοια τῶν θεῶν πρὸς τὶς δευτερεύουσες φύσεις. Καὶ τὸ πρῶτο ὀνομάζεται ἀμβροσία 3 σύμφωνα μὲ τὴν στέρηση τοῦ θνητοῦ καὶ φθαρτοῦ ἐνῶ τὸ δεύτερο νέκταρ 4 σύμφωνα μὲ τὴν στέρηση τοῦ νεκρικοῦ καὶ ταφικοῦ.
Πρόθεσις, ἡ ἐτοιμασία καὶ ἀπόθεση τοῦ νεκροῦ, ταφικὸ ἔθιμο. Κάτω, ἡνίοχοι μὲ ἇρμα δύο ἵππων. Ἀττικὴ πήλινη νεκρικὴ πλακέτα, 520 – 510 π.Χ., Μητροπολιτικὸ Μουσεῖο Νέας Ὑόρκης.
Μὴ θέλοντας λοιπὸν οἱ θεοὶ ἡ ψυχὴ νὰ εἶναι ἀπὸ αὐτὰ ποὺ θάβονται μέσα στὸν κόσμο, τὴν καλοσωρίζουν προσφέροντας της νέκταρ. Καὶ ὅταν οἱ θεοὶ παριστάνονται ὡς προνοητικοί, νὰ ἐνεργοῦν δηλαδὴ μὲ πρόνοια, τότε λέγεται ὅτι πίνουν νέκταρ.
Οἱ θεοὶ κοντὰ στὸν Δία καθισμένοι συζητοῦσαν
στὸ χρυσόστρωτο παλάτι, κι ἡ σεβάσμια ἡ Ἥβη
θεῖο νέκταρ τοὺς κερνοῦσε· μὲ χρυσὰ ποτήρια ἐκεῖνοι
χαιρετιόταν μεταξύ τους καὶ τὴν Τροία ἐθωροῦσαν.Ἰλιάς. 4: 1 – 4 (μετάφρ. Θ. Τσοχαλῆς)
Διότι τότε προνοοῦν γιὰ τοὺς Τρῶες. Καὶ ὁ Πρόκλος 5 γράφει ὅτι τὸ νέκταρ καὶ ἡ ἀμβροσία εἶναι τελειότητες τῶν θεῶν, στὸν βαθμὸ ποὺ εἶναι θεοί· ἐνῶ τοῦ νοῦ, τῆς ψυχῆς, τῆς φύσεως καὶ τῶν σωμάτων εἶναι ἄλλα. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Πλάτων, ἀποδεχόμενος αὐτὰ καὶ στὶς ψυχές, ἀποκαλεῖ τὶς ψυχὲς θεούς. Ἐπειδὴ εἰς τὸν βαθμὸ ποὺ αὐτὲς μετέχουν στοὺς θεούς, εἰς αὐτὸν τὸν βαθμὸ γεμίζουν ἀπὸ τὸ νέκταρ καὶ τὴν ἀμβροσία.
Ὁ ἡνίοχος λοιπὸν τρεφόμενος ἀπὸ τὰ νοητά, μετέχει κατὰ ἐνιαῖο τρόπο στὴν τελειότητα ποὺ ἐκλάμπεται ἀπὸ τοὺς θεούς, ἐνῶ οἱ ἵπποι κατὰ διαμοιρασμένο, πρῶτα στὴν ἀμβροσία καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὴν στὸ νέκταρ. Γι' αὐτὸ λέγεται λοιπὸν πὼς πίνουν καὶ οἱ ἵπποι νέκταρ ὅταν προΐστανται καὶ προνοοῦν γιὰ τὰ δευτερεύοντα, τρώγουν δὲ ἀμβροσία ὡς ἑδραιωμένοι στοὺς θεούς, δηλαδὴ ὅτι παραμένουν σταθερὰ καὶ ἀκλόνητα ριζωμένοι ἐντὸς τῶν ἀνωτέρων ἀρχῶν τους.
Ἕτερος μύθος ἱστορεῖ ὅτι ὁ Ὑδροχόος σημαῖνει τὸν Κέκροπα, τὸν ἀρχαῖο βασιλέα τῆς Ἀττικῆς καὶ ὅτι εἰς τὴν ἐποχή του, ὅντας ἄγνωστος ὁ οἶνος, ἔχυναν ὕδωρ ὡς σπονδὴ πρὸς τοὺς Θεούς. Λέγεται ὅτι τὴν ἐποχὴ τοῦ Κέκροπος συνέβη ὁ κατακλυσμὸς τοῦ Δευκαλίωνος, καὶ ὅτι ὁ Κέκροψ ἐγκαθίδρυσε ἔθιμα θυσιαστικὰ καὶ λατρείας τῶν θεῶν καὶ γάμου καὶ ταφικά, καὶ ποιὲς πόλεις θὰ εἶναι ὑπὸ τὴν αἰγίδα ποιῶν θεῶν. Ὁ ἴδιος ἀπεικονίζεται μὲ ἀνθρώπινη μορφὴ ἄνω τῆς μέσης καὶ σῶμα δράκοντος ὑπὸ αὐτῆς, δηλωτικὸ τοῦ θείου νόμου καὶ αὐτῶν ποὺ θεσμοθετοῦν τὰ θεῖα μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων.
Εἴδαμε πιὸ πάνω ὅτι τὸ νέκταρ προέρχεται ἐτοιμολογικὰ ἀπὸ τὰ κτέρεα, τὰ ταφικὰ κτερίσματα, καὶ σημαίνει τὴν στέρηση τοῦ νεκρικοῦ καὶ ταφικοῦ γιὰ τὴν ψυχή. Εἰς τὴν ὀρφικὴ μυσταγωγία τὰ μυστήρια τοῦ θανάτου καὶ τῆς εὐλογημένης αἰωνίας ζωῆς εἰς τοὺς τόπους τῶν ἡρώων καὶ ἀθανάτων ἔδωσαν ἔθιμα ταφῆς ποὺ ὁμοιάζουν μὲ τὰ αἰγυπτιακά εἰς τὸ ὅτι συμπεριλαμβάνουν ὀδηγίες εἰς τὸν νεκρὸ γιὰ τὸ ταξίδι του εἰς τὸν ἄλλο κόσμο, τὶ νὰ ἀποφύγῃ καὶ τὶ νὰ πράξῃ γιὰ νὰ ἀποκτήσῃ τὴν εὐμένεια τῶν θεῶν καὶ ἐκείνη τὴν ἄλλη ζωή, τὴν μακάρια καὶ πολυζήτητη.
Θεὸς ἐγένου ἐξ ἀνθρώπου (ἀπὸ ἄνθρωπος ἔγινες θεός)
Καὶ θὰ εὕρεις εἰς τὰ δώματα τοῦ Ἅδου ἀριστερὰ μιὰ κρήνη,
καὶ πλάι της ἕνα λευκὸ κυπαρίσσι ὀρθωτό·
αὐτὴν τὴν κρήνη καθόλου μὴν πλησιάσεις.
Καὶ θὰ εὕρεις ἄλλη ἀπὸ τὴν λίμνη τῆς Μνημοσύνης
ποὺ ρέει ψυχρὸ ὕδωρ· μὲ φύλακες ἐμπρός της.
Θὰ εἰπεῖς: τῆς γῆς παιδὶ εἶμαι καὶ τοῦ ἔναστρου οὐρανοῦ,
ἀλλὰ οὐράνιο τὸ γένος μου· αὐτὸ κι ἐσεῖς τὸ γνωρίζετε·
εἶναι μεγάλη ἡ δίψα μου καὶ χάνομαι· ἀλλὰ δῶστε γοργὰ
ψυχρὸ ὕδωρ ἀπὸ τῆς Μνημοσύνης τὴν λίμνη.
Κι αὐτοὶ θὰ σοῦ δώσουν νὰ πιῇς ἀπὸ τὴν θεία κρήνη
καὶ τότε μὲ τοὺς ἄλλους ἥρωες θὰ ἀνέβεις.Ὀρφικὸ ἀπόσπασμα 17
Ὀρφικὴ πινακίδα, ταφικὸ κτέρισμα ἀπὸ τὴν Νεκρόπολη τοῦ Ἱππονίου, Καλαβρία, περὶ τὸ 400 π.Χ. Οἱ ὀρφικὲς πινακίδες ἦταν λεπτὰ χρυσὰ ἐλάσματα, διπλωμένα ἢ τυλιγμένα καὶ τοποθετημένα στὰ χέρια ἢ τὸ στόμα τοῦ νεκροῦ ἢ μέσα σὲ φυλακτήριο δεμένο στὸν λαιμό. Τὰ κείμενά τους περιέχουν ὀδηγίες πρὸς τὸν νεκρὸ γιὰ τὸν ἄλλο κόσμο. Βρέθηκαν κυρίως εἰς τὴν Μεγάλη Ἑλλάδα, τὴν βόρειο Ἑλλάδα καὶ τὴν Κρήτη, χρονολογούμενα ἀπὸ τὸν 4ο αἰ. π.Χ. ἕως τὸν 2ο αἰ. μ.Χ.
Τῆς Μνημοσύνης αὐτὸ εἶναι τὸ ἔργο· ὅταν μέλλεται νὰ πεθάνῃς [νὰ μεταβῇς]
εἰς τὰ καλοφτιαγμένα δώματα τοῦ Ἅδου, θὰ εἶναι στὰ δεξιά μιὰ κρήνη,
καὶ πλάι της ὄρθιο στέκει ἕνα κυπαρίσσι λευκό·
ἐδῶ δροσίζονται οἱ κατερχόμενες ψυχὲς τῶν νεκρῶν.
Τούτη τὴν πηγή μήτε κἂν νὰ πλησιάσῃς.
Πιὸ πέρα θὰ εὑρεῖς ἀπὸ τὴν λίμνη τῆς Μνημοσύνης
νὰ ρέῃ ψυχρὸ ὕδωρ· καὶ φύλακες στέκουν ἐμπρός.
Θὰ σὲ ρωτήσουν μὲ τὸ κοφτερό τους νοῦ
τὶ ἐξερευνᾶς στοῦ ζοφεροῦ Ἅδου τὸ σκότος;
Θὰ εἰπεῖς: τῆς γῆς παιδὶ εἶμαι καὶ τοῦ ἔναστρου οὐρανοῦ·
εἶναι μεγάλη ἡ δίψα μου καὶ χάνομαι· ἀλλὰ δῶστε μου
ψυχρὸ ὕδωρ νὰ πιῶ ἀπὸ τῆς Μνημοσύνης τὴν λίμνη.
Καὶ θὰ ρωτήσουν τὴν βασίλισσα τοῦ Κάτω Κόσμου·
Καὶ θὰ σοῦ δώσουν νὰ πιῇς ἀπὸ τῆς Μνημοσύνης τὴν λίμνη
Καὶ σὰν πιῇς κι ἐσὺ τὸν ἱερὸ δρόμο θὰ πάρεις ποὺ καὶ ἄλλοι
μῦστες καὶ βάκχοι βαδίζουν ξακουστοί.Τὸ κείμενο τῆς πινακίδας τοῦ Ἱππονίου
Τὰ σύμβολα τὰ ὁποῖα συνοδεύουν τὴν ἀπεικόνιση τοῦ Γανυμήδους εἶναι ὁ ἀλέκτωρ, τῆς θεραπείας, καὶ ὁ κύκλος / τροχός, ποὺ μαζὶ σημαίνουν τὴν λήξη τοῦ κύκλου καὶ τὴν μετάβαση στὰ Ἡλύσια Πεδία. Αὐτὰ οἱ Αἱγύπτιοι τὰ ὀνομάζουν Σαχὲρ Χετέπ, Πεδὶα τῆς Εἰρήνης (ἐκεῖ ὅπου ἡ καρδιὰ εἶναι ἐν εἰρήνῃ).
Παρ’ Αἰγυπτίοις, Ὑδροχόος εἶναι ὁ θεός Χάπι, ποὺ διαμοιράζει τὰ ὕδατα τῆς ζωῆς εἰς τὸν οὐρανό καὶ τὴν γῆ, καὶ ἐφορεύει τὴν ἐτήσια πλημμύρα τῶν ὑδάτων τοῦ Νείλου, τοῦ ζωογόνου ποταμοῦ.
