ΠΛΑΤΩΝ, Τίμαιος

     Καὶ δὴ καὶ τὸ τῆς ἀναπνοῆς, ὅθεν ὁ λόγος ὥρμησεν, κατὰ ταῦτα καὶ διὰ τούτων γέγονεν, ὥσπερ ἐν τοῖς πρόσθεν εἴρηται, τέμνοντος μὲν τὰ σιτία τοῦ πυρός, αἰωρουμένου δὲ ἐντὸς τῷ πνεύματι συνεπομένου, τὰς φλέβας τε ἐκ τῆς κοιλίας τῇ συναιωρήσει πληροῦντος τῷ τὰ τετμημένα αὐτόθεν ἐπαντλεῖν· καὶ διὰ ταῦτα δὴ καθ’ ὅλον τὸ σῶμα πᾶσιν τοῖς ζῴοις τὰ τῆς τροφῆς νάματα οὕτως ἐπίρρυτα γέγονεν. Νεότμητα δὲ καὶ ἀπὸ συγγενῶν ὄντα, τὰ μὲν καρπῶν, τὰ δὲ χλόης, ἃ θεὸς ἐπ’ αὐτὸ τοῦθ’ ἡμῖν ἐφύτευσεν, εἶναι τροφήν, παντοδαπὰ μὲν χρώματα ἴσχει διὰ τὴν σύμμειξιν, ἡ δ’ ἐρυθρὰ πλείστη περὶ αὐτὰ χρόα διαθεῖ, τῆς τοῦ πυρὸς τομῆς τε καὶ ἐξομόρξεως ἐν ὑγρῷ δεδημιουργημένη φύσις.

     Ὅθεν τοῦ κατὰ τὸ σῶμα ῥέοντος τὸ χρῶμα ἔσχεν οἵαν ὄψιν διεληλύθαμεν ὃ καλοῦμεν αἷμα, νομὴν σαρκῶν καὶ σύμπαντος τοῦ σώματος, ὅθεν ὑδρευόμενα ἕκαστα πληροῖ τὴν τοῦ κενουμένου βάσιν· ὁ δὲ τρόπος τῆς πληρώσεως ἀποχωρήσεώς τε γίγνεται καθάπερ ἐν τῷ παντὶ παντὸς ἡ φορὰ γέγονεν, ἣν τὸ συγγενὲς πᾶν φέρεται πρὸς ἑαυτό. Τὰ μὲν γὰρ δὴ περιεστῶτα ἐκτὸς ἡμᾶς τήκει τε ἀεὶ καὶ διανέμει πρὸς ἕκαστον εἶδος τὸ ὁμόφυλον ἀποπέμποντα, τὰ δὲ ἔναιμα αὖ, κερματισθέντα ἐντὸς παρ’ ἡμῖν καὶ περιειλημμένα ὥσπερ ὑπ’ οὐρανοῦ συνεστῶτος ἑκάστου τοῦ ζῴου, τὴν τοῦ παντὸς ἀναγκάζεται μιμεῖσθαι φοράν· πρὸς τὸ συγγενὲς οὖν φερόμενον ἕκαστον τῶν ἐντὸς μερισθέντων τὸ κενωθὲν τότε πάλιν ἀνεπλήρωσεν.

     Καὶ λοιπὸν καὶ ἡ ἀναπνοή, ἐκ τῆς ὁποίας ἔλαβεν ἀρχὴν ὁ λόγος οὗτος, γίνεται, ὡς εἴπομεν πρότερον, κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον καὶ διὰ τούτων τῶν μέσων: Τὸ πῦρ κατακόπτει τὰς τροφὰς καὶ παρακολουθὸν τὴν πνοήν, ἤτις ὑψοῦται ἔσωθεν, διὰ ταύτης τῆς συνανυψώσεώς του ἐκ τῆς κοιλίας γεμίζει τὰς φλέβας, μεταβιβάζον ἐξ αὐτῶν τὰς κεκομμένας (χωνευμένας) τροφάς. Καὶ οὕτως αἱ πηγαὶ τῆς θρέψεως ἐπιρρέουσιν (ἵνα ποτίσωσιν) ὅλον τὸ σῶμα εἰς πάντα τὰ ζῷα. Ταῦτα δὲ τὰ κομμάτια, ἐνόσω εἶναι νέα καὶ παράγονται ἀπὸ συγγενεῖς οὐσίας, ἄλλα μὲν ἀπὸ καρποὺς ἄλλα δὲ ἀπὸ χόρτα, τὰ ὁποῖα ὁ Θεὸς ἐφύτευσε δι’ αὐτὸ ἀκριβῶς, ἵνα εἶναι τροφὴ εἰς ἡμᾶς, διατηροῦσι ποικιλώτατα χρώματα ἕνεκα τῆς μίξεως. Ἀλλὰ τὸ χρῶμα, ὅπερ κατὰ τὸ πλεῖστον ἐπικρατεῖ, εἶναι τὸ ἐρυθρὸν χρῶμα, χαρακτηριστικὸν δημιουργηθὲν ἐκ τῆς κόψεως τοῦ πυρὸς καὶ τῆς ἐντυπώσεως τὴν ὁποίαν ἔκαμεν εἰς τὸ ὑγρόν.

     Ὅθεν τὸ χρῶμα τοῦ ὑγροῦ, τὸ ὁποῖον ρέει εἰς τὸ σῶμα, ἔχει τὴν ὄψιν τὴν ὁποίαν περιεγράψαμεν, καλοῦμεν δὲ αὐτὸ αἷμα, καὶ εἶναι ἡ τροφὴ τῶν σαρκῶν καὶ ὅλου τοῦ σώματος, καὶ ἐξ αὐτοῦ ὅλα τὰ μέλη ἀντλοῦντα γεμίζουσι τοὺς τόπους, οἵτινες κενοῦνται. Ὁ δὲ τρόπος τῆς πληρώσεως καὶ τῆς κενώσεως γίνεται, ὅπως γίνεται ἡ κίνησις παντὸς πράγματος εἰς τὸ σύμπαν, καθ’ ἢν ἕκαστον πρᾶγμα φέρεται πρὸς τὸ συγγενὲς (ὅμοιον) αὐτοῦ. Διότι τὰ πράγματα τὰ ὑπάρχοντα πέριξ ἡμῶν ἔξω διαρκῶς μᾶς διαλύουσι καὶ διανέμουσι τὸ ἀφαιρεθέν, ἀποστέλλοντα εἰς τὰ καθ’ ἕκαστα εἴδη ὅ,τι εἶναι τῆς αὐτῆς φύσεως. Καὶ τὰ μέλη λοιπὸν τὰ ἔχοντα αἷμα ἐντὸς ἡμῶν, τὰ ὁποία κατεκόπησαν καὶ εἶναι περικεκαλυμμένα ὑπὸ τοῦ ὀργανισμοῦ ἑκάστου ζῴου, ὅπως ἡμεῖς ὑπὸ τοῦ οὐρανοῦ, ἀναγκάζονται νὰ μιμῶνται τὴν κίνησιν τοῦ παντός. Καὶ οὕτω ἐνῷ πορεύεται πρὸς τὸ συγγενές του ἕκαστον τῶν πραγμάτων, τὰ ὁποῖα ἐκόπησαν ἐντὸς ἡμῶν, τὸ κενωθὲν πληροῦται πάλιν.

     Ὅταν μὲν δὴ πλέον τοῦ ἐπιρρέοντος ἀπίῃ, φθίνει πᾶν, ὅταν δὲ ἔλαττον, αὐξάνεται. Νέα μὲν οὖν σύστασις τοῦ παντὸς ζῴου, καινὰ τὰ τρίγωνα οἷον ἐκ δρυόχων ἔτι ἔχουσα τῶν γενῶν, ἰσχυρὰν μὲν τὴν σύγκλεισιν αὐτῶν πρὸς ἄλληλα κέκτηται, συμπέπηγεν δὲ ὁ πᾶς ὄγκος αὐτῆς ἁπαλός, ἅτ’ ἐκ μυελοῦ μὲν νεωστὶ γεγονυίας, τεθραμμένης δὲ ἐν γάλακτι· τὰ δὴ περιλαμβανόμενα ἐν αὐτῇ τρίγωνα ἔξωθεν ἐπεισελθόντα, ἐξ ὧν ἂν ᾖ τά τε σιτία καὶ ποτά, τῶν ἑαυτῆς τριγώνων παλαιότερα ὄντα καὶ ἀσθενέστερα καινοῖς ἐπικρατεῖ τέμνουσα, καὶ μέγα ἀπεργάζεται τὸ ζῷον τρέφουσα ἐκ πολλῶν ὁμοίων.

     Ὅταν δ’ ἡ ῥίζα τῶν τριγώνων χαλᾷ διὰ τὸ πολλοὺς ἀγῶνας ἐν πολλῷ χρόνῳ πρὸς πολλὰ ἠγωνίσθαι, τὰ μὲν τῆς τροφῆς εἰσιόντα οὐκέτι δύναται τέμνειν εἰς ὁμοιότητα ἑαυτοῖς, αὐτὰ δὲ ὑπὸ τῶν ἔξωθεν ἐπεισιόντων εὐπετῶς διαιρεῖται· φθίνει δὴ πᾶν ζῷον ἐν τούτῳ κρατούμενον, γῆράς τε ὀνομάζεται τὸ πάθος. Τέλος δέ, ἐπειδὰν τῶν περὶ τὸν μυελὸν τριγώνων οἱ συναρμοσθέντες μηκέτι ἀντέχωσιν δεσμοὶ τῷ πόνῳ διιστάμενοι, μεθιᾶσιν τοὺς τῆς ψυχῆς αὖ δεσμούς, ἡ δὲ λυθεῖσα κατὰ φύσιν μεθ’ ἡδονῆς ἐξέπτατο· πᾶν γὰρ τὸ μὲν παρὰ φύσιν ἀλγεινόν, τὸ δ’ ᾗ πέφυκεν γιγνόμενον ἡδύ. Καὶ θάνατος δὴ κατὰ ταὐτὰ ὁ μὲν κατὰ νόσους καὶ ὑπὸ τραυμάτων γιγνόμενος ἀλγεινὸς καὶ βίαιος, ὁ δὲ μετὰ γήρως ἰὼν ἐπὶ τέλος κατὰ φύσιν ἀπονώτατος τῶν θανάτων καὶ μᾶλλον μεθ’ ἡδονῆς γιγνόμενος ἢ λύπης.

     Καὶ ὅταν τὸ ἐξερχόμενον εἶναι περισσότερον τοῦ εἰσερχομένου, καταστρέφεται τὸ ὅλον, ὅταν δὲ ὀλιγώτερον, αὐξάνεται τὸ ὅλον (74). Ὅταν λοιπὸν ἡ σύστασις τοῦ ζῴου εἶναι νέα καὶ ἔχῃ τὰ τρίγωνα καινουργή, ὡς ἐὰν μόλις ἤρχοντο ἀπὸ τὴν ρίζαν τῶν στοιχείων, ἔχει τότε ἰσχυρὰν τὴν συνοχὴν τῶν μερῶν πρὸς ἄλληλα, ἐνῷ ὁ ὅλος ὄγκος αὐτῆς εἶναι ἁπαλός, διότι πρὸ μικροῦ ἐγεννήθη ἐκ τοῦ μυελοῦ καὶ ἐτράφη μὲ τὸ γάλα (75). Τὰ δὲ τρίγωνα ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα αὐτὴ δέχεται ἐντὸς ἑαυτῆς ἔξωθεν εἰσελθόντα, ἐκ τῶν ὁποίων ἀποτελοῦνται αἱ τροφαὶ καὶ τὰ ποτά, ἐπειδὴ εἶναι παλαιότερα τῶν δικῶν της τριγώνων καὶ διὰ τοῦτο ἀσθενέστερα, αὐτὴ τὰ κατανικᾷ κόπτουσα αὐτὰ μὲ τὰ καινουργὴ τὰ ἰδικά της, καὶ καθιστὰ τὸ ζῷον μέγα, τρέφουσα αὐτὸ ἐκ πολλῶν στοιχείων ὁμοίων.

     Ἀλλὰ ὅταν ἡ γενεὰ (76) τῶν τριγώνων τούτων χαλαρωθῆ διὰ τοὺς πολλοὺς ἀγῶνας, τοὺς ὁποίους ἐπὶ πολὺν χρόνον ἐναντίον πολλῶν ἠγωνίσθη, ταῦτα δὲν δύνανται πλέον νὰ κόπτωσι τὰ τῆς τροφῆς, τὰ ὁποῖα εἰσέρχονται, οὕτως ὥστε νὰ τὰ ἀφομοιῶσι πρὸς ἑαυτά, ἀλλὰ αὐτὰ ταῦτα ὑπὸ τῶν ἔξωθεν εἰσερχομένων κόπτονται εὐκόλως. Ἐξασθενίζεται τότε ὅλον τὸ ζῷον νικηθὲν τοιουτοτρόπως, καὶ τὸ πάθος τοῦτο ὀνομάζεται γῆρας. Καὶ ἐπὶ τέλους, ὅταν οἱ δεσμοί, οἵτινες συνδέουσι τὰ τρίγωνα τοῦ μυελοῦ, καταβληθέντες ὑπὸ τοῦ κόπου δὲν ἀντέχωσι πλέον, ἀφήνουσι νὰ διαλυθῶσι καὶ οἱ δεσμοὶ τῆς ψυχῆς. Αὑτὴ δὲ κατὰ φύσιν ἐλευθερωθεῖσα (ἀπὸ τοῦ σώματος), πετᾷ μετὰ χαρᾶς, Διότι πᾶν ὅ,τι εἶναι ἐναντίον τῆς φύσεως εἶναι δυσάρεστον, ὅ,τι δὲ γίνεται σύμφωνα μὲ τὴν φύσιν εἶναι εὐάρεστον. Καὶ ὁ θάνατος λοιπὸν ὁμοίως, ὁ προερχόμενος ἀπὸ νόσους καὶ πληγὰς εἶναι δυσάρεστος καὶ βίαιος, ἀλλ’ ἐκεῖνος, ὅστις μετὰ τοῦ γήρατος ἔρχεται εἰς τέλος σύμφωνον μὲ τὴν φύσιν, εἶναι ὁ μᾶλλον ἄπονος τῶν θανάτων καὶ γίνεται μὲ εὐχαρίστησιν μᾶλλον παρὰ μὲ λύπη.

     Τὸ δὲ τῶν νόσων ὅθεν συνίσταται, δῆλόν που καὶ παντί. Τεττάρων γὰρ ὄντων γενῶν ἐξ ὧν συμπέπηγεν τὸ σῶμα, γῆς πυρὸς ὕδατός τε καὶ ἀέρος, τούτων ἡ παρὰ φύσιν πλεονεξία καὶ ἔνδεια καὶ τῆς χώρας μετάστασις ἐξ οἰκείας ἐπ’ ἀλλοτρίαν γιγνομένη, πυρός τε αὖ καὶ τῶν ἑτέρων ἐπειδὴ γένη πλείονα ἑνὸς ὄντα τυγχάνει, τὸ μὴ προσῆκον ἕκαστον ἑαυτῷ προσλαμβάνειν, καὶ πάνθ’ ὅσα τοιαῦτα, στάσεις καὶ νόσους παρέχει· παρὰ φύσιν γὰρ ἑκάστου γιγνομένου καὶ μεθισταμένου θερμαίνεται μὲν ὅσα ἂν πρότερον ψύχηται, ξηρὰ δὲ ὄντα εἰς ὕστερον γίγνεται νοτερά, καὶ κοῦφα δὴ καὶ βαρέα, καὶ πάσας πάντῃ μεταβολὰς δέχεται. Μόνως γὰρ δή, φαμέν, ταὐτὸν ταὐτῷ κατὰ ταὐτὸν καὶ ὡσαύτως καὶ ἀνὰ λόγον προσγιγνόμενον καὶ ἀπογιγνόμενον ἐάσει ταὐτὸν ὂν αὑτῷ σῶν καὶ ὑγιὲς μένειν· ὃ δ’ ἂν πλημμελήσῃ τι τούτων ἐκτὸς ἀπιὸν ἢ προσιόν, ἀλλοιότητας παμποικίλας καὶ νόσους φθοράς τε ἀπείρους παρέξεται.

     Δευτέρων δὴ συστάσεων αὖ κατὰ φύσιν συνεστηκυιῶν, δευτέρα κατανόησις νοσημάτων τῷ βουλομένῳ γίγνεται συννοῆσαι. Μυελοῦ γὰρ ἐξ ἐκείνων ὀστοῦ τε καὶ σαρκὸς καὶ νεύρου συμπαγέντος, ἔτι τε αἵματος ἄλλον μὲν τρόπον, ἐκ δὲ τῶν αὐτῶν γεγονότος, τῶν μὲν ἄλλων τὰ πλεῖστα ᾗπερ τὰ πρόσθεν, τὰ δὲ μέγιστα τῶν νοσημάτων τῇδε χαλεπὰ συμπέπτωκεν· ὅταν ἀνάπαλιν ἡ γένεσις τούτων πορεύηται, τότε ταῦτα διαφθείρεται. Κατὰ φύσιν γὰρ σάρκες μὲν καὶ νεῦρα ἐξ αἵματος γίγνεται, νεῦρον μὲν ἐξ ἰνῶν διὰ τὴν συγγένειαν, σάρκες δὲ ἀπὸ τοῦ παγέντος ὃ πήγνυται χωριζόμενον ἰνῶν· τὸ δὲ ἀπὸ τῶν νεύρων καὶ σαρκῶν ἀπιὸν αὖ γλίσχρον καὶ λιπαρὸν ἅμα μὲν τὴν σάρκα κολλᾷ πρὸς τὴν τῶν ὀστῶν φύσιν αὐτό τε τὸ περὶ τὸν μυελὸν ὀστοῦν τρέφον αὔξει, τὸ δ’ αὖ διὰ τὴν πυκνότητα τῶν ὀστῶν διηθούμενον καθαρώτατον γένος τῶν τριγώνων λειότατόν τε καὶ λιπαρώτατον, λειβόμενον ἀπὸ τῶν ὀστῶν καὶ στάζον, ἄρδει τὸν μυελόν.

     Ὡς πρὸς τὰς νόσους, πόθεν προέρχονται αὑταί, εἶναι φανερὸν ἴσως εἰς πάντας. Τῷ ὄντι, ἐπειδὴ τέσσαρα εἶναι τὰ εἴδη, ἐκ τῶν ὁποίων συνεπήχθη τὸ σῶμα, γῆ, πῦρ, ὕδωρ καὶ ἀήρ, ἀφθονία ἢ ἔλλειψις τούτων παρὰ φύσιν, καὶ μεταβολὴ γινομένη ἐκ τοῦ οἰκείου αὐτῶν τόπου εἰς ξένον, ἢ καὶ τὸ νὰ προσλαμβάνῃ ἕκαστον εἰς ἑαυτὸ ἰδιότητα μὴ ἁρμόζουσαν εἰς αὐτό, εἴτε τοῦ πυρὸς εἴτε ἄλλου εἴδους, (διότι ὑπάρχουσι πολλαὶ ἰδιότητες ἑνὸς εἴδους), πάντα ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα παράγουσι διαταράξεις καὶ νοσήματα. Διότι, ὅταν παράγεται ἢ μετατοπίζεται παρὰ φύσιν ἓν τούτων, θερμαίνονται ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἦσαν ψυχρὰ πρότερον, τὰ δὲ ξηρὰ γίνονται ὕστερον ὑγρά, καὶ τὰ κοῦφα βαρέα, καὶ δέχονται πάσας τὰς δυνατὰς μεταβολάς. Τῷ ὄντι, μόνον ὅταν τὸ αὐτὸ εἰς τὸ αὐτὸ πρᾶγμα κατὰ τὴν αὐτὴν ἔννοιαν καὶ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ κατ' ἀναλογίαν προστίθεται καὶ ἀφαιρεῖται, μόνον τότε τὸ πρᾶγμα εἶναι ἀκόμη τὸ αὐτὸ πρὸς ἑαυτὸ καὶ σῶον καὶ ὑγιές. Ἀλλ’ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἤθελε παραβῇ τίνα ἐκ τούτων τῶν ὅρων, εἴτε εἰσερχόμενον εἴτε ἐξερχόμενον, προξενεῖ ποικίλας μεταβολάς καὶ νόσους καὶ ἀπείρους φθοράς.

     Καὶ ἐπειδὴ κατὰ φύσιν ἔγιναν δεύτεραι πάλιν συνθέσεις (78), ὁ θέλων νὰ σκεφθῇ θὰ ἔλθη εἰς νέαν ἀναγνώρισιν νοσημάτων. Τῷ ὄντι, ἐπειδὴ ὁ μυελός, τὸ ὀστοῦν, ἡ σὰρξ καὶ τὸ νεῦρον συνεστήθησαν ἐκ τῶν πρώτων εἰδῶν, προσέτι δὲ καὶ τὸ αἷμα, ἀλλὰ κατὰ τρόπον διάφορον, τὰ πλεῖστα τῶν νοσημάτων συμβαίνουσι καθὼς εἴπομεν πρότερον, ἀλλὰ τὰ μέγιστα καὶ βαρέα γίνονται τοιαῦτα κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον: Ὅταν ἡ γένεσις τούτων (τῶν δευτέρων συνθέσεων) συμβαίνῃ ἀντίστροφα, τότε αὑταὶ φθείρονται. Διότι κατὰ φύσιν αἱ σάρκες καὶ τὰ νεῦρα γίνονται ἐξ αἵματος, τὰ μὲν νεῦρα ἐκ τῶν ἰνῶν αὐτοῦ διὰ τὴν ταυτότητα τῆς φύσεως, αἱ δὲ σάρκες ἐκ τοῦ ἐπιλοίπου, ὅπερ πηγνύεται, καθ’ ὅσον ἀποχωρίζεται τῶν ἰνῶν (79). Τὸ ἐξερχόμενον δὲ πάλιν ἐκ τῶν νεύρων καὶ τῆς σαρκός, ὑγρὸν γλοιῶδες καὶ παχύ, χρησιμεύει εἰς τὸ νὰ προσκολλᾷ τὴν σάρκα εἰς τὰ ὀστὰ καὶ συνάμα νὰ τρέφῃ καὶ νὰ αὐξάνῃ αὐτὸ τὸ πέριξ τοῦ μυελοῦ ὀστοῦν. Καὶ τὸ στραγγιζόμενον διὰ τῆς πυκνότητος τῶν ὀστῶν, ἦτοι τὸ καθαρώτατον εἶδος τῶν τριγώνων, καὶ λειότατον καὶ παχύτατον, ρέον καὶ στάζον ἀπὸ τὰ ὀστά, ποτίζει τὸν μυελόν.

     Καὶ κατὰ ταῦτα μὲν γιγνομένων ἑκάστων ὑγίεια συμβαίνει τὰ πολλά· νόσοι δέ, ὅταν ἐναντίως. Ὅταν γὰρ τηκομένη σὰρξ ἀνάπαλιν εἰς τὰς φλέβας τὴν τηκεδόνα ἐξιῇ, τότε μετὰ πνεύματος αἷμα πολύ τε καὶ παντοδαπὸν ἐν ταῖς φλεψὶ χρώμασι καὶ πικρότησι ποικιλλόμενον, ἔτι δὲ ὀξείαις καὶ ἁλμυραῖς δυνάμεσι, χολὰς καὶ ἰχῶρας καὶ φλέγματα παντοῖα ἴσχει· παλιναίρετα γὰρ πάντα γεγονότα καὶ διεφθαρμένα τό τε αἷμα αὐτὸ πρῶτον διόλλυσι, καὶ αὐτὰ οὐδεμίαν τροφὴν ἔτι τῷ σώματι παρέχοντα φέρεται πάντῃ διὰ τῶν φλεβῶν, τάξιν τῶν κατὰ φύσιν οὐκέτ’ ἴσχοντα περιόδων, ἐχθρὰ μὲν αὐτὰ αὑτοῖς διὰ τὸ μηδεμίαν ἀπόλαυσιν ἑαυτῶν ἔχειν, τῷ συνεστῶτι δὲ τοῦ σώματος καὶ μένοντι κατὰ χώραν πολέμια, διολλύντα καὶ τήκοντα.

     Ὅσον μὲν οὖν ἂν παλαιότατον ὂν τῆς σαρκὸς τακῇ, δύσπεπτον γιγνόμενον μελαίνει μὲν ὑπὸ παλαιᾶς συγκαύσεως, διὰ δὲ τὸ πάντῃ διαβεβρῶσθαι πικρὸν ὂν παντὶ χαλεπὸν προσπίπτει τοῦ σώματος ὅσον ἂν μήπω διεφθαρμένον ᾖ, καὶ τοτὲ μὲν ἀντὶ τῆς πικρότητος ὀξύτητα ἔσχεν τὸ μέλαν χρῶμα, ἀπολεπτυνθέντος μᾶλλον τοῦ πικροῦ, τοτὲ δὲ ἡ πικρότης αὖ βαφεῖσα αἵματι χρῶμα ἔσχεν ἐρυθρώτερον, τοῦ δὲ μέλανος τούτῳ συγκεραννυμένου χλοῶδες· ἔτι δὲ συμμείγνυται ξανθὸν χρῶμα μετὰ τῆς πικρότητος, ὅταν νέα συντακῇ σὰρξ ὑπὸ τοῦ περὶ τὴν φλόγα πυρός.

     Καὶ ὅταν πάντα γίνωνται κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἐπικρατεῖ υγιεια, ὅταν δὲ κατ’ ἐνάντιον τρόπον, νόσος. Διότι ὅταν ἡ σὰρξ φθειρομένη ἐκβάλλῃ ἀντιστρόφως τὸ διεφθαρμένον ὑγρὸν εἰς τὰς φλέβας, τότε μετὰ τοῦ ἀέρος (80) ὑπάρχει εἰς τὰς φλέβας αἷμα ἄφθονον καὶ παντὸς εἴδους, ποικίλον ἐκ τῶν χρωμάτων καὶ τῶν πικριῶν καὶ ἀκόμη ἐκ τῶν ὀξέων καὶ ἁλμυρῶν χυμῶν, πλῆρες ἀπὸ χολὰς καὶ ἰχώρας (ὀρούς) καὶ φλέγματα παντοειδῆ. Διότι, ἐπειδὴ πάντα γίνονται ἀντιστρόφως καὶ διαφθείρονται, καταστρέφουσιν αὐτὸ τὸ αἷμα πρῶτον, καὶ μὴ δίδοντα πλέον καμμίαν τροφὴν εἰς τὸ σῶμα, μεταφέρονται πανταχοῦ διὰ τῶν φλεβῶν, χωρὶς νὰ διατηρῶσι πλέον τὴν τάξιν τῆς φυσικῆς κυκλοφορίας (περιόδους) (81), πολεμοῦντα μὲν αὐτὰ ἑαυτά, διότι δὲν δύνανται νὰ ἔχωσι καμμίαν ὠφέλειαν αὐτὰ ἐξ ἑαυτῶν, ἐχθρὰ δὲ ὄντα καὶ καταστρεπτικὰ καὶ διαλυτικὰ παντός, τὸ ὁποῖον εἰς τὸ σῶμα συντηρεῖται καὶ μένει εἰς τὴν θέσιν του.

     Ὅσον λοιπὸν ἐκ τῆς σαρκὸς παλαιότατον ὂν φθαρῆ, ἐπειδὴ δυσκόλως χωνεύεται, γίνεται μέλαν διὰ τὴν παρατεταμένην καῦσιν, καὶ ἐπειδὴ εἶναι πικρόν, διότι διεφθάρη πανταχοῦ, προσβάλλει βαρέως πᾶν μέρος τοῦ σώματος, τὸ ὁποῖον δὲν ἔχει ἀκόμη φθαρῆ. Καὶ ἐνίοτε τὸ μέλαν χρῶμα ἀντὶ τῆς πικρότητος ἀποκτᾷ δριμύτητα, ὅταν δήλ. ἡ πικρία πολὺ λεπτύνεται. Ἄλλοτε δὲ ἡ πικρία βαφείσα εἰς τὸ αἷμα λαμβάνει χρῶμα ἐρυθρότερον καὶ ἂν ἀναμιχθῇ καὶ μέλαν γίνεται πράσινον (χλοῶδες). Προσέτι δὲ τὸ ξανθὸν χρῶμα μιγνύεται μὲ τὴν πικρίαν, ὅταν εἶναι νέα ἡ σὰρξ καὶ φθείρηται ὑπὸ τοῦ πυρός τῆς φλογώσεως.

     Καὶ τὸ μὲν κοινὸν ὄνομα πᾶσιν τούτοις ἤ τινες ἰατρῶν που χολὴν ἐπωνόμασαν, ἢ καί τις ὢν δυνατὸς εἰς πολλὰ μὲν καὶ ἀνόμοια βλέπειν, ὁρᾶν δὲ ἐν αὐτοῖς ἓν γένος ἐνὸν ἄξιον ἐπωνυμίας πᾶσιν· τὰ δ’ ἄλλα ὅσα χολῆς εἴδη λέγεται, κατὰ τὴν χρόαν ἔσχεν λόγον αὐτῶν ἕκαστον ἴδιον. Ἰχὼρ δέ, ὁ μὲν αἵματος ὀρὸς πρᾷος, ὁ δὲ μελαίνης χολῆς ὀξείας τε ἄγριος, ὅταν συμμειγνύηται διὰ θερμότητα ἁλμυρᾷ δυνάμει· καλεῖται δὲ ὀξὺ φλέγμα τὸ τοιοῦτον. Τὸ δ’ αὖ μετ’ ἀέρος τηκόμενον ἐκ νέας καὶ ἁπαλῆς σαρκός, τούτου δὲ ἀνεμωθέντος καὶ συμπεριληφθέντος ὑπὸ ὑγρότητος, καὶ πομφολύγων συστασῶν ἐκ τοῦ πάθους τούτου καθ’ ἑκάστην μὲν ἀοράτων διὰ σμικρότητα, συναπασῶν δὲ τὸν ὄγκον παρεχομένων ὁρατόν, χρῶμα ἐχουσῶν διὰ τὴν τοῦ ἀφροῦ γένεσιν ἰδεῖν λευκόν, ταύτην πᾶσαν τηκεδόνα ἁπαλῆς σαρκὸς μετὰ πνεύματος συμπλακεῖσαν λευκὸν εἶναι φλέγμα φαμέν.

     Φλέγματος δὲ αὖ νέου συνισταμένου ὀρὸς ἱδρὼς καὶ δάκρυον, ὅσα τε ἄλλα τοιαῦτα σώματα τὸ καθ’ ἡμέραν χεῖται καθαιρόμενα· καὶ ταῦτα μὲν δὴ πάντα νόσων ὄργανα γέγονεν, ὅταν αἷμα μὴ ἐκ τῶν σιτίων καὶ ποτῶν πληθύσῃ κατὰ φύσιν, ἀλλ’ ἐξ ἐναντίων τὸν ὄγκον παρὰ τοὺς τῆς φύσεως λαμβάνῃ νόμους. Διακρινομένης μὲν οὖν ὑπὸ νόσων τῆς σαρκὸς ἑκάστης, μενόντων δὲ τῶν πυθμένων αὐταῖς ἡμίσεια τῆς συμφορᾶς ἡ δύναμις –ἀνάληψιν γὰρ ἔτι μετ’ εὐπετείας ἴσχει– τὸ δὲ δὴ σάρκας ὀστοῖς συνδοῦν ὁπότ’ ἂν νοσήσῃ, καὶ μηκέτι αὐτὸ ἐξ ἰνῶν αἷμα καὶ νεύρων ἀποχωριζόμενον ὀστῷ μὲν τροφή, σαρκὶ δὲ πρὸς ὀστοῦν γίγνηται δεσμός, ἀλλ’ ἐκ λιπαροῦ καὶ λείου καὶ γλίσχρου τραχὺ καὶ ἁλμυρὸν αὐχμῆσαν ὑπὸ κακῆς διαίτης γένηται, τότε ταῦτα πάσχον πᾶν τὸ τοιοῦτον καταψήχεται μὲν αὐτὸ πάλιν ὑπὸ τὰς σάρκας καὶ τὰ νεῦρα, ἀφιστάμενον ἀπὸ τῶν ὀστῶν, αἱ δ’ ἐκ τῶν ῥιζῶν συνεκπίπτουσαι τά τε νεῦρα γυμνὰ καταλείπουσι καὶ μεστὰ ἅλμης· αὐταὶ δὲ πάλιν εἰς τὴν αἵματος φορὰν ἐμπεσοῦσαι τὰ πρόσθεν ῥηθέντα νοσήματα πλείω ποιοῦσιν.

     Καὶ πάντα ταῦτα τὰ ὑγρὰ ἔλαβον κοινὸν ὄνομα χολήν, δοθὲν ὑπὸ τινῶν ἰατρῶν ἢ καὶ ὑπὸ ἄλλου τινός, ὅστις ἦτο ἱκανὸς νὰ προσέχῃ εἰς πολλὰ καὶ ἀνόμοια πράγματα καὶ νὰ βλέπῃ ὅτι εἰς αὐτὰ ὑπάρχει ἓν κοινὸν χαρακτηριστικὸν ἄξιον μίας ἐπωνυμίας εἰς ὅλα. Τὰ διάφορα δὲ εἴδη τῆς χολῆς, ὁσαδήποτε ἀναφέρονται, ἀπὸ τὸ χρῶμα ἔλαβεν ἕκαστον αὐτῶν ἴδιον ὄνομα. Ὡς πρὸς τὸν ἰχώρα δέ, ὁ μὲν ὀρὸς τοῦ αἵματος εἶναι ἥμερος, ὁ δὲ τῆς μαύρης καὶ ὀξείας χολῆς εἶναι ἄγριος (δριμύς), ὅταν ἕνεκα τῆς θερμότητος ἀναμιγνύεται μὲ ἀλμυρὰν δύναμιν (χυμόν)· ὀνομάζεται δὲ οὗτος ὀξὺ φλέγμα. Ἐκεῖνο δὲ πάλιν, ὅπερ διὰ (τῆς ἐπιδράσεως) τοῦ ἀέρος διαλύεται ἐκ νέας καὶ τρυφερᾶς σαρκός, ἀφοῦ ἐξογκωθῆ ὑπὸ τοῦ ἀνέμου καὶ περικυκλωθῆ ὑπὸ τῆς ὑγρότητος, ἐπειδὴ ἐκ τοῦ πάθους τούτου γεννῶνται πομφόλυγες, τῶν ὁποίων ἑκάστη εἶναι ἀόρατος διὰ τὴν σμικρότητα, ἀλλὰ ὄλαι ὁμοῦ παρουσιάζουσιν ἕνα ὄγκον ὁρατὸν καὶ ἔχουσι χρῶμα λευκὸν διὰ τὴν γέννησιν ἀφροῦ, ὅλη αὐτὴ ἡ φθορὰ σαρκὸς τρυφερᾶς ἀναμεμιγμένη μὲ ἀέρα λέγομεν ὅτι εἶναι το λευκὸν φλέγμα.

     Ὀρός δε τοῦ φλέγματος τὸ ὁποῖον νεωστὶ ἐσχηματίσθη εἶναι ὀ ἰδρῶς καὶ το δάκρυον καὶ ὅσα ἄλλα τοιαῦτα χύνει τὸ σῶμα ἔξω καθ’ ἡμέραν καθαριζόμενον. Καὶ ὅλα ταῦτα γίνονται αἴτια νοσημάτων, ὅταν τὸ αἷμα δὲν γίνεται ἄφθονον φυσικῶς ἐκ τῶν τροφῶν καὶ τῶν ποτῶν, ἀλλ’ ἀπεναντίας λαμβάνῃ ὄγκον παρὰ τοὺς νόμους τῆς φύσεως. Καίτοι λοιπὸν διαλύονται ὑπὸ τῶν νόσων τὰ μέρη τῆς σαρκός, ἐὰν μένωσιν αἱ ρίζαι αὐτῶν, ἡ δύναμις τοῦ κακοῦ ἐλαττοῦται εἰς τὸ ἥμισυ, διότι ἡ σὰρξ δύναται εὐκόλως νὰ ἀναπλασθῇ. Ἀλλὰ ὅταν νοσήσῃ τὸ ὑγρὸν τὸ συνδέον τὰς σάρκας μὲ τὰ ὀστά, καὶ ἀποχωριζόμενον ἀπὸ τῶν ἰνῶν ἅμα καὶ τῶν νεύρων, δὲν γίνεται πλέον τροφὴ εἰς τὸ ὀστοῦν, οὔτε δεσμὸς τῆς σαρκὸς μὲ τὸ ὀστοῦν, ἀλλ’ ἐνῷ ἦτο λιπαρὸν καὶ λεῖον καὶ γλοιῶδες, γίνεται τραχὺ καὶ ἁλμυρόν, διότι ἐξηράνθη ὑπὸ τῆς κακῆς διαίτης, τότε πᾶν τὸ πάσχον τὰ τοιαῦτα φθείρεται ἀφ’ ἑαυτοῦ ὑπὸ τὰς σάρκας καὶ τὰ νεῦρα καὶ ἀποχωρίζεται ἀπὸ τῶν ὀστῶν. Αἱ δὲ σάρκες πίπτουσαι ἐκ τῶν ριζῶν αὐτῶν ἀφίνουσι τὰ νεῦρα γυμνὰ καὶ πλήρη ἅλμης, ἐμπίπτουσαι δὲ πάλιν εἰς τὸ ρεῦμα τοῦ αἵματος, πολλαπλασιάζουσι τὰ εἰρημένα νοσήματα.

     Χαλεπῶν δὲ τούτων περὶ τὰ σώματα παθημάτων γιγνομένων μείζω ἔτι γίγνεται τὰ πρὸ τούτων, ὅταν ὀστοῦν διὰ πυκνότητα σαρκὸς ἀναπνοὴν μὴ λαμβάνον ἱκανήν, ὑπ’ εὐρῶτος θερμαινόμενον, σφακελίσαν μήτε τὴν τροφὴν καταδέχηται πάλιν τε αὐτὸ εἰς ἐκείνην ἐναντίως ἴῃ ψηχόμενον, ἡ δ’ εἰς σάρκας, σὰρξ δὲ εἰς αἷμα ἐμπίπτουσα τραχύτερα πάντα τῶν πρόσθεν τὰ νοσήματα ἀπεργάζηται· τὸ δ’ ἔσχατον πάντων, ὅταν ἡ τοῦ μυελοῦ φύσις ἀπ’ ἐνδείας ἤ τινος ὑπερβολῆς νοσήσῃ, τὰ μέγιστα καὶ κυριώτατα πρὸς θάνατον τῶν νοσημάτων ἀποτελεῖ, πάσης ἀνάπαλιν τῆς τοῦ σώματος φύσεως ἐξ ἀνάγκης ῥυείσης.

     Τρίτον δ’ αὖ νοσημάτων εἶδος τριχῇ δεῖ διανοεῖσθαι γιγνόμενον, τὸ μὲν ὑπὸ πνεύματος, τὸ δὲ φλέγματος, τὸ δὲ χολῆς. Ὅταν μὲν γὰρ ὁ τῶν πνευμάτων τῷ σώματι ταμίας πλεύμων μὴ καθαρὰς παρέχῃ τὰς διεξόδους ὑπὸ ῥευμάτων φραχθείς, ἔνθα μὲν οὐκ ἰόν, ἔνθα δὲ πλεῖον ἢ τὸ προσῆκον πνεῦμα εἰσιὸν τὰ μὲν οὐ τυγχάνοντα ἀναψυχῆς σήπει, τὰ δὲ τῶν φλεβῶν διαβιαζόμενον καὶ συνεπιστρέφον αὐτὰ τῆκόν τε τὸ σῶμα εἰς τὸ μέσον αὐτοῦ διάφραγμά τ’ ἴσχον ἐναπολαμβάνεται, καὶ μυρία δὴ νοσήματα ἐκ τούτων ἀλγεινὰ μετὰ πλήθους ἱδρῶτος πολλάκις ἀπείργασται.

     Ἀλλὰ ἂν καὶ εἶναι βαρέα τὰ παθήματα ταῦτα τοῦ σώματος, ὑπάρχουσιν ἀκόμη μεγαλύτερα τούτων, προηγούμενα (82) αὐτῶν, ὁσάκις τὸ ὀστοῦν ἕνεκα τῆς πυκνότητος τῆς σαρκὸς μὴ ἔχον ἀρκετὴν ἀναπνοήν, θερμαινόμενον ὑπὸ τοῦ εὐρῶτος (μούχλας) καὶ σηπόμενον (γαγγραινιάζον) δὲν δέχεται πλέον τροφήν, ἡ δὲ τροφὴ χυνομένη πάλιν εἰς τὰς σάρκας καὶ αἱ σάρκες εἰς τὸ αἷμα καθιστῶσι τὰ νοσήματα πάντα βαρύτερα τῶν προειρημένων. Τὸ χείριστον δὲ πάντων εἶναι, ὅταν αὐτὴ ἡ φύσις τοῦ μυελοῦ νοσήσῃ διὰ τίνα ἔλλειψιν ἢ ὑπερβολήν, καὶ τοῦτο παράγει τὰ μέγιστα νοσήματα καὶ τὰ μάλιστα ἱκανὰ νὰ φέρωσι τὸν θάνατον, διότι τότε ἐξ ἀνάγκης πάσα ἡ φύσις τοῦ σώματος βαίνει ἀντίστροφα.

     Τρίτον δὲ εἶδος νοσημάτων ὑπάρχει, ὅπερ δέον νὰ θεωρήσωμεν ὅτι γίνεται ἐκ τριῶν αἰτίων, ὑπὸ τοῦ ἀέρος, δεύτερον ὑπὸ τοῦ φλέγματος καὶ τρίτον ὑπὸ τῆς χολῆς. Διότι ὅταν ὀ ταμίας τοῦ ἀέρος εἰς τὸ σῶμα, δήλ. ὁ πνεύμων, δὲν παρέχῃ τὰς διεξόδους καθαράς, διότι ἔχει φραχθῆ ἀπὸ ἄλλα ρεύματα (84), ἐξ ἑνὸς μὲν ἐπειδὴ ὁ ἀὴρ δὲν δύναται νὰ εἰσέρχηται, ἐξ ἑτέρου δὲ ἐπειδὴ εἰσέρχεται περισσότερος τοῦ δέοντος, σαπίζει ὅσα μέρη δὲν λαμβάνουσιν ἀναψυχὴν (δὲν δροσίζονται), εἰσδύων δὲ διὰ βίας εἰς τὰς φλέβας καὶ συστρέφων αὐτὰς, διαλύει τὸ σῶμα καὶ μένει ἐγκεκλεισμένος ἐν μέσῳ αὐτοῦ, πιέζων τὸ διάφραγμα. Ἐκ τῶν αἰτιῶν τούτων γεννῶνται πολυάριθμα νοσήματα ὀδυνηρὰ μετὰ ἀφθόνου ἱδρῶτος.

     Πολλάκις δ’ ἐν τῷ σώματι διακριθείσης σαρκὸς πνεῦμα ἐγγενόμενον καὶ ἀδυνατοῦν ἔξω πορευθῆναι τὰς αὐτὰς τοῖς ἐπεισεληλυθόσιν ὠδῖνας παρέσχεν, μεγίστας δέ, ὅταν περὶ τὰ νεῦρα καὶ τὰ ταύτῃ φλέβια περιστὰν καὶ ἀνοιδῆσαν τούς τε ἐπιτόνους καὶ τὰ συνεχῆ νεῦρα οὕτως εἰς τὸ ἐξόπισθεν κατατείνῃ τούτοις· ἃ δὴ καὶ ἀπ’ αὐτοῦ τῆς συντονίας τοῦ παθήματος τὰ νοσήματα τέτανοί τε καὶ ὀπισθότονοι προσερρήθησαν. Ὧν καὶ τὸ φάρμακον χαλεπόν· πυρετοὶ γὰρ οὖν δὴ τὰ τοιαῦτα ἐπιγιγνόμενοι μάλιστα λύουσιν.

     Τὸ δὲ λευκὸν φλέγμα διὰ τὸ τῶν πομφολύγων πνεῦμα χαλεπὸν ἀποληφθέν, ἔξω δὲ τοῦ σώματος ἀναπνοὰς ἴσχον ἠπιώτερον μέν, καταποικίλλει δὲ τὸ σῶμα λεύκας ἀλφούς τε καὶ τὰ τούτων συγγενῆ νοσήματα ἀποτίκτον. Μετὰ χολῆς δὲ μελαίνης κερασθὲν ἐπὶ τὰς περιόδους τε τὰς ἐν τῇ κεφαλῇ θειοτάτας οὔσας ἐπισκεδαννύμενον καὶ συνταράττον αὐτάς, καθ’ ὕπνον μὲν ἰὸν πρᾳΰτερον, ἐγρηγορόσιν δὲ ἐπιτιθέμενον δυσαπαλλακτότερον· νόσημα δὲ ἱερᾶς ὂν φύσεως ἐνδικώτατα ἱερὸν λέγεται.

     Πολλάκις δέ, ὅταν ἡ σὰρξ εἰς τὸ σῶμα χωρίζηται, ὁ ἀήρ, ὁ ὁποῖος γεννᾶται ἐντὸς καὶ ἀδυνατεῖ νὰ εὕρῃ ἔξοδον, προξενεῖ τοὺς αὐτοὺς πόνους, τοὺς ὁποίους γεννῶσι καὶ τὰ ἐξωτερικὰ αἴτια, πόνους, οἵτινες εἶναι μέγιστοι, ὁσάκις ὁ ἀήρ, περικυκλώνων τὰ νεῦρα καὶ τὰς παρακειμένας μικρὰς φλέβας καὶ ἐξογκώνων τοὺς μῦς τῶν ὤμων καὶ τὰ σχετικὰ νεῦρα, παράγῃ μίαν τάσιν πρὸς τὰ ὀπίσω. Τὰ νοσήματα δὲ ταῦτα ἀκριβῶς διὰ τὸ πάθημα τῆς τάσεως ὠνομάσθησαν τέτανοι και ὀπισθότονοι. Καὶ ἡ θεραπεία τούτων εἶναι δύσκολος· διότι μόνον οἱ πυρετοὶ ἐπερχόμενοι δύνανται ὑπὲρ πᾶν ἄλλο νὰ διαλύσωσιν αὐτάς.

     Οὕτω τὸ λευκὸν φλέγμα διὰ τὸν ἀέρα τῶν πομφολύγων του εἶναι ἐπικίνδυνον, ὅταν ἐγκλείεται οὗτος, καὶ ἐὰν ἔχῃ ἐκπνοὰς ἔξω τοῦ σώματος εἶναι ἠπιώτερον, ἀλλὰ καθιστᾷ τὸ σῶμα ποικίλον, διότι γεννᾷ ἐξανθήματα καὶ λευκὰ στίγματα καὶ ἄλλα τοιαῦτα νοσήματα. Ἐὰν δὲ ἀναμιχθῇ μὲ μαύρην χολὴν καὶ διασκορπισθῇ εἰς τὰς ἐν τῇ κεφαλῇ κυκλοφορίας, αἴτινες εἶναι θειόταται, καὶ συνταράξῃ αὐτάς, ὅταν μὲν ἐπέρχεται κατὰ τὸν ὕπνον εἶναι ἡμερώτερον, ὅταν δὲ ἐπιτίθεται κατὰ τὴν ἐγρήγορσιν δυσκόλως τὸ σῶμα ἀπαλλάσσεται αὐτοῦ. Καὶ τὸ νόσημα τοῦτο, ἐπειδὴ εἶναι φύσεως ἱερᾶς, δικαίως λέγεται ἱερὰ νόσος.

     Φλέγμα δ’ ὀξὺ καὶ ἁλμυρὸν πηγὴ πάντων νοσημάτων ὅσα γίγνεται καταρροϊκά· διὰ δὲ τοὺς τόπους εἰς οὓς ῥεῖ παντοδαποὺς ὄντας παντοῖα ὀνόματα εἴληφεν. Ὅσα δὲ φλεγμαίνειν λέγεται τοῦ σώματος, ἀπὸ τοῦ κάεσθαί τε καὶ φλέγεσθαι, διὰ χολὴν γέγονε πάντα. Λαμβάνουσα μὲν οὖν ἀναπνοὴν ἔξω παντοῖα ἀναπέμπει φύματα ζέουσα, καθειργνυμένη δ’ ἐντὸς πυρίκαυτα νοσήματα πολλὰ ἐμποιεῖ, μέγιστον δέ, ὅταν αἵματι καθαρῷ συγκερασθεῖσα τὸ τῶν ἰνῶν γένος ἐκ τῆς ἑαυτῶν διαφορῇ τάξεως, αἳ διεσπάρησαν μὲν εἰς αἷμα, ἵνα συμμέτρως λεπτότητος ἴσχοι καὶ πάχους καὶ μήτε διὰ θερμότητα ὡς ὑγρὸν ἐκ μανοῦ τοῦ σώματος ἐκρέοι, μήτ’ αὖ πυκνότερον δυσκίνητον ὂν μόλις ἀναστρέφοιτο ἐν ταῖς φλεψίν.

     Καιρὸν δὴ τούτων ἶνες τῇ τῆς φύσεως γενέσει φυλάττουσιν· ἃς ὅταν τις καὶ τεθνεῶτος αἵματος ἐν ψύξει τε ὄντος πρὸς ἀλλήλας συναγάγῃ, διαχεῖται πᾶν τὸ λοιπὸν αἷμα, ἐαθεῖσαι δὲ ταχὺ μετὰ τοῦ περιεστῶτος αὐτὸ ψύχους συμπηγνύασιν. Ταύτην δὴ τὴν δύναμιν ἐχουσῶν ἰνῶν ἐν αἵματι χολὴ φύσει παλαιὸν αἷμα γεγονυῖα καὶ πάλιν ἐκ τῶν σαρκῶν εἰς τοῦτο τετηκυῖα, θερμὴ καὶ ὑγρὰ κατ’ ὀλίγον τὸ πρῶτον ἐμπίπτουσα πήγνυται διὰ τὴν τῶν ἰνῶν δύναμιν, πηγνυμένη δὲ καὶ βίᾳ κατασβεννυμένη χειμῶνα καὶ τρόμον ἐντὸς παρέχει.

     Τὸ ὀξὺ δὲ καὶ ἁλμυρὸν φλέγμα εἶναι ἡ πηγὴ ὅλων τῶν καταρροϊκῶν νοσημάτων· καὶ ἐπειδὴ οἱ τόποι, εἰς τοὺς ὁποίους ρέει, εἶναι διαφορώτατοι, λαμβάνει καὶ διάφορα ὀνόματα. Ὡς πρὸς τὰς φλογώσεις δὲ τοῦ σώματος, αἴτινες καλοῦνται οὕτω ἐκ τοῦ ὅτι τὸ σῶμα καίεται καὶ φλέγεται, ὅλαι γεννῶνται ἐκ τῆς χολῆς. Διότι, ὅταν αὐτὴ εὑρίσκῃ ἀναπνοὰς πρὸς τὰ ἔξω, βράζουσα ἐκπέμπει ποικίλα ἐξογκώματα, ἀλλ’ ἐὰν μένῃ κατάκλειστος μέσα, γεννᾷ πολλὰ νοσήματα φλογιστικά. Καὶ τὸ μέγιστον εἶναι, ὅταν ἡ χολή, ἀναμιχθεῖσα μὲ καθαρὸν αἷμα, διασκορπίζῃ ἔξω τῆς θέσεώς των τὰς ἴνας, αἴτινες ἤσαν διεσπαρμένοι εἰς τὸ αἷμα, ἵνα τοῦτο ἔχῃ συμμετρίαν λεπτότητος καὶ πάχους, καὶ διὰ τὴν πολλὴν θερμότητα μὴ τρέχῃ ὡς ρευστὸν ἔξω τοῦ σώματος ἀραιωθέντος (85), μήτε πάλιν διὰ τὴν πολλὴν πυκνότητα γενόμενον δυσκίνητον μόλις καὶ μετὰ βίας κυκλοφορῇ εἰς τὰς φλέβας.

     Τὴν ἀναλογίαν (μέτρον) ταύτην διατηροῦσιν αἱ ἴνες δι’ αὐτὴν τὴν φυσικὴν σύστασίν των. Διότι, ὅταν τὶς ἀφαιρῶν αὐτὰς καὶ ἐκ νεκροῦ καὶ πηχθέντος αἵματος τὰς συνάγῃ, τότε ὅλον τὸ λοιπὸν αἷμα ἀφανίζεται. Ἐὰν ὅμως ἀφεθῶσιν ἐκεῖ, ταχέως θὰ τὸ πήξωσι μὲ τὴν βοηθείαν τοῦ περικυκλοῦντος αὐτὸ ψύχους. Ἐπειδὴ δὲ ταύτην τὴν δύναμιν ἔχουσιν αἱ ἴνες εἰς τὸ αἷμα, ἡ χολή, ἤτις ἦτο φύσει παλαιὸν αἷμα (86), καὶ ἤτις πάλιν ἀπὸ τὰς σάρκας ἐπιστρέφει ἵνα διαλυθῇ εἰς αὐτό, κατὰ πρῶτον χυνομένη θερμὴ καὶ ὑγρὰ ὀλίγον κατ’ ὀλίγον, διὰ τῆς ἐπενεργείας τῶν ἰνῶν πήγνυται· πηγνυμένη δὲ καὶ σβυνομένη διὰ βίας, παράγει ἐντὸς χειμῶνα καὶ τρόμον.

     Πλείων δ’ ἐπιρρέουσα, τῇ παρ’ αὐτῆς θερμότητι κρατήσασα τὰς ἶνας εἰς ἀταξίαν ζέσασα διέσεισεν· καὶ ἐὰν μὲν ἱκανὴ διὰ τέλους κρατῆσαι γένηται, πρὸς τὸ τοῦ μυελοῦ διαπεράσασα γένος κάουσα ἔλυσεν τὰ τῆς ψυχῆς αὐτόθεν οἷον νεὼς πείσματα μεθῆκέν τε ἐλευθέραν, ὅταν δ’ ἐλάττων ᾖ τό τε σῶμα ἀντίσχῃ τηκόμενον, αὐτὴ κρατηθεῖσα ἢ κατὰ πᾶν τὸ σῶμα ἐξέπεσεν, ἢ διὰ τῶν φλεβῶν εἰς τὴν κάτω συνωσθεῖσα ἢ τὴν ἄνω κοιλίαν, οἷον φυγὰς ἐκ πόλεως στασιασάσης ἐκ τοῦ σώματος ἐκπίπτουσα, διαρροίας καὶ δυσεντερίας καὶ τὰ τοιαῦτα νοσήματα πάντα παρέσχετο.

     Τὸ μὲν οὖν ἐκ πυρὸς ὑπερβολῆς μάλιστα νοσῆσαν σῶμα συνεχῆ καύματα καὶ πυρετοὺς ἀπεργάζεται, τὸ δ’ ἐξ ἀέρος ἀμφημερινούς, τριταίους δ’ ὕδατος διὰ τὸ νωθέστερον ἀέρος καὶ πυρὸς αὐτὸ εἶναι· τὸ δὲ γῆς, τετάρτως ὂν νωθέστατον τούτων, ἐν τετραπλασίαις περιόδοις χρόνου καθαιρόμενον, τεταρταίους πυρετοὺς ποιῆσαν ἀπαλλάττεται μόλις.

     Ὅταν δὲ ἐπιρρέῃ ἀφθονωτέρα καὶ ὑπερνικᾷ διὰ τῆς θερμότητος αὐτῆς, βράζουσα διαταράττει καὶ θέτει εἰς ἀταξίαν τὰς ἴνας. Καὶ ἐὰν εἶναι ἱκανὴ νὰ νικήσῃ μέχρι τέλους, εἰσχωρήσασα εἰς τὴν οὐσίαν τοῦ μυελοῦ, διαλύει ἐκεῖθεν καίουσα τὰ παλαμάρια τῆς ψυχῆς, ὅπως λύουσι τὰ σχοινία ἑνὸς πλοίου, καὶ τὴν ἀφήνει ἐλευθέραν. Ὅταν ὅμως εἶναι ἀσθενεστέρα καὶ τὸ σῶμα ἀνθίσταται εἰς τὴν διάλυσιν, τότε ἡ χολὴ νικᾶται καὶ ἢ φεύγει ἐξ ὄλου τοῦ σώματος, ἢ ἀποκρουσθεῖσα διὰ τῶν φλεβῶν εἰς τὴν κάτω ἢ τὴν ἄνω κοιλίαν, φεύγουσα ἐκ τοῦ σώματος, ὡς ἐξόριστος ἀπὸ πόλιν στασιάσασαν (87), παράγει διαρροίας καὶ δυσεντερίας καὶ πάντα τὰ ἄλλα τοιαῦτα νοσήματα.

     Ὅταν τέλος τὸ σῶμα νοσήσῃ πρὸ πάντων ἀπὸ ὑπερβολικὸν πῦρ (θερμότητα), γεννῶνται καύματα καὶ πυρετοὶ συνεχεῖς, ὅταν δὲ ἀπὸ ὑπερβολὴν ἀέρος, καθημερινοὶ πυρετοὶ (88), τριταῖοι δὲ ἀπὸ ὑπερβολὴν ὕδατος, διότι τὸ ὕδωρ κινεῖται βραδύτερον τοῦ ἀέρος καὶ τοῦ πυρός· ὅταν δὲ ἀπὸ ὑπερβολὴν γῆς, ἐπειδὴ αὐτὴ εἶναι κατὰ τέταρτον λόγον βραδυτάτη καὶ καθαρίζεται εἰς περιόδους τετραπλασίας χρόνου, γεννῶνται οἱ τεταρταῖοι (89) πυρετοὶ καὶ μετὰ μεγάλης δυσκολίας θεραπεύονται.

     Καὶ τὰ μὲν περὶ τὸ σῶμα νοσήματα ταύτῃ συμβαίνει γιγνόμενα, τὰ δὲ περὶ ψυχὴν διὰ σώματος ἕξιν τῇδε. Νόσον μὲν δὴ ψυχῆς ἄνοιαν συγχωρητέον, δύο δ’ ἀνοίας γένη, τὸ μὲν μανίαν, τὸ δὲ ἀμαθίαν. Πᾶν οὖν ὅτι πάσχων τις πάθος ὁπότερον αὐτῶν ἴσχει, νόσον προσρητέον, ἡδονὰς δὲ καὶ λύπας ὑπερβαλλούσας τῶν νόσων μεγίστας θετέον τῇ ψυχῇ· περιχαρὴς γὰρ ἄνθρωπος ὢν ἢ καὶ τἀναντία ὑπὸ λύπης πάσχων, σπεύδων τὸ μὲν ἑλεῖν ἀκαίρως, τὸ δὲ φυγεῖν, οὔθ’ ὁρᾶν οὔτε ἀκούειν ὀρθὸν οὐδὲν δύναται, λυττᾷ δὲ καὶ λογισμοῦ μετασχεῖν ἥκιστα τότε δὴ δυνατός.

     Τὸ δὲ σπέρμα ὅτῳ πολὺ καὶ ῥυῶδες περὶ τὸν μυελὸν γίγνεται καὶ καθαπερεὶ δένδρον πολυκαρπότερον τοῦ συμμέτρου πεφυκὸς ᾖ, πολλὰς μὲν καθ’ ἕκαστον ὠδῖνας, πολλὰς δ’ ἡδονὰς κτώμενος ἐν ταῖς ἐπιθυμίαις καὶ τοῖς περὶ τὰ τοιαῦτα τόκοις, ἐμμανὴς τὸ πλεῖστον γιγνόμενος τοῦ βίου διὰ τὰς μεγίστας ἡδονὰς καὶ λύπας, νοσοῦσαν καὶ ἄφρονα ἴσχων ὑπὸ τοῦ σώματος τὴν ψυχήν, οὐχ ὡς νοσῶν ἀλλ’ ὡς ἑκὼν κακὸς δοξάζεται· τὸ δὲ ἀληθὲς ἡ περὶ τὰ ἀφροδίσια ἀκολασία κατὰ τὸ πολὺ μέρος διὰ τὴν ἑνὸς γένους ἕξιν ὑπὸ μανότητος ὀστῶν ἐν σώματι ῥυώδη καὶ ὑγραίνουσαν νόσος ψυχῆς γέγονεν.

     Καὶ τὰ μὲν νοσήματα τοῦ σώματος τοιουτοτρόπως γεννῶνται, τὰ δὲ τῆς ψυχῆς γίνονται ἐκ τῆς σωματικῆς διαθέσεως κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον: Ὅτι ἡ νόσος τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ἀφροσύνη· δέον νὰ τὸ ὁμολογήσωμεν, ἀλλὰ τῆς ἀφροσύνης δυὸ εἶναι τὰ εἴδη· τὸ ἓν εἶναι ἡ μανία καὶ τὸ ἄλλο ἡ ἀμαθία. Οἱονδήποτε λοιπὸν πάθος, ὅπερ πάσχων τὶς ἔχει ἐν ἐαυτῷ τὸ ἓν ἢ τὸ ἄλλο, δέον νὰ εἴπωμεν αὐτὸ νόσον. Καὶ ἠδοναὶ δὲ καὶ λύπαι ὑπερβολικαὶ πρέπει νὰ παραδεχθῶμεν ὅτι εἶναι ἐκ τῶν μεγίστων νόσων τῆς ψυχῆς. Διότι ὁ ἄνθρωπος ὅστις αἰσθάνεται ὑπερβολικὴν χαράν, ἢ καὶ ὑπὸ λύπης εὑρίσκεται εἰς τὴν ἐναντίαν κατάστασιν, σπεύδων ἄλλο μὲν νὰ συλλάβῃ οὐχὶ εἰς κατάλληλον καιρόν, ἄλλο δὲ νὰ ἀποφύγῃ, δὲν δύναται οὔτε νὰ ἴδῃ οὔτε νὰ ἀκούσῃ ὀρθῶς κανὲν πρᾶγμα, ἀλλὰ λυσσᾷ καὶ δὲν ἔχει πλέον τὴν δύναμιν νὰ κάμνῃ χρῆσιν τοῦ λογικοῦ.

     Ἐκεῖνος δέ, εἰς τὸν ὁποῖον γεννᾶται σπέρμα ἄφθονον καὶ ὁρμητικὸν εἰς τὸν μυελόν, καὶ εἶναι ὡς δένδρον, ὅπερ καρποφορεῖ περισσότερον τοῦ φυσικοῦ μέτρου, οὗτος δοκιμάζων πολλὰς λύπας καὶ πολλὰς ἠδονὰς εἰς τὰς ἐπιθυμίας καὶ εἰς τὰ ἀποτελέσματα αὐτῶν, καὶ γινόμενος μανιακὸς κατὰ τὸ περισσότερον μέρος τῆς ζωῆς του διὰ τὰς μεγίστας ταύτας ἠδονὰς καὶ λύπας, ἐνῷ ἔχει τὴν ψυχὴν νοσηρὰν καὶ ἄφρονα ἕνεκα τοῦ σώματος, δὲν θεωρεῖται ὡς ἔχων νόσον, ἀλλὰ κακῶς νομίζεται ὅτι εἶναι ἑκουσίως κακός. Ἀλλ’ ὅμως τὸ ἀληθὲς εἶναι ὅτι ἡ ἀκολασία εἰς τὰς ἀφροδισίους ἠδονὰς κατέστη εἰς αὐτὸν νόσος τῆς ψυχῆς κατὰ μέγα μέρος ἕνεκα διαθέσεως ἑνὸς μόνου εἴδους, ὅπερ διὰ τὴν ἀραιότητα τῶν ὀστῶν ρέει εἰς τὸ σῶμα καὶ τὸ ὑγραίνει.

     Καὶ σχεδὸν δὴ πάντα ὁπόσα ἡδονῶν ἀκράτεια καὶ ὄνειδος ὡς ἑκόντων λέγεται τῶν κακῶν, οὐκ ὀρθῶς ὀνειδίζεται· κακὸς μὲν γὰρ ἑκὼν οὐδείς, διὰ δὲ πονηρὰν ἕξιν τινὰ τοῦ σώματος καὶ ἀπαίδευτον τροφὴν ὁ κακὸς γίγνεται κακός, παντὶ δὲ ταῦτα ἐχθρὰ καὶ ἄκοντι προσγίγνεται.

     Καὶ πάλιν δὴ τὸ περὶ τὰς λύπας ἡ ψυχὴ κατὰ ταὐτὰ διὰ σῶμα πολλὴν ἴσχει κακίαν. Ὅτου γὰρ ἂν ἢ τῶν ὀξέων καὶ τῶν ἁλυκῶν φλεγμάτων καὶ ὅσοι πικροὶ καὶ χολώδεις χυμοὶ κατὰ τὸ σῶμα πλανηθέντες ἔξω μὲν μὴ λάβωσιν ἀναπνοήν, ἐντὸς δὲ εἱλλόμενοι τὴν ἀφ’ αὑτῶν ἀτμίδα τῇ τῆς ψυχῆς φορᾷ συμμείξαντες ἀνακερασθῶσι, παντοδαπὰ νοσήματα ψυχῆς ἐμποιοῦσι μᾶλλον καὶ ἧττον καὶ ἐλάττω καὶ πλείω, πρός τε τοὺς τρεῖς τόπους ἐνεχθέντα τῆς ψυχῆς, πρὸς ὃν ἂν ἕκαστ’ αὐτῶν προσπίπτῃ, ποικίλλει μὲν εἴδη δυσκολίας καὶ δυσθυμίας παντοδαπά, ποικίλλει δὲ θρασύτητός τε καὶ δειλίας, ἔτι δὲ λήθης ἅμα καὶ δυσμαθίας.

     Πρὸς δὲ τούτοις, ὅταν οὕτως κακῶς παγέντων πολιτεῖαι κακαὶ καὶ λόγοι κατὰ πόλεις ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ λεχθῶσιν, ἔτι δὲ μαθήματα μηδαμῇ τούτων ἰατικὰ ἐκ νέων μανθάνηται, ταύτῃ κακοὶ πάντες οἱ κακοὶ διὰ δύο ἀκουσιώτατα γιγνόμεθα· ὧν αἰτιατέον μὲν τοὺς φυτεύοντας ἀεὶ τῶν φυτευομένων μᾶλλον καὶ τοὺς τρέφοντας τῶν τρεφομένων, προθυμητέον μήν, ὅπῃ τις δύναται, καὶ διὰ τροφῆς καὶ δι’ ἐπιτηδευμάτων μαθημάτων τε φυγεῖν μὲν κακίαν, τοὐναντίον δὲ ἑλεῖν. Ταῦτα μὲν οὖν δὴ τρόπος ἄλλος λόγων.

     Καὶ σχεδὸν πάντα ὅσα λέγονται ἀκρασία εἰς τὰς ἠδονὰς πρὸς ὄνειδος, ὡς ἐὰν οἱ κακοὶ ἦσαν τοιοῦτοι ἑκουσίως, δὲν προσάπτουσιν ὀρθῶς ὄνειδος. Διότι οὐδεὶς εἶναι κακὸς ἑκουσίως (91) ἀλλὰ διὰ τίνα κακὴν διάθεσιν τοῦ σώματος ἢ δι’ ἔλλειψιν ἀνατροφῆς ὁ κακὸς γίνεται κακός. Καὶ ταῦτα εἶναι ἀτυχήματα εἰς πάντας καὶ συμβαίνουσιν καὶ εἰς ἐκεῖνον, ὅστις δὲν θέλει.

     Καὶ πάλιν ὡς πρὸς τὰς λύπας κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἡ ψυχὴ λαμβάνει πολλὰς συμφορὰς διὰ τοῦ σώματος. Διότι ὅπου οἱ χυμοὶ τῶν ὀξέων φλεγμάτων, καὶ τῶν ἁλυκῶν καὶ ὅσοι εἶναι πικροὶ καὶ χολώδεις πλανηθέντες εἰς τὸ σῶμα δὲν εὐρίσκουσι μὲν ἀναπνοὴν πρὸς τὰ ἔξω, ἀλλὰ περιφερόμενοι ἐντὸς ἀποτελοῦσι κρᾶμα ἀναμιγνύοντες τοὺς ἰδίους αὐτῶν ἀτμοὺς μὲ τὴν κίνησιν τῆς ψυχῆς, ἐκεῖ παράγουσι παντοειδῆ ψυχικὰ νοσήματα ἄλλοτε μὲν περισσότερα, ἄλλοτε δὲ ὀλιγώτερα, καὶ ἄλλοτε μικρότερα ἢ μεγαλύτερα, Καὶ τὰ νοσήματα ταῦτα μεταφερόμενα εἰς τὰς τρεῖς ἕδρας τῆς ψυχῆς, ὅπου ἕκαστον αὐτῶν προσπέσῃ, ἐκεῖ παράγει πολλὰς καὶ διαφόρους ποικιλίας δυσαρεσκείας καὶ λύπης, καὶ ἄλλας θρασύτητος καὶ δειλίας, καὶ προσέτι λήθης ὁμοῦ καὶ δυσμαθίας.

     Ἐκτὸς δὲ τούτων, ὅταν ἀπὸ ἀνθρώπους οὕτω κακῶς συγκεκροτημένους γίνωνται κακαὶ πολιτείαι, καὶ κατ’ ἰδὶαν καὶ δημοσίως εἰς τὰς πόλεις ἐκφωνώνται λόγοι, προσέτι δὲ δὲν μανθάνωνται ὑπὸ τῶν νέων μαθήματα θεραπεύοντα τὰ κακὰ ταῦτα, τότε, τοιουτοτρόπως ὅλοι γίνονται κακοί, ὅσοι εἶναι τοιοῦτοι, διὰ τὰς δυὸ αἰτίας ὅλως ἀκουσίας. Καὶ διὰ ταῦτα πρέπει νὰ μεμφώμεθα τοὺς γονεῖς μᾶλλον παρὰ τὰ τέκνα καὶ τοὺς ἀνατρέφοντας μᾶλλον παρὰ τοὺς ἀνατρεφομένους. Λοιπὸν πρέπει νὰ ἔχωμεν προθυμίαν, ὅσον εἶναι δυνατὸν διὰ τῆς ἀγωγῆς, διὰ τῶν θεσμῶν καὶ τῶν διδασκαλιῶν νὰ φεύγωμεν τὴν κακίαν· νὰ ἀποκτήσωμεν δὲ τὸ ἐναντίον. Ἀλλὰ τοῦτο εἶναι ἄλλη σειρὰ λόγων.

     Τὸ δὲ τούτων ἀντίστροφον αὖ, τὸ περὶ τὰς τῶν σωμάτων καὶ διανοήσεων θεραπείας αἷς αἰτίαις σῴζεται, πάλιν εἰκὸς καὶ πρέπον ἀνταποδοῦναι· δικαιότερον γὰρ τῶν ἀγαθῶν πέρι μᾶλλον ἢ τῶν κακῶν ἴσχειν λόγον. Πᾶν δὴ τὸ ἀγαθὸν καλόν, τὸ δὲ καλὸν οὐκ ἄμετρον· καὶ ζῷον οὖν τὸ τοιοῦτον ἐσόμενον σύμμετρον θετέον. Συμμετριῶν δὲ τὰ μὲν σμικρὰ διαισθανόμενοι συλλογιζόμεθα, τὰ δὲ κυριώτατα καὶ μέγιστα ἀλογίστως ἔχομεν.

     Πρὸς γὰρ ὑγιείας καὶ νόσους ἀρετάς τε καὶ κακίας οὐδεμία συμμετρία καὶ ἀμετρία μείζων ἢ ψυχῆς αὐτῆς πρὸς σῶμα αὐτό· ὧν οὐδὲν σκοποῦμεν οὐδ’ ἐννοοῦμεν, ὅτι ψυχὴν ἰσχυρὰν καὶ πάντῃ μεγάλην ἀσθενέστερον καὶ ἔλαττον εἶδος ὅταν ὀχῇ, καὶ ὅταν αὖ τοὐναντίον συμπαγῆτον τούτω, οὐ καλὸν ὅλον τὸ ζῷον –ἀσύμμετρον γὰρ ταῖς μεγίσταις συμμετρίαις– τὸ δὲ ἐναντίως ἔχον πάντων θεαμάτων τῷ δυναμένῳ καθορᾶν κάλλιστον καὶ ἐρασμιώτατον.

     Ἐκεῖνο δὲ πάλιν, τὸ ὁποῖον εἶναι ἀντίστροφον πρὸς ταῦτα, ἦτοι τὸ ἀναφερόμενον εἰς τὰς θεραπείας τῶν σωμάτων καὶ τῶν διανοιῶν, δηλαδὴ διὰ ποίων μέσων συντηροῦνται ταῦτα, πάλιν εἶναι φυσικὸν καὶ πρέπον νὰ ἐκθέσωμεν πρὸς ἀνταπόδοσιν. Διότι εἶναι ὀρθότερον ὁ λόγος νὰ πραγματεύηται περὶ τῶν ἀγαθῶν μᾶλλον παρὰ περὶ τῶν κακῶν. Πᾶν λοιπὸν τὸ ἀγαθὸν εἶναι καλόν· τὸ δὲ καλὸν δὲν εἶναι ἄνευ μέτρου. Καὶ τὸ ζῷον λοιπόν, τὸ ὁποῖον μέλλει νὰ εἶναι τοιοῦτον, πρέπει νὰ ὑποθέσωμεν ὅτι ἔχει μέτρον καὶ ἀναλογίαν. Ἀλλὰ ἐκ τῶν συμμετριῶν ἀντιλαμβανόμενοι τὰς σμικρὰς τὰς μετροῦμεν, τὰς δὲ σπουδαιοτάτας καὶ τὰς μεγίστας τὰς ἀμελοῦμεν ἐντελῶς.

     Διότι ὡς πρὸς τὰς ὑγείας καὶ τὰς νόσους, καὶ τὰς ἀρετὰς καὶ τὰς κακίας οὐδεμία συμμετρία ἢ ἀσυμμετρία εἶναι μεγαλυτέρα ἀπὸ ἐκείνην τῆς ψυχῆς πρὸς τὸ σῶμα αὐτῆς. Καὶ ἐκ τούτων οὐδὲν ἐξετάζομεν, οὔτε ἐννοοῦμεν ὅτι, ὅταν ψυχὴ ἰσχυρὰ καὶ μεγάλη κατὰ πᾶν μέρος αὐτῆς φέρηται ὑπὸ σώματος ἀσθενεστέρου ἢ μικροτέρου, καὶ ὅταν ἀκόμη τὰ δυὸ ταῦτα συνδυάζωνται ἀντιστρόφως, τὸ ὅλον ζῷον δὲν εἶναι ὡραῖον. Διότι εἶναι ἀσύμμετρον κατὰ τὰς σπουδαιοτάτας συμμετρίας, τὸ δὲ εὐρισκόμενον εἰς ἐναντίαν κατάστασιν εἶναι τὸ ὡραιότατον καὶ ἐρασμιώτατον θέαμα εἰς ἐκεῖνον, ὅστις δύναται νὰ παρατηρῇ.

     Οἷον οὖν ὑπερσκελὲς ἢ καί τινα ἑτέραν ὑπέρεξιν ἄμετρον ἑαυτῷ τι σῶμα ὂν ἅμα μὲν αἰσχρόν, ἅμα δ’ ἐν τῇ κοινωνίᾳ τῶν πόνων πολλοὺς μὲν κόπους, πολλὰ δὲ σπάσματα καὶ διὰ τὴν παραφορότητα πτώματα παρέχον μυρίων κακῶν αἴτιον ἑαυτῷ, ταὐτὸν δὴ διανοητέον καὶ περὶ τοῦ συναμφοτέρου, ζῷον ὃ καλοῦμεν, ὡς ὅταν τε ἐν αὐτῷ ψυχὴ κρείττων οὖσα σώματος περιθύμως ἴσχῃ, διασείουσα πᾶν αὐτὸ ἔνδοθεν νόσων ἐμπίμπλησι, καὶ ὅταν εἴς τινας μαθήσεις καὶ ζητήσεις συντόνως ἴῃ, κατατήκει, διδαχάς τ’ αὖ καὶ μάχας ἐν λόγοις ποιουμένη δημοσίᾳ καὶ ἰδίᾳ δι’ ἐρίδων καὶ φιλονικίας γιγνομένων διάπυρον αὐτὸ ποιοῦσα σαλεύει, καὶ ῥεύματα ἐπάγουσα, τῶν λεγομένων ἰατρῶν ἀπατῶσα τοὺς πλείστους, τἀναίτια αἰτιᾶσθαι ποιεῖ· σῶμά τε ὅταν αὖ μέγα καὶ ὑπέρψυχον σμικρᾷ συμφυὲς ἀσθενεῖ τε διανοίᾳ γένηται, διττῶν ἐπιθυμιῶν οὐσῶν φύσει κατ’ ἀνθρώπους, διὰ σῶμα μὲν τροφῆς, διὰ δὲ τὸ θειότατον τῶν ἐν ἡμῖν φρονήσεως, αἱ τοῦ κρείττονος κινήσεις κρατοῦσαι καὶ τὸ μὲν σφέτερον αὔξουσαι, τὸ δὲ τῆς ψυχῆς κωφὸν καὶ δυσμαθὲς ἀμνῆμόν τε ποιοῦσαι, τὴν μεγίστην νόσον ἀμαθίαν ἐναπεργάζονται.

     Μία δὴ σωτηρία πρὸς ἄμφω, μήτε τὴν ψυχὴν ἄνευ σώματος κινεῖν μήτε σῶμα ἄνευ ψυχῆς, ἵνα ἀμυνομένω γίγνησθον ἰσορρόπω καὶ ὑγιῆ. Τὸν δὴ μαθηματικὸν ἤ τινα ἄλλην σφόδρα μελέτην διανοίᾳ κατεργαζόμενον καὶ τὴν τοῦ σώματος ἀποδοτέον κίνησιν, γυμναστικῇ προσομιλοῦντα, τόν τε αὖ σῶμα ἐπιμελῶς πλάττοντα τὰς τῆς ψυχῆς ἀνταποδοτέον κινήσεις, μουσικῇ καὶ πάσῃ φιλοσοφίᾳ προσχρώμενον, εἰ μέλλει δικαίως τις ἅμα μὲν καλός, ἅμα δὲ ἀγαθὸς ὀρθῶς κεκλῆσθαι.

     Καθὼς λοιπὸν σῶμα τί μὲ σκέλη μακρότατα ἢ ἔχον ἄλλην τινὰ ἀφθονίαν δυσανάλογον πρὸς ἑαυτό, ὄχι μόνον εἶναι αἰσχρόν, ἀλλὰ καὶ εἰς τοὺς κοινοὺς σκοποὺς (93) προξενοῦν πολλοὺς καμάτους καὶ πολλὰ σπάσματα καὶ διὰ τὴν παραφορὰν αὐτοῦ πολλὰς πτώσεις, εἶναι αἴτιον εἰς ἑαυτὸ πολλῶν κακῶν, οὕτω τὸ αὐτὸ τοῦτο πρέπει νὰ νοήσωμεν καὶ περὶ τοῦ συνδυασμοῦ τούτου, τὸ ὁποῖον ὀνομάζομεν ζῷον. Ὅτι δήλ. ὅταν ἡ ψυχὴ ἤτις εἶναι εἰς αὐτό, οὖσα ὑπερτέρα του σώματος, εὑρίσκεται εἰς ἐρεθισμὸν μέγαν ταράττουσα αὐτὸ ὅλον ἐντός, τὸ γεμίζει ἀπὸ νόσους· καὶ ὅταν αὔτη παραδίδεται συντόνως εἰς μελέτας καὶ ζητήματα, φθείρει αὐτό· καὶ ὅταν κάμνῃ διδαχὰς καὶ μάχας διὰ λόγων δημοσίως καὶ ἰδιωτικῶς, διὰ τῶν ἐρίδων καὶ φιλονεικιῶν, αἴτινες γεννῶνται, φλέγουσα αὐτὸ ὅλον τὸ διαλύει (94), καὶ παράγουσα ρεύματα ἀπατᾶ τοὺς πλείστους τῶν λεγομένων ἰατρῶν καὶ κάμνει αὐτοὺς νὰ ἀποδίδωσι τὸ κακὸν εἰς ἄλλας αἰτίας. Καὶ ὅταν πάλιν σῶμα τί μέγα καὶ γενναιότατον εὑρίσκεται συνδεδεμένον μὲ μικρὰν καὶ ἀσθενὴ διάνοιαν, ἐπειδὴ φύσει ὑπάρχουσιν εἰς τοὺς ἀνθρώπους δυὸ εἴδη ἐπιθυμιῶν, τροφῆς διὰ τὸ σῶμα καὶ σοφίας δι’ ἐκεῖνο, ὅπερ ἐν ἠμῖν εἶναι τὸ θειότατον, ἐπειδὴ αἱ κινήσεις τοῦ ἰσχυροτέρου νικῶσι καὶ αὐξάνουσι τὸ μέρος αὐτῶν, ἐνῶ τὴν ψυχὴν καθιστῶσι μωρὰν καὶ δύσκολον νὰ μανθάνῃ καὶ νὰ ἐνθυμῆται, παράγουσι τὴν μεγίστην νόσον, τὴν ἀμαθίαν.

     Ὑπάρχει ὅμως μία μόνη σωτηρία εἰς ἀμφότερα ταῦτα, νὰ μὴ ἀσκῶμεν τὴν ψυχὴν ἄνευ τοῦ σώματος μήτε τὸ σῶμα ἄνευ τῆς ψυχῆς, ἵνα οὕτω ὑπερασπιζόμενα τὸ ἓν κατὰ τοῦ ἄλλου γίνωνται ἰσόρροπα καὶ ὑγιά. Ὁ μαθηματικὸς (95) λοιπὸν ἢ ὁ ἐργαζόμενος μὲ τὸν νοῦν αὐτοῦ συντόνως εἰς τινὰ ἄλλην ἐπιστήμην πρέπει νὰ δίδῃ καὶ εἰς τὸ σῶμα τὴν ἀπαιτουμένην ἄσκησιν, προσοικειούμενος τὴν γυμναστικήν, καὶ πάλιν ὁ ἐπιμελῶς περιποιούμενος τὸ σῶμα του πρέπει νὰ ἀποδίδῃ ἀντὶ τούτου τὰς κινήσεις τῆς ψυχῆς του, μεταχειριζόμενος μουσικὴν καὶ μελετὼν πᾶσαν φιλοσοφίαν, ἐὰν μέλλῃ δικαίως νὰ ὀνομάζηται συνάμα μὲν ὡραῖος, συνάμα δὲ ἀγαθὸς ἀληθῶς.

     Κατὰ δὲ ταὐτὰ ταῦτα καὶ τὰ μέρη θεραπευτέον, τὸ τοῦ παντὸς ἀπομιμούμενον εἶδος. τοῦ γὰρ σώματος ὑπὸ τῶν εἰσιόντων καομένου τε ἐντὸς καὶ ψυχομένου, καὶ πάλιν ὑπὸ τῶν ἔξωθεν ξηραινομένου καὶ ὑγραινομένου καὶ τὰ τούτοις ἀκόλουθα πάσχοντος ὑπ’ ἀμφοτέρων τῶν κινήσεων, ὅταν μέν τις ἡσυχίαν ἄγον τὸ σῶμα παραδιδῷ ταῖς κινήσεσι, κρατηθὲν διώλετο, ἐὰν δὲ ἥν τε τροφὸν καὶ τιθήνην τοῦ παντὸς προσείπομεν μιμῆταί τις, καὶ τὸ σῶμα μάλιστα μὲν μηδέποτε ἡσυχίαν ἄγειν ἐᾷ, κινῇ δὲ καὶ σεισμοὺς ἀεί τινας ἐμποιῶν αὐτῷ διὰ παντὸς τὰς ἐντὸς καὶ ἐκτὸς ἀμύνηται κατὰ φύσιν κινήσεις, καὶ μετρίως σείων τά τε περὶ τὸ σῶμα πλανώμενα παθήματα

     Καὶ μέρη κατὰ συγγενείας εἰς τάξιν κατακοσμῇ πρὸς ἄλληλα, κατὰ τὸν πρόσθεν λόγον ὃν περὶ τοῦ παντὸς ἐλέγομεν, οὐκ ἐχθρὸν παρ’ ἐχθρὸν τιθέμενον ἐάσει πολέμους ἐντίκτειν τῷ σώματι καὶ νόσους, ἀλλὰ φίλον παρὰ φίλον τεθὲν ὑγίειαν ἀπεργαζόμενον παρέξει. Τῶν δ’ αὖ κινήσεων ἡ ἐν ἑαυτῷ ὑφ’ αὑτοῦ ἀρίστη κίνησις –μάλιστα γὰρ τῇ διανοητικῇ καὶ τῇ τοῦ παντὸς κινήσει συγγενής– ἡ δὲ ὑπ’ ἄλλου χείρων· χειρίστη δὲ ἡ κειμένου τοῦ σώματος καὶ ἄγοντος ἡσυχίαν δι’ ἑτέρων αὐτὸ κατὰ μέρη κινοῦσα.

     Καὶ συμφώνως πρὸς αὐτὰ ταῦτα πρέπει νὰ θεραπεύωμεν καὶ τὰ ἰδιαίτερα μέλη τοῦ σώματος, μιμούμενοι τὰ συμβαίνοντα εἰς τὸ σύμπαν. Δηλαδὴ ἐπειδὴ τὸ σῶμα καίεται καὶ ψύχεται ἀπὸ τὰ εἰσερχόμενα, καὶ πάλιν ἀπὸ τὰ ἔξω πράγματα ξηραίνεται καὶ ὑγραίνεται καὶ δέχεται ἐντυπώσεις συμφώνους μὲ ταῦτα τὰ πράγματα ἕνεκα τῶν δυὸ κινήσεων τούτων, ὅταν τὶς παραδίδῃ ἕρμαιον εἰς τὰς κινήσεις ταύτας τὸ σῶμα του ἐνῶ εὑρίσκεται εἰς ἀνάπαυσιν, τοῦτο νικηθὲν ὑπ’αὐτῶν καταστρέφεται. Ἐὰν ὅμως μιμῆται ἐκείνην, τὴν ὁποίαν ὠνομάσαμεν μητέρα καὶ τροφὸν τοῦ παντὸς (96) καὶ δὲν ἀφήνη ποτὲ τὸ σῶμα του νὰ μένῃ εἰς ἡσυχίαν, ἀλλὰ τὸ κινῇ καὶ διαρκῶς προξενῇ εἰς αὐτὸ ὅλον σεισμοὺς τίνας, τότε τὸ ὑπερασπίζει συμφώνως πρὸς τὴν φύσιν κατὰ τῶν ἐξωτερικῶν καὶ ἐσωτερικῶν κινήσεων.

     Καὶ μὲ τὸν μέτριον τοῦτον σεισμὸν βάλλει εἰς τάξιν κατὰ συγγένειαν πρὸς τὴν ἀμοιβαίαν αὐτῶν θέσιν τὰς πλανωμένας ἐντυπώσεις τοῦ σώματος καὶ τὰ μέρη αὐτοῦ συμφώνως πρὸς ὅσα εἴπομεν πρότερον ὁμιλοῦντες περὶ τοῦ παντός. Ὁ πράττων ταῦτα δὲν θὰ θέση ἐχθρὸν πλησίον ἐχθροῦ οὔτε θὰ ἀφήση νὰ γεννηθῶσι πόλεμοι καὶ ἀσθένειαι εἰς τὸ σῶμα αὐτοῦ, ἀλλὰ θὰ κάμη ὥστε φίλος τεθεῖς πλησίον φίλου νὰ παρέχῃ τὴν ὑγιείαν. Ἀφ’ ἑτέρου ἐκ τῶν κινήσεων ἀρίστη εἶναι ἡ γινομένη ἐν ἐαυτῇ καὶ ἀφ’ ἑαυτῆς (διότι εἶναι συγγενεστάτη μὲ τὴν κίνησιν τῆς διανοίας καὶ τῆς τοῦ σύμπαντος), χειροτέρα δὲ εἶναι ἡ γινομένη ὑπ’ ἄλλου, καὶ χειρίστη εἶναι ἐκείνη ἤτις εἰς τὸ σῶμα, ὅταν κατάκειται καὶ ἡσυχάζῃ, δίδεται ὑπὸ ἄλλων κατὰ τὰ ἰδιαίτερα μέρη αὐτοῦ.

     Διὸ δὴ τῶν καθάρσεων καὶ συστάσεων τοῦ σώματος ἡ μὲν διὰ τῶν γυμνασίων ἀρίστη, δευτέρα δὲ ἡ διὰ τῶν αἰωρήσεων κατά τε τοὺς πλοῦς καὶ ὅπῃπερ ἂν ὀχήσεις ἄκοποι γίγνωνται· τρίτον δὲ εἶδος κινήσεως σφόδρα ποτὲ ἀναγκαζομένῳ χρήσιμον, ἄλλως δὲ οὐδαμῶς τῷ νοῦν ἔχοντι προσδεκτέον, τὸ τῆς φαρμακευτικῆς καθάρσεως γιγνόμενον ἰατρικόν. τὰ γὰρ νοσήματα, ὅσα μὴ μεγάλους ἔχει κινδύνους, οὐκ ἐρεθιστέον φαρμακείαις.

     Πᾶσα γὰρ σύστασις νόσων τρόπον τινὰ τῇ τῶν ζῴων φύσει προσέοικε. Καὶ γὰρ ἡ τούτων σύνοδος ἔχουσα τεταγμένους τοῦ βίου γίγνεται χρόνους τοῦ τε γένους σύμπαντος, καὶ καθ’ αὑτὸ τὸ ζῷον εἱμαρμένον ἕκαστον ἔχον τὸν βίον φύεται, χωρὶς τῶν ἐξ ἀνάγκης παθημάτων· τὰ γὰρ τρίγωνα εὐθὺς κατ’ ἀρχὰς ἑκάστου δύναμιν ἔχοντα συνίσταται μέχρι τινὸς χρόνου δυνατὰ ἐξαρκεῖν, οὗ βίον οὐκ ἄν ποτέ τις εἰς τὸ πέραν ἔτι βιῴη.

     Διὰ τοῦτο ἐκ τῶν καθάρσεων καὶ τῶν ἀναπλάσεων τοῦ σώματος ἐκείνη, ἡ ὁποία γίνεται διὰ τῆς γυμναστικῆς εἶναι ἡ ἀρίστη· δευτέρα δὲ ἔρχεται ἡ διὰ τῶν αἰωρήσεων, εἴτε ἐντὸς πλοίων εἴτε ἐντὸς οἱωνδήποτε ὀχημάτων γίνονται χωρὶς νὰ προξενῶσι κόπον. Τρίτον δὲ εἶδος κινήσεων εἶναι χρήσιμον μόνον, ὅταν ἀπολύτως ἀναγκάζεται τίς, ἄλλως δὲ δὲν πρέπει οὐδέποτε νὰ τὸ δέχηται ὅστις ἔχει νοῦν, καὶ τοῦτο εἶναι τὸ γινόμενον διὰ φαρμακευτικῆς καθάρσεως χάριν ἰατρείας. Διότι τὰ νοσήματα, ὅσα δὲν ἔχουσι μεγάλους κινδύνους δὲν πρέπει νὰ τὰ ἐρεθίζωμεν μὲ φάρμακα.

     Καὶ τῷ ὄντι, ἡ πορεία τῶν νόσων ὁμοιάζει τρόπον τινὰ μὲ τὴν φύσιν τῶν ζῴων, διότι καὶ ἡ σύστασις τῶν ζῴων ἔχει περίοδον ζωῆς προσδιωρισμένην διὰ τὰ ἰδιαίτερα εἴδη (97), ὁμοίως δὲ ἕκαστον ζῷον καθ’ ἑαυτὸ ἔχει ἐκ φύσεως μοιραῖον χρόνον ζωῆς ἑξαιρουμένων τῶν ἀναποφεύκτων παθημάτων. Διότι τὰ τρίγωνα ἑκάστου ἀτόμου εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἀποτελοῦνται μὲ μίαν προσδιωρισμένην δύναμιν, ὥστε εἶναι ἱκανὰ νὰ διαρκέσωσι μέχρι τινὸς χρόνου, πέραν τοῦ ὁποίου δὲν δύναται νὰ ἐξακολουθήσῃ ἡ ζωή.

     Τρόπος οὖν ὁ αὐτὸς καὶ τῆς περὶ τὰ νοσήματα συστάσεως· ἣν ὅταν τις παρὰ τὴν εἱμαρμένην τοῦ χρόνου φθείρῃ φαρμακείαις, ἅμα ἐκ σμικρῶν μεγάλα καὶ πολλὰ ἐξ ὀλίγων νοσήματα φιλεῖ γίγνεσθαι. Διὸ παιδαγωγεῖν δεῖ διαίταις πάντα τὰ τοιαῦτα, καθ’ ὅσον ἂν ᾖ τῳ σχολή, ἀλλ’ οὐ φαρμακεύοντα κακὸν δύσκολον ἐρεθιστέον.

     Καὶ περὶ μὲν τοῦ κοινοῦ ζῴου καὶ τοῦ κατὰ τὸ σῶμα αὐτοῦ μέρους, ᾗ τις ἂν καὶ διαπαιδαγωγῶν καὶ διαπαιδαγωγούμενος ὑφ’ αὑτοῦ μάλιστ’ ἂν κατὰ λόγον ζῴη, ταύτῃ λελέχθω· τὸ δὲ δὴ παιδαγωγῆσον αὐτὸ μᾶλλόν που καὶ πρότερον παρασκευαστέον εἰς δύναμιν ὅτι κάλλιστον καὶ ἄριστον εἰς τὴν παιδαγωγίαν εἶναι. Δι’ ἀκριβείας μὲν οὖν περὶ τούτων διελθεῖν ἱκανὸν ἂν γένοιτο αὐτὸ καθ’ αὑτὸ μόνον ἔργον· τὸ δ’ ἐν παρέργῳ κατὰ τὰ πρόσθεν ἑπόμενος ἄν τις οὐκ ἄπο τρόπου τῇδε σκοπῶν ὧδε τῷ λόγῳ διαπεράναιτ’ ἄν.

     Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον εἶναι καὶ ἡ σύστασις τῶν νοσημάτων. Καὶ ὅταν τὶς καταστρέφῃ ταύτην ἔξω τοῦ πεπρωμένου χρόνου μὲ φάρμακα, γίνονται συνήθως ἐκ μικρῶν μεγάλα νοσήματα καὶ ἐξ ὀλίγων πολλά. Διὰ τοῦτο πρέπει πάντα τὰ τοιαῦτα νοσήματα νὰ κυβερνᾷ τὶς μὲ δίαιτας τοῦ ζῆν, καθ’ ὅσον ἔχει τὴν εὐκολίαν, ἀλλὰ νὰ μὴ τὰ ἐρεθίζῃ μὲ φάρμακα καὶ νὰ κάμνῃ δυσκολωτέραν τὴν θεραπείαν τοῦ κακοῦ.

     Ἀρκοῦσι τὰ εἰρημένα περὶ τοῦ ζῴου κατὰ τὸ σύνολον αὐτοῦ καὶ περὶ τοῦ σωματικοῦ μέρους αὐτοῦ καὶ περὶ τοῦ τρόπου καθ’ ὂν τὶς κυβερνὼν τοῦτο καὶ κυβερνώμενος (99) ὑπ’ αὐτοῦ δύναται νὰ ζήσῃ συμφωνότατα μὲ τὸν λόγον. Ἀλλὰ περισσότερον τούτου καὶ πρότερον αὐτοῦ τὸ μέρος ἐκεῖνο, ὅπερ θὰ παιδαγωγήση αὐτὸ (τὸ σῶμα), πρέπει ὅσον εἶναι δυνατὸν νὰ τὸ προετοιμάσωμεν οὕτως, ὥστε νὰ εἶναι κάλλιστον καὶ ἄριστον πρὸς τὸ ἔργον τῆς παιδαγωγίας. Νὰ πραγματευθῶμεν λοιπὸν ἀκριβῶς περὶ τούτων θὰ ἦτο ἔργον ἀρκετὰ μέγα καθ’ ἑαυτό· ἀλλὰ ἐὰν τὶς ἐν παρέργῳ θίξη αὐτό, ἀναλόγως πρὸς ὅσα πρότερον εἴπομεν, ὄχι ἐκτὸς τοῦ προκειμένου θὰ ἠδύνατο νὰ περάνῃ αὐτὸ διὰ τοῦ συλλογισμοῦ θεωρῶν τὰ πράγματα ὡς ἕπεται.

     Καθάπερ εἴπομεν πολλάκις, ὅτι τρία τριχῇ ψυχῆς ἐν ἡμῖν εἴδη κατῴκισται, τυγχάνει δὲ ἕκαστον κινήσεις ἔχον, οὕτω κατὰ ταὐτὰ καὶ νῦν ὡς διὰ βραχυτάτων ῥητέον ὅτι τὸ μὲν αὐτῶν ἐν ἀργίᾳ διάγον καὶ τῶν ἑαυτοῦ κινήσεων ἡσυχίαν ἄγον ἀσθενέστατον ἀνάγκη γίγνεσθαι, τὸ δ’ ἐν γυμνασίοις ἐρρωμενέστατον· διὸ φυλακτέον ὅπως ἂν ἔχωσιν τὰς κινήσεις πρὸς ἄλληλα συμμέτρους.

     Τὸ δὲ δὴ περὶ τοῦ κυριωτάτου παρ’ ἡμῖν ψυχῆς εἴδους διανοεῖσθαι δεῖ τῇδε, ὡς ἄρα αὐτὸ δαίμονα θεὸς ἑκάστῳ δέδωκεν, τοῦτο ὃ δή φαμεν οἰκεῖν μὲν ἡμῶν ἐπ’ ἄκρῳ τῷ σώματι, πρὸς δὲ τὴν ἐν οὐρανῷ συγγένειαν ἀπὸ γῆς ἡμᾶς αἴρειν ὡς ὄντας φυτὸν οὐκ ἔγγειον ἀλλὰ οὐράνιον, ὀρθότατα λέγοντες· ἐκεῖθεν γάρ, ὅθεν ἡ πρώτη τῆς ψυχῆς γένεσις ἔφυ, τὸ θεῖον τὴν κεφαλὴν καὶ ῥίζαν ἡμῶν ἀνακρεμαννὺν ὀρθοῖ πᾶν τὸ σῶμα.

     Συμφώνως πρὸς ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα πολλάκις εἴπομεν, ὅτι δήλ. τρία εἴδη ψυχῆς κατοικοῦσιν ἐντὸς ἡμῶν εἰς τρεῖς διαφόρους τόπους, καὶ ὅτι ἕκαστον ἔχει τὰς κινήσεις του, κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ τώρα ὅσον τὸ δυνατὸν συντομώτατα πρέπει νὰ εἴπωμεν, ὅτι ἐκεῖνο ἐξ αὐτῶν, τὸ ὁποῖον διάγει εἰς ἀργίαν καὶ τὸ ὁποῖον ἡσυχάζει καθ’ ὄλας τὰς κινήσεις του, ἐξ ἀνάγκης γίνεται ἀσθενέστατον. Τὸ δὲ διάγον εἰς γυμνάσια εἶναι ἰσχυρότατον. Διὰ τοῦτο πρέπει νὰ προσέχωμεν, ὅπως ἔχωσι μεταξύ των τὰς κινήσεις ἀναλόγους.

     Καὶ ὡς πρὸς μὲν τὸ εἶδος τῆς ψυχῆς, τὸ ὁποῖον εἶναι ἐντὸς ἡμῶν κυρίαρχον, πρέπει νὰ νοῶμεν τοῦτο, ὅτι δήλ. ὁ Θεὸς τὸ ἔδωκεν εἰς ἕκαστον ἡμῶν ὡς θεῖον δαιμόνιον, καὶ εἶναι ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον λέγομεν ὅτι κατοικεῖ εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ σώματος ἡμῶν, καὶ τὸ ὁποῖον ἀπὸ τῆς γῆς μᾶς ὑψώνει πρὸς τὴν συγγένειαν ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ. Διότι, καὶ τοῦτο λέγομεν ὀρθότατα, εἴμεθα φυτὸν ὄχι γήινον ἀλλὰ οὐράνιον. Διότι ἡ θεότης, ἐκεῖθεν, ὀπόθεν ἡ ψυχὴ ἔλαβε τὴν πρώτην ἀρχήν της, κρατοῦσα τὴν κεφαλὴν καὶ ρίζαν ἡμῶν ἀνηρτημένην (100), διατηρεῖ ὄρθιον ὄλον τὸ σῶμα ἡμῶν.

     Τῷ μὲν οὖν περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἢ περὶ φιλονικίας τετευτακότι καὶ ταῦτα διαπονοῦντι σφόδρα πάντα τὰ δόγματα ἀνάγκη θνητὰ ἐγγεγονέναι, καὶ παντάπασιν καθ’ ὅσον μάλιστα δυνατὸν θνητῷ γίγνεσθαι, τούτου μηδὲ σμικρὸν ἐλλείπειν, ἅτε τὸ τοιοῦτον ηὐξηκότι· τῷ δὲ περὶ φιλομαθίαν καὶ περὶ τὰς ἀληθεῖς φρονήσεις ἐσπουδακότι καὶ ταῦτα μάλιστα τῶν αὑτοῦ γεγυμνασμένῳ φρονεῖν μὲν ἀθάνατα καὶ θεῖα, ἄνπερ ἀληθείας ἐφάπτηται, πᾶσα ἀνάγκη που, καθ’ ὅσον δ’ αὖ μετασχεῖν ἀνθρωπίνῃ φύσει ἀθανασίας ἐνδέχεται, τούτου μηδὲν μέρος ἀπολείπειν, ἅτε δὲ ἀεὶ θεραπεύοντα τὸ θεῖον ἔχοντά τε αὐτὸν εὖ κεκοσμημένον τὸν δαίμονα σύνοικον ἑαυτῷ, διαφερόντως εὐδαίμονα εἶναι.

     Θεραπεία δὲ δὴ παντὶ παντὸς μία, τὰς οἰκείας ἑκάστῳ τροφὰς καὶ κινήσεις ἀποδιδόναι. Τῷ δ’ ἐν ἡμῖν θείῳ συγγενεῖς εἰσιν κινήσεις αἱ τοῦ παντὸς διανοήσεις καὶ περιφοραί· ταύταις δὴ συνεπόμενον ἕκαστον δεῖ, τὰς περὶ τὴν γένεσιν ἐν τῇ κεφαλῇ διεφθαρμένας ἡμῶν περιόδους ἐξορθοῦντα διὰ τὸ καταμανθάνειν τὰς τοῦ παντὸς ἁρμονίας τε καὶ περιφοράς, τῷ κατανοουμένῳ τὸ κατανοοῦν ἐξομοιῶσαι κατὰ τὴν ἀρχαίαν φύσιν, ὁμοιώσαντα δὲ τέλος ἔχειν τοῦ προτεθέντος ἀνθρώποις ὑπὸ θεῶν ἀρίστου βίου πρός τε τὸν παρόντα καὶ τὸν ἔπειτα χρόνον.

     Εἰς ἐκεῖνον λοιπόν, ὁ ὁποῖος δαπανᾶται εἰς ἐπιθυμίας ἢ φιλονικείας καὶ εἰς ταῦτα καταπονεῖται μεθ’ ὑπερβολῆς, ἐξ ἀνάγκης γεννῶνται γνῶμαι θνηταί, καὶ κατὰ πάντα τρόπον, ὅσον εἶναι δυνατὸν εἰς ἕνα νὰ εἶναι θνητός, οὐδὲν τούτου λείπει ἀπ’ αὐτόν, διότι μόνον τὸ θνητὸν μέρος ἔχει θρέψη. Ἐκεῖνος ὅμως, ὅστις παρεδόθη εἰς τὴν φιλομάθειαν καὶ εἰς τὴν νόησιν τῆς ἀληθείας, καὶ ἐκ τῶν δυνάμεων αὐτοῦ ταύτας πρὸ πάντων ἔχει γυμνάση, εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαῖον οὗτος νὰ νοῇ πράγματα ἀθάνατα καὶ θεῖα, ἂν βεβαίως δύναται νὰ φθάσῃ τὴν ἀλήθειαν· καθ’ ὅσον δὲ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις δύναται νὰ μετάσχῃ τῆς ἀθανασίας, κανὲν μέρος τούτου δὲν θὰ λείπῃ εἰς αὐτόν, καὶ ἐπειδὴ πάντοτε ὑπηρετεῖ τὸ θεῖον καὶ διατηρεῖ ἐν τάξει καὶ τιμᾷ τὸν δαίμονα, ὅστις κατοικεῖ ἐντὸς αὐτοῦ, θὰ εἶναι ἐξόχως εὐδαίμων.

    Καὶ ἡ θεραπεία ὅλων εἶναι μία μόνη πάντοτε, ἦτοι νὰ δίδωνται εἰς ἕκαστον μέρος αἱ κατάλληλοι τροφαὶ καὶ κινήσεις. Ἀλλ’ εἰς τὸ ἐντὸς ἡμῶν κατοικοῦν θεῖον συγγενεῖς κινήσεις εἶναι τὰ διανοήματα τοῦ παντὸς καὶ αἱ περιφοραὶ αὐτοῦ. Ταύτας λοιπὸν ἀκολουθῶν ἕκαστος, καὶ διορθόνων τὰς κινήσεις, αἴτινες κατὰ τὴν γέννησιν ἡμῶν διεφθάρησαν ἐντὸς τῆς κεφαλῆς ἡμῶν, πρέπει μὲ τὴν μάθησιν τῶν ἁρμονιῶν καὶ τῶν κύκλων τοῦ παντὸς νὰ ἐξομοιώνῃ τὸ νοοῦν (ὑποκείμενον) πρὸς τὸ νοούμενον (ἀντικείμενον) (101) κατὰ τὴν ἀρχικὴν φύσιν αὐτοῦ, ἀφοῦ δὲ ἐξομοιώση αὐτὰ θὰ δώση οὕτω τέλος εἰς τὸν βίον ἐκεῖνον τὸν ἄριστον, τὸν ὁποῖον οἱ θεοὶ προέθεσαν διὰ τὸν παρόντα καὶ τὸν μέλλοντα χρόνον.

     Καὶ δὴ καὶ τὰ νῦν ἡμῖν ἐξ ἀρχῆς παραγγελθέντα διεξελθεῖν περὶ τοῦ παντὸς μέχρι γενέσεως ἀνθρωπίνης σχεδὸν ἔοικε τέλος ἔχειν. Τὰ γὰρ ἄλλα ζῷα ᾗ γέγονεν αὖ, διὰ βραχέων ἐπιμνηστέον, ὃ μή τις ἀνάγκη μηκύνειν· οὕτω γὰρ ἐμμετρότερός τις ἂν αὑτῷ δόξειεν περὶ τοὺς τούτων λόγους εἶναι. Τῇδ’ οὖν τὸ τοιοῦτον ἔστω λεγόμενον. Τῶν γενομένων ἀνδρῶν ὅσοι δειλοὶ καὶ τὸν βίον ἀδίκως διῆλθον, κατὰ λόγον τὸν εἰκότα γυναῖκες μετεφύοντο ἐν τῇ δευτέρᾳ γενέσει· καὶ κατ’ ἐκεῖνον δὴ τὸν χρόνον διὰ ταῦτα θεοὶ τὸν τῆς συνουσίας ἔρωτα ἐτεκτήναντο, ζῷον τὸ μὲν ἐν ἡμῖν, τὸ δ’ ἐν ταῖς γυναιξὶν συστήσαντες ἔμψυχον, τοιῷδε τρόπῳ ποιήσαντες ἑκάτερον.

     Τὴν τοῦ ποτοῦ διέξοδον, ᾗ διὰ τοῦ πλεύμονος τὸ πῶμα ὑπὸ τοὺς νεφροὺς εἰς τὴν κύστιν ἐλθὸν καὶ τῷ πνεύματι θλιφθὲν συνεκπέμπει δεχομένη, συνέτρησαν εἰς τὸν ἐκ τῆς κεφαλῆς κατὰ τὸν αὐχένα καὶ διὰ τῆς ῥάχεως μυελὸν συμπεπηγότα, ὃν δὴ σπέρμα ἐν τοῖς πρόσθεν λόγοις εἴπομεν· ὁ δέ, ἅτ’ ἔμψυχος ὢν καὶ λαβὼν ἀναπνοήν, τοῦθ’ ᾗπερ ἀνέπνευσεν, τῆς ἐκροῆς ζωτικὴν ἐπιθυμίαν ἐμποιήσας αὐτῷ, τοῦ γεννᾶν ἔρωτα ἀπετέλεσεν.

     Καὶ ἤδη ἐκεῖνο, ὅπερ ἐξ ἀρχῆς ἀνελάβομεν νὰ πραγματευθῶμεν περὶ τοῦ σύμπαντος μέχρι τῆς γενέσεως τοῦ ἀνθρώπου, δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν, ὅτι ἔφθασεν εἰς τὸ τέλος αὐτοῦ. Διότι ὡς πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα, μὲ ποῖον τρόπον ταῦτα ἐγεννήθησαν, θὰ κάμωμεν σύντομον λόγον χωρὶς νὰ μακρολογήσωμεν περισσότερον τοῦ ἀναγκαίου. Καὶ οὕτω δυνάμεθα νὰ φρονῶμεν, ὅτι ἐτηρήσαμεν ἀκριβῶς τὸ προσῆκον μέτρον εἰς τοὺς περὶ αὐτῶν λόγους. Θὰ εἴπωμεν λοιπὸν τὰ τοιαῦτα ὡς ἑξῆς: Ἐκ τῶν γεννηθέντων ἀνδρῶν ὅσοι ἤσαν δειλοὶ καὶ διῆλθον τὴν ζωὴν αὐτῶν εἰς ἀδικίας, κατὰ πιθανὸν λόγον εἰς τὴν δευτέραν γέννησιν μετεβλήθησαν εἰς γυναίκας. Καὶ διὰ ταῦτα κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον οἱ θεοὶ ἐπενόησαν τὸν ἔρωτα τῆς συνουσίας, συστήσαντες ἓν ζῷον ἔμψυχον ἐντὸς ἡμῶν τῶν ἀνδρῶν καὶ ἓν ἄλλο εἰς τὰς γυναίκας, καὶ ἐδημιούργησαν καὶ τὸ ἓν καὶ τὸ ἄλλο κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον:

     Τὸν ὀχετὸν τοῦ ποτοῦ ἐκεῖ ὅπου τὸ ποτὸν ἀφοῦ ἔλθη διὰ τοῦ πνεύμονος ὑπὸ τοὺς νεφροὺς εἰς τὴν κύστιν, ἔπειτα ἀποκροῦει αὐτὸ ἔξω ὑπὸ τὴν πίεσιν τοῦ ἀέρος, τὸν ἔθεσαν δι’ ὀπῆς εἰς συγκοινωνίαν μὲ τὸν μυελόν, ὅστις ἐκ τῆς κεφαλῆς διὰ τοῦ αὐχένος χωρεῖ διὰ τῆς σπονδυλικῆς στήλης, καὶ τὸν ὁποῖον εἰς τοὺς προηγουμένους λόγους ἡμῶν ὠνομάσαμεν σπέρμα. Οὗτος (ὁ μυελός) ἐπειδὴ εἶναι ἔμψυχος καὶ εὗρεν ἀναπνοήν, ἐγέννησεν εἰς αὐτὸν τὴν ζωτικὴν ἐπιθυμίαν τῆς ἐκροῆς ἐκεῖθεν, ὅθεν δύναται νὰ ἀναπνέῃ, καὶ παρήγαγεν οὕτω τὸν ἔρωτα τῆς γεννήσεως.

     Διὸ δὴ τῶν μὲν ἀνδρῶν τὸ περὶ τὴν τῶν αἰδοίων φύσιν ἀπειθές τε καὶ αὐτοκρατὲς γεγονός, οἷον ζῷον ἀνυπήκοον τοῦ λόγου, πάντoν δι’ ἐπιθυμίας οἰστρώδεις ἐπιχειρεῖ κρατεῖν· αἱ δ’ ἐν ταῖς γυναιξὶν αὖ μῆτραί τε καὶ ὑστέραι λεγόμεναι διὰ τὰ αὐτὰ ταῦτα, ζῷον ἐπιθυμητικὸν ἐνὸν τῆς παιδοποιίας, ὅταν ἄκαρπον παρὰ τὴν ὥραν χρόνον πολὺν γίγνηται, χαλεπῶς ἀγανακτοῦν φέρει, καὶ πλανώμενον πάντῃ κατὰ τὸ σῶμα, τὰς τοῦ πνεύματος διεξόδους ἀποφράττον, ἀναπνεῖν οὐκ ἐῶν εἰς ἀπορίας τὰς ἐσχάτας ἐμβάλλει καὶ νόσους παντοδαπὰς ἄλλας παρέχει, μέχριπερ ἂν ἑκατέρων ἡ ἐπιθυμία καὶ ὁ ἔρως συναγαγόντες, οἷον ἀπὸ δένδρων καρπὸν καταδρέψαντες, ὡς εἰς ἄρουραν τὴν μήτραν ἀόρατα ὑπὸ σμικρότητος καὶ ἀδιάπλαστα ζῷα κατασπείραντες καὶ πάλιν διακρίναντες μεγάλα ἐντὸς ἐκθρέψωνται καὶ μετὰ τοῦτο εἰς φῶς ἀγαγόντες ζῴων ἀποτελέσωσι γένεσιν. Γυναῖκες μὲν οὖν καὶ τὸ θῆλυ πᾶν οὕτω γέγονεν·

     Καὶ διὰ ταῦτα τὸ γεννητικὸν μόριον (τῶν ἀνδρῶν) γενόμενον ἀπειθὲς καὶ δεσποτικόν, ὡς ζῷον μὴ ὑπακοῦον εἰς τὸν λόγον, θέλει νὰ ἐξουσιάζῃ τὰ πάντα μὲ τὰς μανιώδεις ἐπιθυμίας του. Εἰς δὲ τὰς γυναίκας αἱ λεγόμεναι μήτραι καὶ ὑστέραι διὰ τὰς αὐτὰς αἰτίας, ἐπειδὴ ὑπάρχει ἐντὸς αὐτῶν ὡς ζῷον ἐπιθυμοῦν νὰ γεννᾷ παίδας, ὅταν μένῃ χωρὶς νὰ παράγῃ καρπὸν πολὺν χρόνον μετὰ τὴν ὠρισμένην ἐποχήν του, ἀγανακτεῖ καὶ βαρυθυμεῖ καὶ πλανώμενον πανταχοῦ τοῦ σώματος, φράττει τὰς ἐξόδους τοῦ ἀέρος, καὶ ἐμποδίζον τὴν ἀναπνοὴν φέρει τὸ ζῷον εἰς τὰς ἐσχάτας ἀμηχανίας, καὶ προξενεῖ παντοίας ἄλλας νόσους. Καὶ τοῦτο (γίνεται), ἕως οὐ ἡ ἐπιθυμία καὶ ὁ ἔρως συνενώσαντες καὶ τοὺς δυό, τρόπον τινὰ συλλέγοντες καρπὸν ἀπὸ δένδρων, σπείρωσιν εἰς τὴν μήτραν, ὡς εἰς καλλιεργημένον ἀγρὸν ζῷα (103), ἀόρατα διὰ τὴν σμικρότητα αὐτῶν καὶ ἄπλαστα ἀκόμη, ἔπειτα τὰ διαχωρίσωσι καὶ τὰ θρέψωσι μέσα ὅσον νὰ γίνωσι μεγάλα, καὶ μετὰ τοῦτο τὰ φέρωσιν εἰς τὸ φῶς καὶ τελειώσωσι τὴν γέννησιν αὐτῶν. Αἱ γυναῖκες λοιπὸν καὶ ὄλον τὸ θηλυκὸν γένος τοιαύτην ἔλαβον γέννησιν.

     Τὸ δὲ τῶν ὀρνέων φῦλον μετερρυθμίζετο, ἀντὶ τριχῶν πτερὰ φύον, ἐκ τῶν ἀκάκων ἀνδρῶν, κούφων δέ, καὶ μετεωρολογικῶν μέν, ἡγουμένων δὲ δι’ ὄψεως τὰς περὶ τούτων ἀποδείξεις βεβαιοτάτας εἶναι δι’ εὐήθειαν. Τὸ δ’ αὖ πεζὸν καὶ θηριῶδες γέγονεν ἐκ τῶν μηδὲν προσχρωμένων φιλοσοφίᾳ μηδὲ ἀθρούντων τῆς περὶ τὸν οὐρανὸν φύσεως πέρι μηδέν, διὰ τὸ μηκέτι ταῖς ἐν τῇ κεφαλῇ χρῆσθαι περιόδοις, ἀλλὰ τοῖς περὶ τὰ στήθη τῆς ψυχῆς ἡγεμόσιν ἕπεσθαι μέρεσιν.

     Ἐκ τούτων οὖν τῶν ἐπιτηδευμάτων τά τ’ ἐμπρόσθια κῶλα καὶ τὰς κεφαλὰς εἰς γῆν ἑλκόμενα ὑπὸ συγγενείας ἤρεισαν, προμήκεις τε καὶ παντοίας ἔσχον τὰς κορυφάς, ὅπῃ συνεθλίφθησαν ὑπὸ ἀργίας ἑκάστων αἱ περιφοραί· τετράπουν τε τὸ γένος αὐτῶν ἐκ ταύτης ἐφύετο καὶ πολύπουν τῆς προφάσεως, θεοῦ βάσεις ὑποτιθέντος πλείους τοῖς μᾶλλον ἄφροσιν, ὡς μᾶλλον ἐπὶ γῆν ἕλκοιντο.

     Τὸ γένος ἔπειτα τῶν πτηνῶν παρήχθη διὰ μεταμορφώσεως, γεννὼν πτερὰ ἀντὶ τριχῶν, ἀπὸ ἄνδρας ἀκάκους ἀλλὰ κούφους, καὶ οἵτινες ὁμιλοῦσι περὶ τῶν οὐρανίων πιστεύοντες διὰ τὴν μωρίαν των ὅτι διὰ τῆς ὄψεως εὐρίσκουσι τὰς βεβαιοτάτας ἀποδείξεις περὶ τούτων (104). Τὸ δὲ χερσαῖον καὶ ἄγριον γένος ἐγεννήθη ἐξ ἐκείνων, οἵτινες δὲν ἀσχολοῦνται εἰς τὴν φιλοσοφίαν καὶ δὲν ἐξετάζουσι τίποτε περὶ τῆς φύσεως τοῦ οὐρανοῦ, διότι δὲν μεταχειρίζονται τοὺς κύκλους τῆς κεφαλῆς, ἀλλὰ ἀκολουθοῦσιν ὡς ὁδηγοὺς μόνον τὰ μέρη τῆς ψυχῆς, τὰ ὁποία εἶναι εἰς τὰ στήθη.

     Ἕνεκα τῶν ἕξεων τούτων στηρίζουσιν εἰς τὴν γῆν τὰ ἔμπροσθεν μέλῃ καὶ τὰς κεφαλάς, ἑλκόμενα εἰς αὐτὴν ὑπὸ τῆς συγγενείας, καὶ ἔχουσι τὰς κεφαλὰς ἐπιμήκεις (105) καὶ πολυειδεῖς, κατὰ τὸν τρόπον κατὰ τὸν ὁποῖον οἱ κύκλοι τῆς ψυχῆς των συνεθλίβησαν ὑπὸ τῆς ἀργίας. Ἐκ ταύτης δὲ τῆς αἰτίας ἡ γενεὰ αὐτῶν ἔγεινε μὲ τέσσαρας καὶ περισσοτέρους πόδας, καθ’ ὅσον ὁ Θεὸς ἔδωκε μεγαλύτερον ἀριθμὸν βάσεων εἰς τὰ ἔχοντα περισσοτέραν ἔλλειψιν φρενῶν, ἵνα ἔλκωνται περισσότερον εἰς τὴν γῆν.

     Τοῖς δ’ ἀφρονεστάτοις αὐτῶν τούτων καὶ παντάπασιν πρὸς γῆν πᾶν τὸ σῶμα κατατεινομένοις ὡς οὐδὲν ἔτι ποδῶν χρείας οὔσης, ἄποδα αὐτὰ καὶ ἰλυσπώμενα ἐπὶ γῆς ἐγέννησαν. Τὸ δὲ τέταρτον γένος ἔνυδρον γέγονεν ἐκ τῶν μάλιστα ἀνοητοτάτων καὶ ἀμαθεστάτων, οὓς οὐδ’ ἀναπνοῆς καθαρᾶς ἔτι ἠξίωσαν οἱ μεταπλάττοντες, ὡς τὴν ψυχὴν ὑπὸ πλημμελείας πάσης ἀκαθάρτως ἐχόντων, ἀλλ’ ἀντὶ λεπτῆς καὶ καθαρᾶς ἀναπνοῆς ἀέρος εἰς ὕδατος θολερὰν καὶ βαθεῖαν ἔωσαν ἀνάπνευσιν· ὅθεν ἰχθύων ἔθνος καὶ τὸ τῶν ὀστρέων συναπάντων τε ὅσα ἔνυδρα γέγονεν, δίκην ἀμαθίας ἐσχάτης ἐσχάτας οἰκήσεις εἰληχότων. Καὶ κατὰ ταῦτα δὴ πάντα τότε καὶ νῦν διαμείβεται τὰ ζῷα εἰς ἄλληλα, νοῦ καὶ ἀνοίας ἀποβολῇ καὶ κτήσει μεταβαλλόμενα.

     Καὶ δὴ καὶ τέλος περὶ τοῦ παντὸς νῦν ἤδη τὸν λόγον ἡμῖν φῶμεν ἔχειν· θνητὰ γὰρ καὶ ἀθάνατα ζῷα λαβὼν καὶ συμπληρωθεὶς ὅδε ὁ κόσμος οὕτω, ζῷον ὁρατὸν τὰ ὁρατὰ περιέχον, εἰκὼν τοῦ νοητοῦ θεὸς αἰσθητός, μέγιστος καὶ ἄριστος κάλλιστός τε καὶ τελεώτατος γέγονεν εἷς οὐρανὸς ὅδε μονογενὴς ὤν.

     Ὅσα δὲ ἐξ αὐτῶν εἶναι ὅλως ἐστερημένα νοῦ καὶ ἀπλώνουσιν εἰς τὴν γῆν ὁλόκληρον τὸ σῶμα αὐτῶν, ἐπειδὴ δὲν εἶχον πλέον χρείαν ποδῶν, τὰ παρήγαγον ἄνευ ποδῶν καὶ ἕρποντα ἐπὶ τῆς γῆς. Τὸ δὲ τέταρτον γένος, τὸ ὁποῖον ζῇ εἰς τὰ ὕδατα, ἐγεννήθη ἐξ ἐκείνων, οἵτινες εἶναι ἐντελῶς ἀνόητοι καὶ ἀμαθεῖς, τοὺς ὁποίους οἱ θεοί, οἱ μεταπλάττοντες, δὲν ἔκριναν ἀξίους οὔτε καθαρᾶς ἀναπνοῆς, διότι εἶχον τὴν ψυχήν των ἀκάθαρτον ὑπὸ πάσης ὑπερβολῆς, ἀλλὰ ἀντὶ τῆς λεπτῆς καὶ καθαρᾶς ἀναπνοῆς τοῦ ἀέρος ἀπώθησαν αὐτοὺς εἰς τὴν θολερὰν καὶ βαθείαν ἀναπνοὴν τοῦ ὕδατος. Οὕτως ἐγεννήθη τὸ γένος τῶν ἰχθύων καὶ τῶν ὀστρέων καὶ τῶν ἄλλων, ὅσα εἶναι ἐντὸς τῶν ὑδάτων, καὶ πρὸς τιμωρίαν τῆς ἀμαθείας αὐτῶν ἔλαβον τὴν ἐσχάτην κατοικίαν (106). Καὶ συμφώνως πρὸς πάντα ταῦτα τότε καὶ τώρα τὰ ζῷα μεταβαίνουσι τὸ ἓν εἰς τὸ ἄλλο (107) καὶ μεταμορφοῦνται καθ’ ὅσον ἀποβάλλουσιν ἢ ἀποκτῶσι νοῦν ἢ ἀνοησίαν (108).

     Καὶ τώρα πλέον δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν ὅτι λαμβάνει τέλος ὁ λόγος ἡμῶν περὶ τοῦ σύμπαντος. Διότι τοιουτοτρόπως ἐδημιουργήθη οὗτος ὁ κόσμος, ὅστις περιλαβῶν τὰ ζῷα τὰ θνητὰ καὶ τὰ ἀθάνατα, καὶ γενόμενος πλήρης ἐξ αὐτῶν εἶναι οὕτω ζῷον ὁρατόν, περιέχον τὰ ὁρατὰ πράγματα, εἰκὼν τοῦ νοητοῦ, Θεὸς αἰσθητός, μέγιστος καὶ ἄριστος, ὡραιότατος καὶ τελειότατος, ὁ κόσμος οὗτος εἷς καὶ μονογενής.