ΣΩ. Εἷς, δύο, τρεῖς· ὁ δὲ δὴ τέταρτος ἡμῖν, ὦ φίλε Τίμαιε, ποῦ τῶν χθὲς μὲν δαιτυμόνων, τὰ νῦν δὲ ἑστιατόρων;

     ΤΙ. Ἀσθένειά τις αὐτῷ συνέπεσεν, ὦ Σώκρατες· οὐ γὰρ ἂν ἑκὼν τῆσδε ἀπελείπετο τῆς συνουσίας.

     ΣΩ. Οὐκοῦν σὸν τῶνδέ τε ἔργον καὶ τὸ ὑπὲρ τοῦ ἀπόντος ἀναπληροῦν μέρος;

     ΤΙ. Πάνυ μὲν οὖν, καὶ κατὰ δύναμίν γε οὐδὲν ἐλλείθομεν· οὐδὲ γὰρ ἂν εἴη δίκαιον, χθὲς ὑπὸ σοῦ ξενισθέντας οἷς · ἦν πρέπον ξενίοις, μὴ οὐ προθύμως σὲ τοὺς λοιποὺς ἡμῶν ἀνταφεστιᾶν.

     ΣΩ. Ἆρ’ οὖν μέμνησθε ὅσα ὑμῖν καὶ περὶ ὧν ἐπέταξα εἰπεῖν;

     ΤΙ. Τὰ μὲν μεμνήμεθα, ὅσα δὲ μή, σὺ παρὼν ὑπομνήσεις· μᾶλλον δέ, εἰ μή τί σοι χαλεπόν, ἐξ ἀρχῆς διὰ βραχέων πάλιν ἐπάνελθε αὐτά, ἵνα βεβαιωθῇ μᾶλλον παρ’ ἡμῖν.

     ΣΩ. Ταῦτ’ ἔσται. χθές που τῶν ὑπ’ ἐμοῦ ῥηθέντων λόγων περὶ πολιτείας ἦν τὸ κεφάλαιον οἵα τε καὶ ἐξ οἵων ἀνδρῶν ἀρίστη κατεφαίνετ’ ἄν μοι γενέσθαι.

     ΤΙ. Καὶ μάλα γε ἡμῖν, ὦ Σώκρατες, ῥηθεῖσα πᾶσιν κατὰ νοῦν.

     ΣΩ. Ἆρ’ οὖν οὐ τὸ τῶν γεωργῶν ὅσαι τε ἄλλαι τέχναι πρῶτον ἐν αὐτῇ χωρὶς διειλόμεθα ἀπὸ τοῦ γένους τοῦ τῶν προπολεμησόντων;

     ΤΙ. Ναί.

     ΣΩ. Καὶ κατὰ φύσιν δὴ δόντες τὸ καθ’ αὑτὸν ἑκάστῳ πρόσφορον ἓν μόνον ἐπιτήδευμα, μίαν ἑκάστῳ τέχνην, τούτους οὓς πρὸ πάντων ἔδει πολεμεῖν, εἴπομεν ὡς ἄρ’ αὐτοὺς δέοι φύλακας εἶναι μόνον τῆς πόλεως, εἴτε τις ἔξωθεν ἢ καὶ τῶν ἔνδοθεν ἴοι κακουργήσων, δικάζοντας μὲν πρᾴως τοῖς ἀρχομένοις ὑπ’ αὐτῶν καὶ φύσει φίλοις οὖσιν, χαλεποὺς δὲ ἐν ταῖς μάχαις τοῖς ἐντυγχάνουσιν τῶν ἐχθρῶν γιγνομένους.

     ΤΙ. Παντάπασι μὲν οὖν.

     ΣΩ. Φύσιν γὰρ οἶμαί τινα τῶν φυλάκων τῆς ψυχῆς ἐλέγομεν ἅμα μὲν θυμοειδῆ, ἅμα δὲ φιλόσοφον δεῖν εἶναι διαφερόντως, ἵνα πρὸς ἑκατέρους δύναιντο ὀρθῶς πρᾷοι καὶ χαλεποὶ γίγνεσθαι.

     ΤΙ. Ναί.

     ΣΩ. Εἷς, δυό, τρεῖς· καὶ ὁ τέταρτος τῶν ὁμοτραπέζων, τοὺς ὁποίους χθὲς ἐφιλοξένησα ἐγὼ (μὲ λόγους), σήμερον δὲ θὰ προσφέρωσιν εἰς ἐμὲ γεῦμα, ποῦ εἶναι, φίλε Τίμαιε;

     ΤΙ. Κάποια ἀσθένεια συνέβη, ὦ Σώκρατες, εἰς αὐτόν, διότι ἄλλως δὲν θὰ ἔλειπεν ἑκουσίως ἀπὸ τὴν συνομιλίαν ταύτην.

     ΣΩ. Λοιπὸν εἶναι χρέος ἰδικόν σου καὶ τούτων ἐδῶ ἀντὶ τοῦ ἀπόντος νὰ ἀναπληρώσητε καὶ τὸ μέρος αὐτοῦ.

     ΤΙ. Βεβαιότατα· καὶ ὅσον δυνάμεθα δὲν θὰ λείψωμεν εἰς τίπoτε, διότι δὲν θὰ ἦτο καὶ δίκαιον, ἀφοῦ χθὲς ἐφιλοξενήθημεν ὑπό σου μὲ τὴν πρέπουσαν φιλοξενίαν, νὰ μὴ σοὶ ἀνταποδώσωμεν τὸ γεῦμα προθύμως ἠμεῖς οἱ λοιποί.

     ΣΩ. Ἄρα γὲ ἐνθυμεῖσθε ὅσα καὶ περὶ ποίων σᾶς παρεκάλεσα νὰ ὁμιλήσωμεν;

     ΤΙ. Μερικὰ ἐνθυμούμεθα, ὅσα δὲ δὲν ἐνθυμούμεθα σὺ παρὼν ἐδῶ θὰ μᾶς τὰ ὑπενθυμίσης. Ἀλλὰ καλύτερα, ἐὰν δὲν σοῦ εἶναι ὀχληρόν, ἐπανάλαβε αὐτὰ πάλιν ἐξ ἀρχῆς μὲ ὀλίγους λόγους, διὰ νὰ μᾶς ἐντυπωθώσι βεβαιότερα.

     ΣΩ. Αὐτὸ θὰ γίνη. Τὸ ἀντικείμενον τῶν λόγων, τοὺς ὁποίους εἶπον χθὲς περὶ πολιτείας, ἦτο τοῦτο: ποία πολιτεία καὶ ἀπὸ ποίους ἄνδρας ἀποτελουμένη θὰ μοὶ ἐφαίνετο ὅτι εἶναι ἡ ἀρίστη ¹.

     ΤΙ. Καὶ πολὺ σύμφωνα μὲ τὴν γνώμην ὅλων ἡμῶν, ὦ Σώκρατες, ἤσαν ὅσα εἶπες περὶ αὐτῆς.

     ΣΩ. Ἄρα γὲ εἰς τὴν πολιτείαν ταύτην δὲν διεκρίναμεν χωριστὰ πρῶτον τὴν τάξιν τῶν γεωργῶν καὶ πάσας τὰς ἄλλας τέχνας ἀπὸ τὴν τάξιν τῶν μελλόντων νὰ πολεμώσιν ὑπὲρ αὐτῆς; ² 

     ΤΙ. Ναί.

     ΣΩ. Καὶ ἀφοῦ σύμφωνα μὲ τὴν φυσικήν του διάθεσιν ἐδώκαμεν εἰς ἕνα ἕκαστον τὸ ἁρμόζον εἰς αὐτόν, ἓν μόνον ἐπιτήδευμα καὶ μίαν τέχνην εἰς ἕκαστον, περὶ τούτων, οἵτινες πρέπει νὰ πολεμώσιν ὑπὲρ πάντων, εἴπομεν ὅτι πρέπει νὰ εἶναι μόνον φύλακες τῆς πόλεως, νὰ προσέχωσιν ἂν τὶς ἔρχεται ἔξωθεν ἢ καὶ ἐκ τῶν ἐντὸς τῆς πόλεως, ἵνα πράξη κακόν, καὶ νὰ δικάζωσι μὲ ἡμερότητα τοὺς ὑπ’ αὐτῶν ἐξουσιαζομένους καὶ ὄντας φυσικοὺς φίλους αὐτῶν, καὶ νὰ γίνωνται σκληροὶ εἰς τὰς μάχας ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν, ὁποιοιδήποτε τύχωσιν οὗτοι.

     ΤΙ. Ἀκριβέστατα.

     ΣΩ. Διότι, νομίζω, ἐλέγομεν περὶ τίνος φυσικῆς διαθέσεως τῆς ψυχῆς τῶν φυλάκων ³, ὅτι πρέπει αὔτη νὰ εἶναι θυμοειδὴς συνάμα καὶ φιλόσοφος εἰς μέγαν βαθμόν, διὰ νὰ δύνανται νὰ γίνωνται δικαίως ἥμεροι πρὸς τοὺς συμπολίτας των καὶ σκληροὶ πρὸς τοὺς ἐχθρούς.

     ΤΙ. Ναί.

     ΣΩ. Τί δὲ τροφήν; ἆρ’ οὐ γυμναστικῇ καὶ μουσικῇ μαθήμασίν τε ὅσα προσήκει τούτοις, ἐν ἅπασι τεθράφθαι;

     ΤΙ. Πάνυ μὲν οὖν.

     ΣΩ. Τοὺς δέ γε οὕτω τραφέντας ἐλέχθη που μήτε χρυσὸν μήτε ἄργυρον μήτε ἄλλο ποτὲ μηδὲν κτῆμα ἑαυτῶν ἴδιον νομίζειν δεῖν, ἀλλ’ ὡς ἐπικούρους μισθὸν λαμβάνοντας τῆς φυλακῆς παρὰ τῶν σῳζομένων ὑπ’ αὐτῶν, ὅσος σώφροσιν μέτριος, ἀναλίσκειν τε δὴ κοινῇ καὶ συνδιαιτωμένους μετὰ ἀλλήλων ζῆν, ἐπιμέλειαν ἔχοντας ἀρετῆς διὰ παντός, τῶν ἄλλων ἐπιτηδευμάτων ἄγοντας σχολήν.

     ΤΙ. Ἐλέχθη καὶ ταῦτα ταύτῃ.

     ΣΩ. Καὶ μὲν δὴ καὶ περὶ γυναικῶν ἐπεμνήσθημεν, ὡς τὰς φύσεις τοῖς ἀνδράσιν παραπλησίας εἴη συναρμοστέον, καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα πάντα κοινὰ κατά τε πόλεμον καὶ κατὰ τὴν ἄλλην δίαιταν δοτέον πάσαις.

     ΤΙ. Ταύτῃ καὶ ταῦτα ἐλέγετο.

     ΣΩ. Τί δὲ δὴ τὸ περὶ τῆς παιδοποιίας; ἢ τοῦτο μὲν διὰ τὴν ἀήθειαν τῶν λεχθέντων εὐμνημόνευτον, ὅτι κοινὰ τὰ τῶν γάμων καὶ τὰ τῶν παίδων πᾶσιν ἁπάντων ἐτίθεμεν, μηχανωμένους ὅπως μηδείς ποτε τὸ γεγενημένον αὐτῶν ἰδίᾳ γνώσοιτο, νομιοῦσιν δὲ πάντες πάντας αὐτοὺς ὁμογενεῖς, ἀδελφὰς μὲν καὶ ἀδελφοὺς ὅσοιπερ ἂν τῆς πρεπούσης ἐντὸς ἡλικίας γίγνωνται, τοὺς δ’ ἔμπροσθεν καὶ ἄνωθεν γονέας τε καὶ γονέων προγόνους, τοὺς δ’ εἰς τὸ κάτωθεν ἐκγόνους παῖδάς τε ἐκγόνων;

     ΤΙ. Ναί, καὶ ταῦτα εὐμνημόνευτα ᾗ λέγεις.

     ΣΩ. Ὅπως δὲ δὴ κατὰ δύναμιν εὐθὺς γίγνοιντο ὡς ἄριστοι τὰς φύσεις, ἆρ’ οὐ μεμνήμεθα ὡς τοὺς ἄρχοντας ἔφαμεν καὶ τὰς ἀρχούσας δεῖν εἰς τὴν τῶν γάμων σύνερξιν λάθρᾳ μηχανᾶσθαι κλήροις τισὶν ὅπως οἱ κακοὶ χωρὶς οἵ τ’ ἀγαθοὶ ταῖς ὁμοίαις ἑκάτεροι συλλήξονται, καὶ μή τις αὐτοῖς ἔχθρα διὰ ταῦτα γίγνηται, τύχην ἡγουμένοις αἰτίαν τῆς συλλήξεως;

     ΤΙ. Μεμνήμεθα.

     ΣΩ. Καὶ μὴν ὅτι γε τὰ μὲν τῶν ἀγαθῶν θρεπτέον ἔφαμεν εἶναι, τὰ δὲ τῶν κακῶν εἰς τὴν ἄλλην λάθρᾳ διαδοτέον πόλιν· ἐπαυξανομένων δὲ σκοποῦντας ἀεὶ τοὺς ἀξίους πάλιν ἀνάγειν δεῖν, τοὺς δὲ παρὰ σφίσιν ἀναξίους εἰς τὴν τῶν ἐπανιόντων χώραν μεταλλάττειν;

     ΤΙ. Οὕτως.

     ΣΩ. Ἆρ’ οὖν δὴ διεληλύθαμεν ἤδη καθάπερ χθές, ὡς ἐν κεφαλαίοις πάλιν ἐπανελθεῖν, ἢ ποθοῦμεν ἔτι τι τῶν ῥηθέντων, ὦ φίλε Γίμαιε, ὡς ἀπολειπόμενον;

     ΤΙ. Οὐδαμῶς, ἀλλὰ αὐτὰ ταῦτ’ ἦν τὰ λεχθέντα, ὦ Σώκρατες.

     ΣΩ. Περὶ δὲ τῆς ἀνατροφῆς αὐτῶν; Ἄρα γὲ δὲν εἴπομεν, ὅτι πρέπει νὰ εἶναι ἀνατεθραμμένοι μὲ γυμναστικὴν καὶ μουσικὴν καὶ μὲ ὅλα ἐκεῖνα τὰ ἄλλα μαθήματα, τὰ ὁποῖα ἀρμόζουσιν εἰς αὐτούς;

     ΤΙ. Βεβαίως.

     ΣΩ. Εἴπομεν προσέτι, ὅτι οἱ λαβόντες τοιαύτην ἀνατροφὴν δὲν πρέπει νὰ νομίζωσιν ὡς ἀποκλειστικὴν ἰδιοκτησίαν των οὔτε χρυσόν, οὔτε ἄργυρον, οὔτε ἄλλο οἱονδήποτε πράγμα· ἀλλὰ ὡς ἐπίκουροι, λαμβάνοντες ἀπὸ ἐκείνους, τοὺς ὁποίους ὑπερασπίζουσι, μισθὸν διὰ τὴν φύλαξιν, ὅσος ἀρκεῖ εἰς σώφρονας ἀνθρώπους, νὰ δαπανώσιν αὐτὸν κοινῶς, καὶ οὕτω συντρώγοντες νὰ ζῶσιν ὁμοῦ μεταξύ των, μόνην φροντίδα ἔχοντες τὴν ἀρετὴν εἰς πάντα καὶ ἀπὸ πάσας τὰς ἄλλας ἀσχολίας ἀπέχοντες.

     ΤΙ. Ἐλέχθησαν οὕτω καὶ αὐτά.

     ΣΩ. Ἀκόμη καὶ περὶ τῆς ἀγωγῆς τῶν γυναικῶν εἴπομεν, ὅτι πρέπει νὰ συναρμόζωμεν τὰς φυσικὰς διαθέσεις αὐτῶν ὁμοίως πρὸς τὰς τῶν ἀνδρῶν, καὶ νὰ δίδωμεν εἰς πάσας τὰς αὐτὰς ἐπασχολήσεις (τὰς ὁποίας καὶ εἰς τοὺς ἄνδρας δίδομεν) καὶ ὡς πρὸς τὸν πόλεμον καὶ ὡς πρὸς τοὺς ἄλλους τρόπους τῆς ζωῆς.

     ΤΙ. Οὕτως ἐλέγοντο καὶ ταῦτα.

     ΣΩ. Καὶ τί ἐλέγομεν περὶ παιδοποιίας; Ἴσως τὰ λεχθέντα περὶ τούτου εἶναι εὐκολοθύμητα, ἐπειδὴ δὲν εἶναι συνήθη, δηλ. ἐδέχθημεν νὰ εἶναι κοινὰ εἰς πάντας πάντα, καὶ γάμοι καὶ παῖδες καὶ νὰ μηχανευώμεθα πὼς νὰ μὴ γνωρίση κανεὶς ποτὲ τὸ ἴδιον αὐτοῦ τέκνον, πάντες δὲ νὰ νομίζωσιν ὅλους τους ἄλλους ὡς συγγενεῖς, ἤτοι ὡς ἀδελφὰς καὶ ἀδελφοὺς ἐκείνους, ὅσοι ἤθελον εἶναι ἐντὸς τῆς ἀρμοζούσης ἡλικίας, ὡς γονεῖς δὲ καὶ προγόνους τοὺς γεννημένους πρὸ τῆς ἡλικίας ταύτης καὶ ἀκόμη πρότερον, παίδας δὲ καὶ ἐκγόνους τοὺς γεννωμένους ὑστερώτερον.

     ΤΙ. Ναί. Καὶ ταῦτα εἶναι, ὡς λέγεις, εὐκολομνημόνευτα.

     ΣΩ. Καὶ διὰ νὰ γεννῶνται οἱ παῖδες εὐθὺς ὅσον τὸ δυνατὸν μὲ τὰς ἀρίστας φυσικὰς διαθέσεις ⁴, ἄρα γὲ δὲν ἐνθυμούμεθα, ὅτι εἴπομεν, ὅτι οἱ ἄρχοντες καὶ αἱ ἄρχουσαι ὀφείλουσι κρυφὰ νὰ μηχανεύωνται διὰ τίνων κληρώσεων πῶς εἰς τὴν σύναψιν τῶν γάμων οἱ κακοὶ ὀφ’ ἑνὸς καὶ οἱ ἀγαθοὶ ἐξ ἄλλου, κεχωρισμένοι ὄντες, νὰ ἐνῶνται μὲ γυναίκας ὁμοίας των, καὶ οὕτω νὰ μὴ συλλαμβάνωσιν ἔπειτα διὰ ταῦτα ἔχθραν μεταξὺ των, διότι θὰ νομίζωσιν ὅτι ἡ τύχη ὑπῆρξεν αἰτία τοῦ γάμου των;

     ΤΙ. Ἐνθυμούμεθα.

     ΣΩ. Καὶ προσέτι εἴπομεν, ὅτι τὰ τέκνα τῶν ἀγαθῶν ⁵ πρέπει νὰ ἀνατρέφωνται ⁶, τὰ δὲ τῶν κακῶν νὰ διασκορπίζωνται κρυφὰ εἰς τὰς ἄλλας τάξεις τῶν πολιτῶν; Καὶ καθ’ ὅσον ταῦτα αὐξάνονται, πρέπει νὰ προσέχωσιν οἱ ἄρχοντες πάντοτε τοὺς ἀποδεικνυομένους ἄξιους νὰ ἐπαναφέρωσι πάλιν εἰς τὴν προτέραν τάξιν των, ἐκείνους δέ, ὅσοι εἰς τὴν τάξιν των ταύτην ἐδείχθησαν ἀνάξιοι, νὰ μεταφέρωσιν εἰς τὸν τόπον τῶν ἐπανερχομένων;

     ΤΙ. Οὕτως εἴπομεν.

     ΣΩ. Ἄρα λοιπὸν ἔχομεν οὕτω διέλθει ἤδη ὅσα εἴπομεν χθές, ἐφ’ ὅσον εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπαναλάβωμεν πάλιν τὰ κεφαλαιώδη, ἢ ἐπιθυμοῦμεν ἀκόμη, ἀγαπητὲ Τίμαιε, κάτι ἐκ τῶν ρηθέντων, τὸ ὁποῖον ἔχομεν παραλείψει;

     ΤΙ. Οὐδόλως, ἀλλ’ αὐτὰ εἶναι ἀκριβῶς, ὦ Σώκρατες, ἐκεῖνα τὰ ὁποία ἐλέχθησαν.

     ΣΩ. Ἀκούοιτ’ ἂν ἤδη τὰ μετὰ ταῦτα περὶ τῆς πολιτείας ἣν διήλθομεν, οἷόν τι πρὸς αὐτὴν πεπονθὼς τυγχάνω. Προσέοικεν δὲ δή τινί μοι τοιῷδε τὸ πάθος, οἷον εἴ τις ζῷα καλά που θεασάμενος, εἴτε ὑπὸ γραφῆς εἰργασμένα εἴτε καὶ ζῶντα ἀληθινῶς ἡσυχίαν δὲ ἄγοντα, εἰς ἐπιθυμίαν ἀφίκοιτο θεάσασθαι κινούμενά τε αὐτὰ καί τι τῶν τοῖς σώμασιν δοκούντων προσήκειν κατὰ τὴν ἀγωνίαν ἀθλοῦντα· ταὐτὸν καὶ ἐγὼ πέπονθα πρὸς τὴν πόλιν ἣν διήλθομεν. Ἡδέως γὰρ ἄν του λόγῳ διεξιόντος ἀκούσαιμ’ ἂν ἄθλους οὓς πόλις ἀθλεῖ, τούτους αὐτὴν ἀγωνιζομένην πρὸς πόλεις ἄλλας, πρεπόντως εἴς τε πόλεμον ἀφικομένην καὶ ἐν τῷ πολεμεῖν τὰ προσήκοντα ἀποδιδοῦσαν τῇ παιδείᾳ καὶ τροφῇ κατά τε τὰς ἐν τοῖς ἔργοις πράξεις καὶ κατὰ τὰς ἐν τοῖς λόγοις διερμηνεύσεις πρὸς ἑκάστας τῶν πόλεων.

     Ταῦτ’ οὖν, ὦ Κριτία καὶ Ἑρμόκρατες, ἐμαυτοῦ μὲν αὐτὸς κατέγνωκα μή ποτ’ ἂν δυνατὸς γενέσθαι τοὺς ἄνδρας καὶ τὴν πόλιν ἱκανῶς ἐγκωμιάσαι. Καὶ τὸ μὲν ἐμὸν οὐδὲν θαυμαστόν· ἀλλὰ τὴν αὐτὴν δόξαν εἴληφα καὶ περὶ τῶν πάλαι γεγονότων καὶ περὶ τῶν νῦν ὄντων ποιητῶν, οὔτι τὸ ποιητικὸν ἀτιμάζων γένος, ἀλλὰ παντὶ δῆλον ὡς τὸ μιμητικὸν ἔθνος, οἷς ἂν ἐντραφῇ, ταῦτα μιμήσεται ῥᾷστα καὶ ἄριστα, τὸ δ’ ἐκτὸς τῆς τροφῆς ἑκάστοις γιγνόμενον χαλεπὸν μὲν ἔργοις, ἔτι δὲ χαλεπώτερον λόγοις εὖ μιμεῖσθαι. Τὸ δὲ τῶν σοφιστῶν γένος αὖ πολλῶν μὲν λόγων καὶ καλῶν ἄλλων μάλ’ ἔμπειρον ἥγημαι, φοβοῦμαι δὲ μή πως, ἅτε πλανητὸν ὂν κατὰ πόλεις οἰκήσεις τε ἰδίας οὐδαμῇ διῳκηκός, ἄστοχον ἅμα φιλοσόφων ἀνδρῶν ᾖ καὶ πολιτικῶν, ὅσ’ ἂν οἷά τε ἐν πολέμῳ καὶ μάχαις πράττοντες ἔργῳ καὶ λόγῳ προσομιλοῦντες ἑκάστοις πράττοιεν καὶ λέγοιεν.

     ΣΩ. Δύνασθε τώρα νὰ ἀκούσητε τὰ ἐπακόλουθα τῆς πολιτείας, τὴν ὁποίαν ἔχομεν ἐκθέσει, τί δηλ. ἔχω πάθει ὡς πρὸς αὐτήν. Τὸ πάθημά μου τοῦτο ὁμοιάζει σχεδὸν μὲ τὸ πάθημα ἐκείνου, ὅστις ἰδὼν ποὺ ὡραία ζῷα, εἴτε ἀπεικονισμένα εἰς ζωγραφίαν εἴτε καὶ ἀληθινῶς ζωντανά, ἀλλὰ ἥσυχα μένοντα, ἤθελεν αἰσθανθῇ τὴν ἐπιθυμίαν νὰ τὰ ἴδῃ νὰ κινῶνται καὶ νὰ ἐκτελώσι καμμίαν ἄσκησιν ἐξ ἐκείνων, αἱ ὁποῖαι πιστεύεται ὅτι ἁρμόζουσιν εἰς τὰ σώματα αὐτῶν κατὰ τὴν πάλην ⁷. Τὸ αὐτὸ λοιπὸν καὶ ἐγὼ ἔπαθον ὡς πρὸς τὴν πολιτείαν, τὴν ὁποίαν περιεγράψαμεν. Εὐχαρίστως δηλαδὴ θὰ ἤκουον τινὰ νὰ ἐκθέση διὰ λόγου, ὅτι τοὺς ἀγώνας τοὺς ὁποίους πόλις τὶς ἀναγκάζεται νὰ ἀγωνίζηται, τούτους ἡ πολιτεία ἡμῶν δύναται ν’ ἀγωνίζηται ἐντίμως ἐναντίον ἄλλων πολιτειῶν καὶ νὰ ἐπιχειρῇ τὸν πόλεμον καθὼς πρέπει, καὶ ἐν ᾦ πολεμεῖ, νὰ ἀποδίδη τὴν προσήκουσαν τιμὴν εἰς τὴν παιδείαν καὶ τὴν ἀνατροφὴν εἴτε κατὰ τὰς πράξεις τὰς ἀναγκαίας εἰς τὰ πολεμικὰ ἔργα, εἴτε κατὰ τοὺς λόγους, ὅταν γίνωνται διαπραγματεύσεις πρὸς ἑκάστην τῶν ἄλλων πόλεων.

     Ὡς πρὸς ταῦτα ὅμως, ὦ Κριτία ⁸ καὶ Ἑρμόκρατες ⁹, ἐγὼ αὐτὸς ἔκρινα περὶ τοῦ ἑαυτοῦ μου ὅτι δὲν θὰ ἤμην ποτὲ ἱκανὸς νὰ ἐγκωμιάσω προσηκόντως τοὺς ἄνδρας καὶ τὴν πόλιν. Καὶ ὅ,τι ἀφορᾷ ἐμὲ αὐτόν, δὲν εἶναι θαυμαστὸν τοῦτο· ἀλλὰ τὴν αὐτὴν γνώμην ἔχω καὶ περὶ τῶν προγενεστέρων καὶ περὶ τῶν συγχρόνων ποιητῶν ¹⁰, ὄχι διότι περιφρονῶ τὸ γένος αὐτῶν, ἀλλὰ διότι εἶναι φανερὸν εἰς πάντας, ὅτι ἡ τάξις τῶν ἐπιτηδευομένων τὴν μίμησιν μιμεῖται εὐκολώτατα καὶ κάλλιστα τὰ πράγματα εἰς τὰ ὁποῖα ἔχει ἀνατραφῆ, ἐκεῖνο δὲ τὸ ὁποῖον εἶναι ἔξω τῆς ἀνατροφῆς καὶ τῶν ἕξεων ἑκάστου, εἶναι δύσκολον νὰ τὸ μιμῆται μὲ ἔργα, καὶ ἀκόμη δυσκολώτερον μὲ λόγους. Ἐξ ἄλλου οἱ σοφισταὶ νομίζω ὅτι εἶναι ἐμπειρότατοι εἰς πολλοὺς καὶ ὡραίους λόγους, ἀλλὰ φοβοῦμαι μήπως, ἐπειδὴ περιφέρονται ἀπὸ πόλεως εἰς πόλιν καὶ δὲν ἔχουσιν οὐδαμοῦ ἰδιαιτέρας μονίμους κατοικίας, εἶναι ἀνίκανοι νὰ καταλάβωσι τί περὶ τῶν φιλοσόφων καὶ τῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν, πόσα δηλ. καὶ ποῖα οὗτοι δέον νὰ πράττωσι καὶ λέγωσι κατὰ τὸν πόλεμον καὶ τὰς μάχας αὐτοὶ οὗτοι ἐνεργοῦντες πραγματικῶς καὶ ὁμιλοῦντες πρὸς ἕνα ἕκαστον διὰ λόγων.

     Καταλέλειπται δὴ τὸ τῆς ὑμετέρας ἕξεως γένος, ἅμα ἀμφοτέρων φύσει καὶ τροφῇ μετέχον. Τίμαιός τε γὰρ ὅδε, εὐνομωτάτης ὢν πόλεως τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λοκρίδος, οὐσίᾳ καὶ γένει οὐδενὸς ὕστερος ὢν τῶν ἐκεῖ, τὰς μεγίστας μὲν ἀρχάς τε καὶ τιμὰς τῶν ἐν τῇ πόλει μετακεχείρισται, φιλοσοφίας δ’ αὖ κατ’ ἐμὴν δόξαν ἐπ’ ἄκρον ἁπάσης ἐλήλυθεν· Κριτίαν δέ που πάντες οἱ τῇδε ἴσμεν οὐδενὸς ἰδιώτην ὄντα ὧν λέγομεν. Τῆς δὲ Ἑρμοκράτους αὖ περὶ φύσεως καὶ τροφῆς, πρὸς ἅπαντα ταῦτ’ εἶναι ἱκανὴν πολλῶν μαρτυρούντων πιστευτέον. Διὸ καὶ χθὲς ἐγὼ διανοούμενος, ὑμῶν δεομένων τὰ περὶ τῆς πολιτείας διελθεῖν, προθύμως ἐχαριζόμην, εἰδὼς ὅτι τὸν ἑξῆς λόγον οὐδένες ἂν ὑμῶν ἐθελόντων ἱκανώτερον ἀποδοῖεν – εἰς γὰρ πόλεμον πρέποντα καταστήσαντες τὴν πόλιν ἅπαντ’ αὐτῇ τὰ προσήκοντα ἀποδοῖτ’ ἂν μόνοι τῶν νῦν – εἰπὼν δὴ τἀπιταχθέντα ἀντεπέταξα ὑμῖν ἃ καὶ νῦν λέγω. Συνωμολογήσατ’ οὖν κοινῇ σκεψάμενοι πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς εἰς νῦν ἀνταποδώσειν μοι τὰ τῶν λόγων ξένια, πάρειμί τε οὖν δὴ κεκοσμημένος ἐπ’ αὐτὰ καὶ πάντων ἑτοιμότατος ὢν δέχεσθαι.

     ΕΡ. Καὶ μὲν δή, καθάπερ εἶπεν Τίμαιος ὅδε, ὦ Σώκρατες, οὔτε ἐλλείψομεν προθυμίας οὐδὲν οὔτε ἔστιν οὐδεμία πρόφασις ἡμῖν τοῦ μὴ δρᾶν ταῦτα· ὥστε καὶ χθές, εὐθὺς ἐνθένδε ἐπειδὴ παρὰ Κριτίαν πρὸς τὸν ξενῶνα οὗ καὶ καταλύομεν ἀφικόμεθα, καὶ ἔτι πρότερον καθ’ ὁδὸν αὐτὰ ταῦτ’ ἐσκοποῦμεν. Ὅδε οὖν ἡμῖν λόγον εἰσηγήσατο ἐκ παλαιᾶς ἀκοῆς· ὃν καὶ νῦν λέγε, ὦ Κριτία, τῷδε, ἵνα συνδοκιμάσῃ πρὸς τὴν ἐπίταξιν εἴτ’ ἐπιτήδειος εἴτε ἀνεπιτήδειός ἐστι.

     ΚΡ. Ταῦτα χρὴ δρᾶν, εἰ καὶ τῷ τρίτῳ κοινωνῷ Τιμαίῳ συνδοκεῖ.

     ΤΙ. Δοκεῖ μήν.

     Ὑπολείπονται λοιπὸν οἱ ἄνθρωποι τῆς τάξεως ὑμῶν, οἵτινες ἐκ φύσεως καὶ ἐξ ἀνατροφῆς μετέχουσι καὶ τῶν δυό (τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς πολιτικῆς). Τῷ ὄντι καὶ ὁ Τίμαιος ἐδῶ, καταγόμενος ἐκ πόλεως εὐνομωτάτης, τῆς ἐν Ἰταλίᾳ Λοκρίδος, οὐδενὸς τῶν συμπολιτῶν του κατώτερος κατὰ τὴν περιουσίαν καὶ τὸ γένος, διεχειρίσθη τὰ ἀνώτατα ἀξιώματα καὶ ἔλαβε τᾶς μεγίστας τιμᾶς ἐν τῇ πόλει του καί, κατὰ τὴν γνώμην μου, ἔφθασε συνάμα εἰς τὴν κορυφὴν ὅλων τῶν μερῶν τῆς φιλοσοφίας. Τὸν Κριτίαν πάλιν γνωρίζομεν ὅλοι ὅσοι εἴμεθα ἐδῶ, ὅτι δὲν εἶναι ἀμαθὴς οὐδενὸς ἐκ τῶν ἀντικειμένων, τὰ ὁποία συζητοῦμεν. Καὶ τέλος περὶ τῆς φύσεως καὶ τῆς ἀνατροφῆς τοῦ Ἑρμοκράτους πρέπει νὰ πιστεύσωμεν ὅτι εἶναι ἱκανὸς πρὸς ὅλα ταῦτα, ἐπειδὴ πολλὰ τὸ μαρτυρούσι. Ταῦτα ἐγὼ καὶ χθὲς συλλογιζόμενος, ἐπειδὴ μὲ παρεκαλεῖτε νὰ ἐκθέσω τὴν οὐσίαν τῆς πολιτείας, μὲ προθυμίαν σᾶς εὐχαρίστησα, διότι ἐγνώριζον ὅτι τὴν συνέχειαν τῶν συλλογισμῶν οὐδεὶς ἄλλος θὰ ἦτο ἰκανώτερος ὑμῶν, ἐὰν θελήσητε, νὰ ἀποδώσῃ. Διότι μόνοι ὑμεῖς ἐκ τῶν συγχρόνων δύνασθε, παριστῶντες τὴν πολιτείαν ὡς διεξάγουσαν ἕνα πόλεμον, ὅποιος ἐμπρέπει, νὰ ἀποδώσητε εἰς αὐτὴν πάντα ὅσα προσήκουσιν εἰς αὐτήν ¹¹. Ἀφοῦ λοιπὸν εἶπον ὅσα μοὶ ἀνετέθησαν νὰ εἴπω, ὤρισα εἰς ὑμᾶς νὰ ἀνταποδώσητε ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα τώρα σας ὑπενθυμίζω. Συνεφωνήσατε δέ, ἀφοῦ συνεσκέφθητε μεταξύ σας, νὰ μοὶ ἀνταποδώσητε σήμερον τὴν φιλοξενίαν τῶν λόγων μου. Λοιπὸν εἶμαι παρὼν ἐδῶ παρεσκευασμένος δι’ αὐτὰ καὶ ἐτοιμότατος ὑπὲρ πάντα ἄλλον νὰ δεχθῶ τὸ φιλοξένημα.

     ΕΡ. Καὶ ἀληθῶς, καθὼς εἶπεν ὁ Τίμαιος ἐδῶ, ὦ Σώκρατες, δὲν θὰ δείξωμεν καμμίαν ἔλλειψιν προθυμίας, οὔτε ἔχομεν πρόφασιν τινὰ νὰ μὴ πράξωμεν τοῦτο. Καὶ μάλιστα χθὲς εὐθὺς ἅμα ἐξήλθομεν ἐδῶθεν, μόλις ἐφθάσαμεν εἰς τὸν ξενῶνα μας πλησίον τοῦ Κριτίου, ὅπου ἔχομεν τὸ κατάλυμά μας, καὶ ἀκόμη πρότερον καθ’ ὁδὸν ταῦτα ἀκριβῶς ἐσκεπτόμεθα. Οὗτος δέ μᾶς διηγήθη μίαν ἱστορίαν, τὴν ὁποίαν γνωρίζει ἀπὸ παλαιὰν παράδοσιν, καὶ τὴν ὁποίαν εἶπε, ὦ Κριτία, καὶ τώρα εἰς τὸν Σωκράτην, ἵνα καὶ αὐτὸς μεθ’ ἡμῶν κρίνη ἂν εἶναι κατάλληλος ἢ ὄχι εἰς τὸ θέμα τῆς συνδιαλέξεως ἡμῶν.

     ΚΡ. Ταῦτα πρέπει νὰ πράξωμεν, ἂν συμφωνῇ καὶ ὁ τρίτος σύντροφος, ὁ Τίμαιος.

     ΤΙ. Συμφωνῶ.

     ΚΡ. Ἄκουε δή, ὦ Σώκρατες, λόγου μάλα μὲν ἀτόπου, παντάπασί γε μὴν ἀληθοῦς, ὡς ὁ τῶν ἑπτὰ σοφώτατος Σόλων ποτ’ ἔφη. Ἦν μὲν οὖν οἰκεῖος καὶ σφόδρα φίλος ἡμῖν Δρωπίδου τοῦ προπάππου, καθάπερ λέγει πολλαχοῦ καὶ αὐτὸς ἐν τῇ ποιήσει· πρὸς δὲ Κριτίαν τὸν ἡμέτερον πάππον εἶπεν, ὡς ἀπεμνημόνευεν αὖ πρὸς ἡμᾶς ὁ γέρων, ὅτι μεγάλα καὶ θαυμαστὰ τῆσδ’ εἴη παλαιὰ ἔργα τῆς πόλεως ὑπὸ χρόνου καὶ φθορᾶς ἀνθρώπων ἠφανισμένα, πάντων δὲ ἓν μέγιστον, οὗ νῦν ἐπιμνησθεῖσιν πρέπον ἂν ἡμῖν εἴη σοί τε ἀποδοῦναι χάριν καὶ τὴν θεὸν ἅμα ἐν τῇ πανηγύρει δικαίως τε καὶ ἀληθῶς οἷόνπερ ὑμνοῦντας ἐγκωμιάζειν.

     ΣΩ. Εὖ λέγεις. ἀλλὰ δὴ ποῖον ἔργον τοῦτο Κριτίας οὐ λεγόμενον μέν, ὡς δὲ πραχθὲν ὄντως ὑπὸ τῆσδε τῆς πόλεως ἀρχαῖον διηγεῖτο κατὰ τὴν Σόλωνος ἀκοήν;

     ΚΡ. Ἐγὼ φράσω, παλαιὸν ἀκηκοὼς λόγον οὐ νέου ἀνδρός. Ἦν μὲν γὰρ δὴ τότε Κριτίας, ὡς ἔφη, σχεδὸν ἐγγὺς ἤδη τῶν ἐνενήκοντα ἐτῶν, ἐγὼ δέ πῃ μάλιστα δεκέτης· ἡ δὲ Κουρεῶτις ἡμῖν οὖσα ἐτύγχανεν Ἀπατουρίων. Τὸ δὴ τῆς ἑορτῆς σύνηθες ἑκάστοτε καὶ τότε συνέβη τοῖς παισίν· ἆθλα γὰρ ἡμῖν οἱ πατέρες ἔθεσαν ῥαψῳδίας. Πολλῶν μὲν οὖν δὴ καὶ πολλὰ ἐλέχθη ποιητῶν ποιήματα, ἅτε δὲ νέα κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ὄντα τὰ Σόλωνος πολλοὶ τῶν παίδων ᾔσαμεν. Εἶπεν οὖν τις τῶν φρατέρων, εἴτε δὴ δοκοῦν αὐτῷ τότε εἴτε καὶ χάριν τινὰ τῷ Κριτίᾳ φέρων, δοκεῖν οἱ τά τε ἄλλα σοφώτατον γεγονέναι Σόλωνα καὶ κατὰ τὴν ποίησιν αὖ τῶν ποιητῶν πάντων ἐλευθεριώτατον. Ὁ δὴ γέρων – σφόδρα γὰρ οὖν μέμνημαι – μάλα τε ἥσθη καὶ διαμειδιάσας εἶπεν·

     ΚΡ. Ἄκουσε λοιπόν, ὦ Σώκρατες, λόγον παραδοξότατον, ἀλλὰ καὶ ἀληθέστατον, ὡς διηγήθη αὐτὸν πότε ὁ Σόλων, ὁ σοφώτατος τῶν ἑπτὰ σοφῶν. Ἦτο βέβαια οὗτος συγγενὴς ἡμῶν καὶ φίλτατος τοῦ προπάππου μου Δρωπίδου, καθὼς λέγει αὐτὸς οὗτος εἰς πολλὰ μέρη τῶν στίχων του· εἰς δὲ τὸν πάππον μου Κριτίαν διηγήθη (ὅπως ὁ γέρων ἐνθυμούμενος ἔλεγε καὶ αὐτὸς εἰς ἡμᾶς), ὅτι μεγάλα καὶ θαυμαστὰ ἤσαν τὰ παλαιὰ κατορθώματα τῆς πόλεως ταύτης ¹² τὰ ὁποία ἠφανίσθησαν ἀπὸ τὴν μνήμην (ἐλησμονήθησαν) ἕνεκα τοῦ πολλοῦ χρόνου καὶ τοῦ θανάτου τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ ἐξ ὅλων τούτων ἓν ἦτο τὸ μέγιστον. Καὶ πρέπον θὰ ἦτο εἰς ἡμᾶς ἐνθυμηθέντες τώρα αὐτό, καὶ εἰς σὲ νὰ ἀποδώσωμεν τὴν χάριν, καὶ συνάμα τὴν θεὰν εἰς τὴν σημερινὴν πανήγυρίν της ¹³ δικαίως καὶ ἀληθῶς νὰ ἐγκωμιά­σωμεν, τοιουτο­τρόπως ὑμνοῦντες αὐτήν.

     ΣΩ. Καλὰ λέγεις. Ἀλλὰ ποῖον εἶναι τὸ κατόρθωμα τοῦτο, τὸ ὁποῖον ὁ Κριτίας διηγεῖτο ὄχι ὡς λεγόμενον ἁπλῶς ¹⁴, ἀλλ’ ὡς τῷ ὄντι πραχθὲν τὸν παλαιὸν καιρὸν ὑπὸ τῆς πόλεως ταύτης, ὅπως τὸ ἤκουσεν ἀπὸ τὸν Σόλωνα;

     ΚΡ. Ἐγὼ θὰ εἴπω τὸ παλαιὸν τοῦτο διήγημα, τὸ ὁποῖον ἤκουσα ἀπὸ ἄνδρα οὐχὶ νέον· διότι ὁ Κριτίας ἦτο, ὡς ἔλεγε, σχεδὸν πλησίον εἰς τὰ ἐνενήκοντα ἔτη, ἐγὼ δὲ θὰ ἤμην τὸ πολὺ δεκαετής. Ἔτυχε τότε ἡ Κουρεώτις (ἡ τρίτη ἡμέρα) τῆς ἑορτῆς τῶν Ἀπατουρίων ¹⁵, καὶ ὅ,τι εἶναι σύνηθες εἰς τοιαύτην ἑορτὴν νὰ κάμνωσιν οἱ παῖδες, συνέβη καὶ τότε. Δηλαδὴ οἱ πατέρες μας ἐπρότειναν βραβεῖα (ἀπαγγελίας) ραψῳδιῶν. Ἀπηγγέλθησαν λοιπὸν πολλὰ ποιήματα πολλῶν ποιητῶν, πολλοὶ δὲ ἐκ τῶν παίδων ἐψάλλομεν ποιήματα τοῦ Σόλωνος, ἐπειδὴ ἤσαν νέα κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον. Εἷς δὲ ἐκ τῆς φρατρίας ἡμῶν, εἴτε διότι τότε οὕτως ἐσκέφθη, εἴτε καὶ διὰ νὰ κάμη εὐχαρίστησιν εἰς τὸν Κριτίαν, εἶπεν ὅτι νομίζει, ὅτι ὁ Σόλων ὑπῆρξε καὶ εἰς τὰ ἄλλα σοφώτατος καὶ εἰς τὴν ποίησιν εὐγενέστατος ¹⁶ πάντων τῶν ποιητῶν. Ὁ δὲ γέρων – τὰ ἐνθυμοῦμαι πολὺ καλά – πολὺ ἐχάρη διὰ τοῦτο, ἐμειδίασε καὶ εἶπεν·

     “Εἴ γε, ὦ Ἀμύνανδρε, μὴ παρέργῳ τῇ ποιήσει κατεχρήσατο, ἀλλ’ ἐσπουδάκει καθάπερ ἄλλοι, τόν τε λόγον ὃν ἀπ’ Αἰγύπτου δεῦρο ἠνέγκατο ἀπετέλεσεν, καὶ μὴ διὰ τὰς στάσεις ὑπὸ κακῶν τε ἄλλων ὅσα ηὗρεν ἐνθάδε ἥκων ἠναγκάσθη καταμελῆσαι, κατά γε ἐμὴν δόξαν οὔτε Ἡσίοδος οὔτε Ὅμηρος οὔτε ἄλλος οὐδεὶς ποιητὴς εὐδοκιμώτερος ἐγένετο ἄν ποτε αὐτοῦ.”

     “Τίς δ’ ἦν ὁ λόγος,” ἦ δ’ ὅς, “ὦ Κριτία;”

     “Ἦ περὶ μεγίστης,” ἔφη, “καὶ ὀνομαστοτάτης πασῶν δικαιότατ’ ἂν πράξεως οὔσης, ἣν ἥδε ἡ πόλις ἔπραξε μέν, διὰ δὲ χρόνον καὶ φθορὰν τῶν ἐργασαμένων οὐ διήρκεσε δεῦρο ὁ λόγος.”

     “Λέγε ἐξ ἀρχῆς,” ἦ δ’ ὅς, “τί τε καὶ πῶς καὶ παρὰ τίνων ὡς ἀληθῆ διακηκοὼς ἔλεγεν ὁ Σόλων.”

     “Ἐάν, ὦ Ἀμύνανδρε, δὲν ἤθελε μεταχειρισθῇ τὴν ποίησιν ὡς τί πάρεργον, ἀλλ’ ἤθελεν ἀσχοληθῇ σπουδαίως εἰς αὐτήν, ὅπως ἄλλοι, καὶ ἂν εἶχε φέρει εἰς πέρας τὴν διήγησιν, τὴν ὁποίαν ἀπὸ τὴν Αἴγυπτον ἔφερεν ἐδῶ, καὶ ἂν διὰ τὰς ἐμφυλίους στάσεις καὶ διὰ τὰ ἄλλα δυστυχήματα, τὰ ὁποῖα ἔπαθεν, ὅταν ἔφθασεν ἐδῶ, δὲν ἤθελεν ἀναγκασθῇ νὰ τὴν ἀμελήση, κατὰ τὴν γνώμην μου οὔτε ὁ Ἡσίοδος, οὔτε ὁ Ὅμηρος, οὔτε ἄλλος οὐδεὶς ἐκ τῶν ποιητῶν θὰ ἐγίνετο πότε περιφημότερος αὐτοῦ.”

     “Καὶ ποῖον ἦτο αὐτὸ τὸ διήγημα, ὦ Κριτία;” ἠρώτησεν ὁ Ἀμύνανδρος.

     “Ἦτο διήγησις πράξεως ὄντως μεγίστης, καὶ ἥτις δικαιότατα θὰ ἦτο ἡ περιφημοτάτη ἀπὸ ὄλας, ὄσας διέπραξεν ἡ πόλις αὔτη, ἀλλ’ ἕνεκα τοῦ πολλοῦ χρόνου καί τοῦ θανάτου τῶν ἐκτελεσάντων αὐτὴν δὲν διήρκεσε μέχρι σήμερον μνήμη αὐτῆς.”

     “Λέγε λοιπὸν ἐξ ἀρχῆς,” εἶπεν οὗτος, “τί καὶ πῶς καὶ ἀπὸ ποίους διηγεῖτο ὁ Σόλων ὅ,τι εἶχεν ἀκούσει ὡς ἀληθές.”

     “Ἔστιν τις κατ’ Αἴγυπτον,” ἦ δ’ ὅς, “ἐν τῷ Δέλτα, περὶ ὃν κατὰ κορυφὴν σχίζεται τὸ τοῦ Νείλου ῥεῦμα Σαϊτικὸς ἐπικαλούμενος νομός, τούτου δὲ τοῦ νομοῦ μεγίστη πόλις Σάις – ὅθεν δὴ καὶ Ἄμασις ἦν ὁ βασιλεύς – οἷς τῆς πόλεως θεὸς ἀρχηγός τίς ἐστιν, Αἰγυπτιστὶ μὲν τοὔνομα Νηίθ, Ἑλληνιστὶ δέ, ὡς ὁ ἐκείνων λόγος, Ἀθηνᾶ· μάλα δὲ φιλαθήναιοι καί τινα τρόπον οἰκεῖοι τῶν δ’ εἶναί φασιν. Οἷ δὴ Σόλων ἔφη πορευθεὶς σφόδρα τε γενέσθαι παρ’ αὐτοῖς ἔντιμος, καὶ δὴ καὶ τὰ παλαιὰ ἀνερωτῶν ποτε τοὺς μάλιστα περὶ ταῦτα τῶν ἱερέων ἐμπείρους, σχεδὸν οὔτε αὑτὸν οὔτε ἄλλον Ἕλληνα οὐδένα οὐδὲν ὡς ἔπος εἰπεῖν εἰδότα περὶ τῶν τοιούτων ἀνευρεῖν.

     Καί ποτε προαγαγεῖν βουληθεὶς αὐτοὺς περὶ τῶν ἀρχαίων εἰς λόγους, τῶν τῇδε τὰ ἀρχαιότατα λέγειν ἐπιχειρεῖν, περὶ Φορωνέως τε τοῦ πρώτου λεχθέντος καὶ Νιόβης, καὶ μετὰ τὸν κατακλυσμὸν αὖ περὶ Δευκαλίωνος καὶ Πύρρας ὡς διεγένοντο μυθολογεῖν, καὶ τοὺς ἐξ αὐτῶν γενεαλογεῖν, καὶ τὰ τῶν ἐτῶν ὅσα ἦν οἷς ἔλεγεν πειρᾶσθαι διαμνημονεύων τοὺς χρόνους ἀριθμεῖν· καί τινα εἰπεῖν τῶν ἱερέων εὖ μάλα παλαιόν·

     ‘Ὦ Σόλων, Σόλων, Ἕλληνες ἀεὶ παῖδές ἐστε, γέρων δὲ Ἕλλην οὐκ ἔστιν.’

     Ἀκούσας οὖν, ‘Πῶς τί τοῦτο λέγεις;’ φάναι.

     “Ὑπάρχει”, εἶπεν ὁ Κριτίας, “κατὰ τὴν Αἴγυπτον, εἰς τὸ Δέλτα, εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ ὁποίου σχίζεται τὸ ρεῦμα τοῦ Νείλου, εἷς νομὸς ὀνομαζόμενος Σαϊτικός. Τούτου δὲ τοῦ νομοῦ ἡ μεγίστη πόλις εἶναι ἡ Σάις, ὀπόθεν ἀκριβῶς ἦτο καὶ ὁ Ἄμασις ὁ βασιλεύς. Ὡς ἱδρυτὴν τῆς πόλεως οἱ κάτοικοι ἔχουσι θεάν, ἥτις Αἰγυπτιστὶ ὀνομάζεται Νηίθ, Ἑλληνιστὶ δὲ Ἀθηνᾶ ¹⁷   , ὡς λέγουσιν ἐκεῖνοι. Εἶναι δὲ πολὺ φιλαθήναιοι καὶ λέγουσιν ὅτι κατὰ τινὰ τρόπον εἶναι συγγενεῖς τῶν Ἀθηναίων. Ἐκεῖ λοιπὸν πορευθεῖς ὁ Σόλων διηγεῖτο ὅτι ἔλαβε μεγάλας τιμὰς παρ’ αὐτῶν, καὶ ὅτι, ἐνῷ ἠρώτα περὶ τῶν παλαιῶν γεγονότων τοὺς εἰς ταῦτα ἐμπειροτάτους τῶν ἱερέων, ἀνεκάλυψεν, ὅτι οὔτε αὐτὸς οὔτε ἄλλος οὐδεὶς Ἕλλην ἐγνώριζεν, οὕτως εἰπεῖν, οὐδὲν περὶ αὐτῶν.

     Καὶ θελήσας ποτὲ νὰ σύρῃ αὐτοὺς εἰς λόγους περὶ τῶν ἀρχαίων ἤρξατο νὰ ὁμιλῇ περὶ τῶν πραγμάτων, τὰ ὁποία ἐδῶ ἐν Ἑλλάδι θεωροῦνται ἀρχαιότατα, περὶ τοῦ Φορωνέως ¹⁸ ἐκεῖνου, ὅστις ἐκλήθη πρῶτος, καὶ περὶ τῆς Νιόβης, καὶ μετὰ τὸν κατακλυσμὸν ¹⁹ νὰ μυθολογῆ περὶ Δευκαλίωνος καὶ Πύρρας, πῶς διεσώθησαν, καὶ νὰ κάμνῃ τὴν γενεαλογίαν τῶν ἀπογόνων των, καὶ ν’ ἀναφέρῃ περὶ τῶν ἐτῶν αὐτῶν πόσα ἦσαν, διὰ τῶν ὁποίων ἔλεγεν ὅτι ἐπειράτο νὰ κάμῃ τὴν χρονολογίαν τῶν συμβάντων. Εἷς δὲ τῶν ἱερέων ²⁰ πολὺ γέρων, εἶπε τότε·

     ‘Ὦ Σόλων, Σόλων, οἱ Ἕλληνες εἶσθε πάντοτε παῖδες καὶ Ἕλλην γέρων δὲν ὑπάρχει.’

     Ἀκούσας ταῦτα ὁ Σόλων εἶπε, ‘Πῶς ἐννοεῖς τοῦτο;’

     ‘Νέοι ἐστέ,’ εἰπεῖν, ‘τὰς ψυχὰς πάντες· οὐδεμίαν γὰρ ἐν αὐταῖς ἔχετε δι’ ἀρχαίαν ἀκοὴν παλαιὰν δόξαν οὐδὲ μάθημα χρόνῳ πολιὸν οὐδέν. Τὸ δὲ τούτων αἴτιον τόδε. πολλαὶ κατὰ πολλὰ φθοραὶ γεγόνασιν ἀνθρώπων καὶ ἔσονται, πυρὶ μὲν καὶ ὕδατι μέγισται, μυρίοις δὲ ἄλλοις ἕτεραι βραχύτεραι. Τὸ γὰρ οὖν καὶ παρ’ ὑμῖν λεγόμενον, ὥς ποτε Φαέθων Ἡλίου παῖς τὸ τοῦ πατρὸς ἅρμα ζεύξας διὰ τὸ μὴ δυνατὸς εἶναι κατὰ τὴν τοῦ πατρὸς ὁδὸν ἐλαύνειν τά τ’ ἐπὶ γῆς συνέκαυσεν καὶ αὐτὸς κεραυνωθεὶς διεφθάρη, τοῦτο μύθου μὲν σχῆμα ἔχον λέγεται, τὸ δὲ ἀληθές ἐστι τῶν περὶ γῆν κατ’ οὐρανὸν ἰόντων παράλλαξις καὶ διὰ μακρῶν χρόνων γιγνομένη τῶν ἐπὶ γῆς πυρὶ πολλῷ φθορά.

     Τότε οὖν ὅσοι κατ’ ὄρη καὶ ἐν ὑψηλοῖς τόποις καὶ ἐν ξηροῖς οἰκοῦσιν μᾶλλον διόλλυνται τῶν ποταμοῖς καὶ θαλάττῃ προσοικούντων· ἡμῖν δὲ ὁ Νεῖλος εἴς τε τἆλλα σωτὴρ καὶ τότε ἐκ ταύτης τῆς ἀπορίας σῴζει λυόμενος. Ὅταν δ’ αὖ θεοὶ τὴν γῆν ὕδασιν καθαίροντες κατακλύζωσιν, οἱ μὲν ἐν τοῖς ὄρεσιν διασῴζονται βουκόλοι νομῆς τε, οἱ δ’ ἐν ταῖς παρ’ ὑμῖν πόλεσιν εἰς τὴν θάλατταν ὑπὸ τῶν ποταμῶν φέρονται· κατὰ δὲ τήνδε χώραν οὔτε τότε οὔτε ἄλλοτε ἄνωθεν ἐπὶ τὰς ἀρούρας ὕδωρ ἐπιρρεῖ, τὸ δ’ ἐναντίον κάτωθεν πᾶν ἐπανιέναι πέφυκεν. Ὅθεν καὶ δι’ ἃς αἰτίας τἀνθάδε σῳζόμενα λέγεται παλαιότατα· τὸ δὲ ἀληθές, ἐν πᾶσιν τοῖς τόποις ὅπου μὴ χειμὼν ἐξαίσιος ἢ καῦμα ἀπείργει, πλέον, τοτὲ δὲ ἔλαττον ἀεὶ γένος ἐστὶν ἀνθρώπων.

     ‘Εἶσθε νέοι,’ ἀπεκρίθη, ‘ὅλοι κατὰ τὰς ψυχάς. Διότι δὲν ἔχετε εἰς αὐτὰς ἐξ ἀρχαίας παραδόσεως καμμίαν παλαιὰν γνώμην καὶ καμμίαν γνῶσιν, ἥτις νὰ ἔχῃ γίνη μὲ τὸν χρόνον παλιά. Αἴτιον δὲ τούτων εἶναι τὸ ἑξῆς: Πολλαὶ καὶ κατὰ πολλοὺς τρόπους συνέβησαν καταστροφαὶ ἀνθρώπων καὶ θὰ συμβαίνωσι, διὰ πυρὸς μὲν καὶ ὕδατος αἱ μέγισται, διὰ μυρίων δὲ ἄλλων μέσων ἄλλαι μικρότεραι. Τῷ ὄντι ἐκεῖνο, ὅπερ καὶ παρ’ ὑμὶν λέγεται, ὅτι ποτὲ ὁ Φαέθων ὁ παῖς τοῦ Ἡλίου, ζεύξας τὸ ἅρμα τοῦ πατρός, ἐπειδὴ δὲν ἦτο ἱκανὸς νὰ ἁμαξηλατῇ ἐπὶ τῆς ὁδοῦ τοῦ πατρός, κατέκαυσεν ὅ,τι ἦτο ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ αὐτὸς οὗτος κεραυνωθεὶς κατεστράφη, τοῦτο λέγεται μὲν ὑπὸ μορφὴν μύθου, ἀλλὰ ἡ ἐν αὐτῷ ἀλήθεια εἶναι ἡ παραλλαγὴ ²¹ κινήσεως τῶν ὅντων, τὰ ὁποία περιφέρονται πέριξ τῆς γῆς κατὰ τὸν οὐρανόν, καὶ ἡ κατὰ μακρὰς χρονικὰς περιόδους γινομένη διὰ μεγάλου πυρὸς καταστροφὴ τῶν ἐπὶ γῆς πραγμάτων.

     Τότε λοιπὸν ὅσοι ἐξ ὑμῶν κατοικοῦσι κατὰ τὰ ὄρη καὶ εἰς τόπους ὑψηλοὺς καὶ ξηροὺς καταστρέφονται περισσότερον παρὰ τοὺς κατοικοῦντας πλησίον εἰς τοὺς ποταμοὺς καὶ τὴν θάλασσαν. ἡμᾶς ὅμως ὁ Νεῖλος, ὁ ὁποῖος εἶναι σωτὴρ ἡμῶν καὶ κατὰ τὰ ἄλλα, σῴζει καὶ τότε ἐκ τῆς ἀμηχανίας ταύτης, ἐρχόμενος ἔξω (πλημμυρῶν). Ὅταν δὲ πάλιν οἱ θεοί, ἵνα καθαρίσωσι τὴν γῆν διὰ τῶν ὑδάτων, κατακλύζουσιν αὐτήν, ὅσοι μὲν εἶναι εἰς τὰ ὄρη, βουκόλοι καὶ βοσκοί, διασῴζονται, ὅσοι δὲ εἶναι εἰς τὰς πόλεις ὑμῶν, παρασύρονται εἰς τὴν θάλασσαν ὑπὸ τῶν ποταμῶν. Ἀλλὰ εἰς ταύτην ἐδῶ τὴν χώραν οὔτε τότε, οὔτε ἄλλοτε ποτὲ ἐπιρρέει τὸ ὕδωρ ἄνωθεν ἐπὶ τοῦ ἐδάφους, ἀλλὰ ἀπ’ ἐναντίας ἐκ φύσεως ἀνυψοῦται κάτωθεν. Ἐκ τούτου καὶ διὰ τὰς αἰτίας ταύτας ὅσα διασῴζονται παρ’ ἡμῖν λέγονται ὅτι εἶναι ἀρχαιότατα. Ἡ ἀλήθεια ὅμως εἶναι ὅτι εἰς πάντας τοὺς τόπους, ὅπου χειμὼν ὑπερβολικὸς ἢ καύσων δὲν ἐμποδίζει, ἄλλοτε μὲν περισσότερον, ἄλλοτε δὲ ὀλιγώτερον ὑπάρχει πάντοτε τὸ γένος τῶν ἀνθρώπων ²².

     Ὅσα δὲ ἢ παρ’ ὑμῖν ἢ τῇδε ἢ καὶ κατ’ ἄλλον τόπον ὧν ἀκοῇ ἴσμεν, εἴ πού τι καλὸν ἢ μέγα γέγονεν ἢ καί τινα διαφορὰν ἄλλην ἔχον, πάντα γεγραμμένα ἐκ παλαιοῦ τῇδ’ ἐστὶν ἐν τοῖς ἱεροῖς καὶ σεσωσμένα· τὰ δὲ παρ’ ὑμῖν καὶ τοῖς ἄλλοις ἄρτι κατεσκευασμένα ἑκάστοτε τυγχάνει γράμμασι καὶ ἅπασιν ὁπόσων πόλεις δέονται, καὶ πάλιν δι’ εἰωθότων ἐτῶν ὥσπερ νόσημα ἥκει φερόμενον αὐτοῖς ῥεῦμα οὐράνιον καὶ τοὺς ἀγραμμάτους τε καὶ ἀμούσους ἔλιπεν ὑμῶν, ὥστε πάλιν ἐξ ἀρχῆς οἷον νέοι γίγνεσθε, οὐδὲν εἰδότες οὔτε τῶν τῇδε οὔτε τῶν παρ’ ὑμῖν, ὅσα ἦν ἐν τοῖς παλαιοῖς χρόνοις.

     Τὰ γοῦν νυνδὴ γενεαλογηθέντα, ὦ Σόλων, περὶ τῶν παρ’ ὑμῖν ἃ διῆλθες, παίδων βραχύ τι διαφέρει μύθων, οἳ πρῶτον μὲν ἕνα γῆς κατακλυσμὸν μέμνησθε πολλῶν ἔμπροσθεν γεγονότων, ἔτι δὲ τὸ κάλλιστον καὶ ἄριστον γένος ἐπ’ ἀνθρώπους ἐν τῇ χώρᾳ παρ’ ὑμῖν οὐκ ἴστε γεγονός, ἐξ ὧν σύ τε καὶ πᾶσα ἡ πόλις ἔστιν τὰ νῦν ὑμῶν, περιλειφθέντος ποτὲ σπέρματος βραχέος, ἀλλ’ ὑμᾶς λέληθεν διὰ τὸ τοὺς περιγενομένους ἐπὶ πολλὰς γενεὰς γράμμασιν τελευτᾶν ἀφώνους. Ἦν γὰρ δή ποτε, ὦ Σόλων, ὑπὲρ τὴν μεγίστην φθορὰν ὕδασιν ἡ νῦν Ἀθηναίων οὖσα πόλις ἀρίστη πρός τε τὸν πόλεμον καὶ κατὰ πάντα εὐνομωτάτη διαφερόντως· ᾗ κάλλιστα ἔργα καὶ πολιτεῖαι γενέσθαι λέγονται κάλλισται πασῶν ὁπόσων ὑπὸ τὸν οὐρανὸν ἡμεῖς ἀκοὴν παρεδεξάμεθα.’

     Ἀκούσας οὖν ὁ Σόλων ἔφη θαυμάσαι καὶ πᾶσαν προθυμίαν σχεῖν δεόμενος τῶν ἱερέων πάντα δι’ ἀκριβείας οἱ τὰ περὶ τῶν πάλαι πολιτῶν ἑξῆς διελθεῖν.

     Ὅσα δὲ συμβαίνουσιν ἢ εἰς ὑμᾶς, ἢ εἰς ταύτην τὴν χώραν ἢ εἰς ἄλλον τόπον, περὶ τῶν ὁποίων λαμβάνομεν γνῶσιν, ἐὰν ἔγινε καλὸν τὶ ἢ μέγα ἢ καὶ ἄλλο τὶ ἀξιοσημείωτον, πάντα εἶναι γεγραμμένα ἐνταῦθα παλαιόθεν καὶ διατηροῦνται εἰς τοὺς ναούς. Τὰ τῆς ἰδικῆς σας ὅμως πολιτείας καὶ τὰ τῶν ἄλλων, πάντοτε μόλις ταῦτα τύχωσι νὰ ἀναπτυχθώσι μὲ γράμματα καὶ μὲ ὅλους ἐκείνους τοὺς θεσμοὺς τῶν ὁποίων ἔχουσι χρείαν αἱ πόλεις, καὶ ἰδοὺ πάλιν μετὰ τὸν συνήθη ἀριθμὸν τῶν ἐτῶν, ὡς μία νόσος ἔρχεται ἐπ’ αὐτῶν μὲ ὁρμὴν τὸ ρεῦμα τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἐξ ὑμῶν ἀφήνει μόνους τοὺς μὴ γινώσκοντας γραφὴν καὶ ἀμούσους, ὥστε πάλιν γίνεσθε νέοι ἐξ ἀρχῆς, χωρὶς νὰ γνωρίζητε τίποτε οὔτε περὶ τῶν ἐν τῇ χώρᾳ ταύτη οὔτε περὶ τῶν παρ’ ὑμὶν συμβάντων, ὅσα ἔγιναν εἰς τοὺς παλαιοὺς χρόνους.

     Αἱ γενεαλογίαι τουλάχιστον, ὦ Σόλων, περὶ τῶν παρ’ ὑμὶν συμβάντων, τὰς ὁποίας τώρα ἐξέθεσες, ὀλίγον διαφέρουσιν ἀπὸ τοὺς μύθους τῶν παίδων. Καὶ πρῶτον πάντων ὑμεῖς ἐνθυμεῖσθε ἕνα μόνον κατακλυσμὸν τῆς γῆς, ἐνῷ συνέβησαν πολλοὶ πρότερον. Προσέτι δὲν γνωρίζετε, ὅτι εἰς τὴν χώραν ὑμῶν ἐγεννήθη τὸ ὡραιότατον καὶ κάλλιστον γένος, τὸ ὁποῖον πότε ὑπῆρξε μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων· ἐξ αὐτοῦ καὶ σὺ καὶ πάντες οἱ σημερινοὶ πολίται κατάγονται, διότι διεσώθη ποτὲ ὀλίγον σπέρμα. Ἀλλὰ ὑμεῖς δὲν τὸ ἐμάθετε, διότι οἱ σωθέντες πρόγονοι ὑμῶν ἀπέθνησκον ἐπὶ πολλᾶς γενεᾶς χωρὶς νὰ ὁμιλήσωσι διὰ γραμμάτων. Διότι ἦτο πότε, ὦ Σόλων, πρὸ τῆς μεγάλης διὰ τῶν ὑδάτων καταστροφῆς, αὔτη, ἥτις εἶναι τώρα ἡ πολιτεία τῶν Ἀθηναίων, πολιτεία ἀρίστη, καὶ πρὸς πόλεμον καὶ κατὰ πάντα τὰ ἄλλα πράγματα καλῶς συντεταγμένη περισσότερον πάσης ἄλλης, καὶ ὑπ’ αὐτῆς ἔγιναν, ὡς λέγεται, τὰ κάλλιστα κατορθώματα καὶ αἱ κάλλισται πολιτειακαὶ διατάξεις ἐξ ὅλων, ὅσων τὴν γνῶσιν ὑπὸ τὸν οὐρανὸν ἠμεῖς ἔχομεν παραλάβει’.

     Ὄτε ἤκουσε ταῦτα ὁ Σόλων, εἶπεν ὅτι ἐθαύμασε καὶ ὅτι ἔλαβε πᾶσαν προθυμίαν παρακαλῶν τοὺς ἱερεῖς νὰ τῷ διηγηθῶσιν ἀκριβῶς καὶ κατὰ σειρὰν τὰ ἀφορώντα εἰς τοὺς παλαιοὺς συμπολίτας του.

     Τὸν οὖν ἱερέα φάναι· ‘Φθόνος οὐδείς, ὦ Σόλων, ἀλλὰ σοῦ τε ἕνεκα ἐρῶ καὶ τῆς πόλεως ὑμῶν, μάλιστα δὲ τῆς θεοῦ χάριν, ἣ τήν τε ὑμετέραν καὶ τήνδε ἔλαχεν καὶ ἔθρεψεν καὶ ἐπαίδευσεν, προτέραν μὲν τὴν παρ’ ὑμῖν ἔτεσιν χιλίοις, ἐκ Γῆς τε καὶ Ἡφαίστου τὸ σπέρμα παραλαβοῦσα ὑμῶν, τήνδε δὲ ὑστέραν. Τῆς δὲ ἐνθάδε διακοσμήσεως παρ’ ἡμῖν ἐν τοῖς ἱεροῖς γράμμασιν ὀκτακισχιλίων ἐτῶν ἀριθμὸς γέγραπται. Περὶ δὴ τῶν ἐνακισχίλια γεγονότων ἔτη πολιτῶν σοι δηλώσω διὰ βραχέων νόμους, καὶ τῶν ἔργων αὐτοῖς ὃ κάλλιστον ἐπράχθη· τὸ δ’ ἀκριβὲς περὶ πάντων ἐφεξῆς εἰς αὖθις κατὰ σχολὴν αὐτὰ τὰ γράμματα λαβόντες διέξιμεν. Τοὺς μὲν οὖν νόμους σκόπει πρὸς τοὺς τῇδε· πολλὰ γὰρ παραδείγματα τῶν τότε παρ’ ὑμῖν ὄντων ἐνθάδε νῦν ἀνευρήσεις, πρῶτον μὲν τὸ τῶν ἱερέων γένος ἀπὸ τῶν ἄλλων χωρὶς ἀφωρισμένον, μετὰ δὲ τοῦτο τὸ τῶν δημιουργῶν, ὅτι καθ’ αὑτὸ ἕκαστον ἄλλῳ δὲ οὐκ ἐπιμειγνύμενον δημιουργεῖ, τό τε τῶν νομέων καὶ τὸ τῶν θηρευτῶν τό τε τῶν γεωργῶν.

     Καὶ δὴ καὶ τὸ μάχιμον γένος ᾔσθησαί που τῇδε ἀπὸ πάντων τῶν γενῶν κεχωρισμένον, οἷς οὐδὲν ἄλλο πλὴν τὰ περὶ τὸν πόλεμον ὑπὸ τοῦ νόμου προσετάχθη μέλειν· ἔτι δὲ ἡ τῆς ὁπλίσεως αὐτῶν σχέσις ἀσπίδων καὶ δοράτων, οἷς ἡμεῖς πρῶτοι τῶν περὶ τὴν Ἀσίαν ὡπλίσμεθα, τῆς θεοῦ καθάπερ ἐν ἐκείνοις τοῖς τόποις παρ’ ὑμῖν πρώτοις ἐνδειξαμένης. Τὸ δ’ αὖ περὶ τῆς φρονήσεως, ὁρᾷς που τὸν νόμον τῇδε ὅσην ἐπιμέλειαν ἐποιήσατο εὐθὺς κατ’ ἀρχὰς περί τε τὸν κόσμον, ἅπαντα μέχρι μαντικῆς καὶ ἰατρικῆς πρὸς ὑγίειαν ἐκ τούτων θείων ὄντων εἰς τὰ ἀνθρώπινα ἀνευρών, ὅσα τε ἄλλα τούτοις ἕπεται μαθήματα πάντα κτησάμενος.

     Καὶ ὁ ἱερεὺς ἀπεκρίθη: ‘Δὲν ἔχω λόγον νὰ ἀρνηθῶ, ὦ Σόλων, ἀλλὰ χάριν σου καὶ τῆς πόλεώς σου θὰ ὁμιλήσω, μάλιστα δὲ καὶ χάριν τῆς θεᾶς, ἥτις καὶ τὴν πόλιν ὑμῶν καὶ τὴν ἰδικήν μας ἔλαβε καὶ ἔθρεψε καὶ ἐπαίδευσε, πρότερον ὅμως τὴν ἰδικήν σας κατὰ χίλια ἔτη, λαβοῦσα τὸ σπέρμα ὑμῶν ἐκ τῆς Γῆς καὶ τοῦ Ἡφαίστου ²³, ὕστερον δὲ ταύτην τὴν ἰδικήν μας. Περὶ ταύτης τῆς ἱδρύσεως τῆς πόλεως ἡμῶν εἰς τὰς ἱερὰς ἡμῶν βίβλους εἶναι γεγραμμένος ὁ ἀριθμὸς ὀκτὼ χιλιάδων ἐτῶν ²⁴. Ἀλλὰ περὶ τῶν συμπολιτῶν σου, οἵτινες ὑπῆρξαν πρὸ ἐννέα χιλιάδων ἐτῶν, θὰ σοὶ φανερώσω συντόμως καὶ τοὺς νόμους αὐτῶν καὶ ἐκ τῶν ἔργων των ἐκεῖνο, ὅπερ ἔπραξαν κάλλιστον πάντων. Τὰ καθέκαστα ἀκριβῶς περὶ πάντων θὰ διεξέλθωμεν κατὰ σειρὰν ὕστερον ἐν ἀνέσει, ἀφοῦ λάβωμεν ἀνὰ χείρας αὐτὰ τὰ γεγραμμένα. Καὶ τοὺς μὲν νόμους αὐτῶν ἐξέταζε συγκρίνων μὲ τοὺς νόμους τῆς πόλεως ταύτης. Διότι πολλὰ παραδείγματα ἐκείνων, τοὺς ὁποίους εἴχετε ὑμεῖς τότε, θὰ τὰ εὕρῃς ἐδῶ τώρα. Καὶ πρώτη εἶναι ἡ τάξις τῶν ἱερέων, διακεκριμένη χωριστὰ ἀπὸ τὰς ἄλλας καὶ μετ’ αὐτὴν ἡ τάξις τῶν τεχνητῶν, τῶν ὁποίων ἑκάστη κλάσις μόνη καὶ χωρὶς νὰ ἀναμιγνύηται μὲ ἄλλας ἐργάζεται, ἔπειτα δὲ ἡ τῶν βοσκῶν καὶ τῶν κυνηγῶν καὶ ἡ τῶν γεωργῶν.

     Καὶ προσέτι ἔχεις ἀκούσει ἴσως, ὅτι ἡ τάξις τῶν μαχητῶν ἐνταῦθα εἶναι κεχωρισμένη ἀπὸ πάσας τὰς ἄλλας τάξεις καὶ ὅτι εἰς αὐτοὺς προσετάχθη ὑπὸ τῶν νόμων νὰ μὴ φροντίζωσι περὶ οὐδενὸς ἄλλου πλὴν τῶν ἀφορώντων εἰς τὸν πόλεμον. Προσέτι ὁ τρόπος τοῦ ὁπλισμοῦ των, ἀσπίδες δηλ. καὶ δόρατα, μὲ τὰ ὁποῖα ἠμεῖς πρῶτοι ἐκ τῶν κατοικούντων τὴν Ἀσίαν ²⁵ ἔχομεν ὁπλισθῆ, ἐδόθη παρὰ τῆς θεᾶς, ἥτις μας ἐδίδαξεν αὐτόν, καθὼς εἰς ἐκείνους ἐκεῖ τοὺς τόπους τὸν εἶχε διδάξει εἰς ὑμᾶς πρώτους. Ὅσον ἀφορᾶ πάλιν τὴν πνευματικὴν μόρφωσιν βλέπεις, νομίζω, πόσην ὁ νόμος ἐδῶ ἔλαβεν ἐπιμέλειαν εὐθὺς ἀπ’ ἀρχῆς, διότι ἐκ πασῶν τῶν ἐπιστημῶν, αἴτινες πραγματεύονται περὶ τοῦ κόσμου, μέχρι τῆς μαντικῆς καὶ τῆς ἰατρικῆς, ἧς ἀντικείμενον εἶναι ἡ ὑγεία, ἐκ τῶν θείων τούτων τεχνῶν ἀνεῦρεν ὅ,τι ἀνήκει εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐπεδίωξε τὴν ἀπόκτησιν τῶν γνώσεων τούτων καὶ παντὸς ὅ,τι συνδέεται μετ’ αὐτῶν.

     Ταύτην οὖν δὴ τότε σύμπασαν τὴν διακόσμησιν καὶ σύνταξιν ἡ θεὸς προτέρους ὑμᾶς διακοσμήσασα κατῴκισεν, ἐκλεξαμένη τὸν τόπον ἐν ᾧ γεγένησθε, τὴν εὐκρασίαν τῶν ὡρῶν ἐν αὐτῷ κατιδοῦσα, ὅτι φρονιμωτάτους ἄνδρας οἴσοι· ἅτε οὖν φιλοπόλεμός τε καὶ φιλόσοφος ἡ θεὸς οὖσα τὸν προσφερεστάτους αὐτῇ μέλλοντα οἴσειν τόπον ἄνδρας, τοῦτον ἐκλεξαμένη πρῶτον κατῴκισεν. ᾨκεῖτε δὴ οὖν νόμοις τε τοιούτοις χρώμενοι καὶ ἔτι μᾶλλον εὐνομούμενοι πάσῃ τε παρὰ πάντας ἀνθρώπους ὑπερβεβληκότες ἀρετῇ, καθάπερ εἰκὸς γεννήματα καὶ παιδεύματα θεῶν ὄντας. Πολλὰ μὲν οὖν ὑμῶν καὶ μεγάλα ἔργα τῆς πόλεως τῇδε γεγραμμένα θαυμάζεται, πάντων μὴν ἓν ὑπερέχει μεγέθει καὶ ἀρετῇ· λέγει γὰρ τὰ γεγραμμένα ὅσην ἡ πόλις ὑμῶν ἔπαυσέν ποτε δύναμιν ὕβρει πορευομένην ἅμα ἐπὶ πᾶσαν Εὐρώπην καὶ Ἀσίαν, ἔξωθεν ὁρμηθεῖσαν ἐκ τοῦ Ἀτλαντικοῦ πελάγους.

     Τότε γὰρ πορεύσιμον ἦν τὸ ἐκεῖ πέλαγος· νῆσον γὰρ πρὸ τοῦ στόματος εἶχεν ὃ καλεῖτε, ὥς φατε, ὑμεῖς Ἡρακλέους στήλας, ἡ δὲ νῆσος ἅμα Λιβύης ἦν καὶ Ἀσίας μείζων, ἐξ ἧς ἐπιβατὸν ἐπὶ τὰς ἄλλας νήσους τοῖς τότε ἐγίγνετο πορευομένοις, ἐκ δὲ τῶν νήσων ἐπὶ τὴν καταντικρὺ πᾶσαν ἤπειρον τὴν περὶ τὸν ἀληθινὸν ἐκεῖνον πόντον. Τάδε μὲν γάρ, ὅσα ἐντὸς τοῦ στόματος οὗ λέγομεν, φαίνεται λιμὴν στενόν τινα ἔχων εἴσπλουν· ἐκεῖνο δὲ πέλαγος ὄντως ἥ τε περιέχουσα αὐτὸ γῆ παντελῶς ἀληθῶς ὀρθότατ’ ἂν λέγοιτο ἤπειρος. Ἐν δὲ δὴ τῇ Ἀτλαντίδι νήσῳ ταύτῃ μεγάλη συνέστη καὶ θαυμαστὴ δύναμις βασιλέων, κρατοῦσα μὲν ἁπάσης τῆς νήσου, πολλῶν δὲ ἄλλων νήσων καὶ μερῶν τῆς ἠπείρου· πρὸς δὲ τούτοις ἔτι τῶν ἐντὸς τῇδε Λιβύης μὲν ἦρχον μέχρι πρὸς Αἴγυπτον, τῆς δὲ Εὐρώπης μέχρι Τυρρηνίας.

     Καθ’ ὅλην ταύτην λοιπὸν τὴν διακόσμησιν καὶ τάξιν πρώτους ὑμᾶς διεκόσμησεν ἡ θεὰ καὶ κατώκισε τὴν πόλιν ὑμῶν, ἀφοῦ πρῶτον ἐξέλεξε τὸν τόπον, εἰς τὸν ὁποῖον ἔχετε γεννηθῆ, καὶ ἐγνώρισε καλῶς, ὅτι ἡ ἐν αὐτῷ ἐπικρατοῦσα εὐκρασία τῶν ἐποχῶν θὰ παράγη ἄνδρας νοημονεστάτους. Ἡ θεὰ λοιπόν, ἐπειδὴ καὶ φιλοπόλεμος εἶναι καὶ φιλόσοφος, ἀφοῦ ἐξέλεξε τὸν τόπον, ὅστις ἔμελλε νὰ παράγῃ ἄνδρας ὁμοιοτάτους μὲ αὐτήν, τοῦτον κατὰ πρῶτον κατώκισε. Καὶ ὑμεῖς ἐκατοικεῖτε αὐτὸν ἔχοντες νόμους τοιούτους καὶ ἀκόμη καλυτέρους καὶ ὑπερβαίνοντες εἰς πᾶσαν ἀρετὴν ὅλους τοὺς ἀνθρώπους, ὡς εἶναι ἑπόμενον, ἐπειδὴ εἶσθε γεννήματα καὶ παιδεύματα τῶν θεῶν. Καὶ πολλὰ μεγάλα ἔργα τῆς πόλεως ὑμῶν, ἐδῶ γεγραμμένα, θαυμάζονται, πάντα ὅμως ὑπερέχει ἓν κατὰ τὸ μεγαλεῖον καὶ τὴν ἀνδρείαν. Διότι λέγουσιν αἱ γραφαὶ ἡμῶν ὅτι ἡ πόλις ὑμῶν κατέστρεψε πότε μεγίστην δύναμιν, ἥτις βιαίως εἶχεν εἰσβάλει συγχρόνως εἰς ὅλην τὴν Εὐρώπην καὶ τὴν Ἀσίαν, ὀρμηθεῖσα ἔξωθεν ἐκ τοῦ Ἀτλαντικοῦ ὠκεανοῦ.

     Τότε τῷ ὄντι διὰ τοῦ πελάγους ἐκείνου ἠδύνατο τὶς νὰ διαβῇ, διότι ὑπῆρχε νῆσος ἔμπροσθεν τοῦ στομίου, τὸ ὁποῖον καλεῖται, ὡς ὑμεῖς λέγετε, στῆλαι τοῦ Ἠρακλέους. Ἡ νῆσος δὲ αὔτη ἦτο μεγαλυτέρα της Λιβύης καὶ τῆς Ἀσίας ὁμοῦ καὶ ἐξ αὐτῆς ἠδύνατο τὶς τότε νὰ πορευθῇ καὶ μεταβῆ εἰς τὰς ἄλλας νήσους, ἐκ δὲ τῶν νήσων εἰς ὅλην τὴν ἀπέναντι Ἤπειρον τὴν πέριξ τῆς θαλάσσης ἐκείνης, ἥτις εἶναι ἀληθῶς θάλασσα. Διότι τὸ μέρος τοῦτο, ὅπερ εἶναι ἐντὸς τοῦ πορθμοῦ, περὶ τοῦ ὁποίου ὁμιλοῦμεν, φαίνεται μᾶλλον ὅτι εἶναι λιμὴν ἔχων στενὴν εἴσοδον, ἐνῷ ἐκείνη εἶναι τῷ ὄντι ὠκεανός. Καὶ ἡ γῆ ἡ περιέχουσα αὐτὴν δύναται ἀληθέστατα νὰ λέγηται Ἤπειρος. Εἰς τὴν νῆσον λοιπὸν ταύτην Ἀτλαντίδα συνέστη μεγάλη καὶ θαυμάσια δύναμις ὑπὸ βασιλέων, ἥτις ἐξουσίαζεν ὅλην τὴν νῆσον καὶ πολλᾶς ἄλλας νήσους καὶ μέρη τῆς Ἠπείρου. Καὶ ἐκτὸς τούτων ἀκόμη χώρας ἐκ τοῦ μέρους τούτου εἰς τὴν ἐσωτερικὴν θάλασσαν ἐξουσίαζεν, ἐπὶ μὲν τῆς Λιβύης μέχρι τῆς Αἰγύπτου, ἐπὶ δὲ τῆς Εὐρώπης μέχρι τῆς Τυρρηνίας.

     Αὕτη δὴ πᾶσα συναθροισθεῖσα εἰς ἓν ἡ δύναμις τόν τε παρ’ ὑμῖν καὶ τὸν παρ’ ἡμῖν καὶ τὸν ἐντὸς τοῦ στόματος πάντα τόπον μιᾷ ποτὲ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦσθαι. Τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ δύναμις εἰς ἅπαντας ἀνθρώπους διαφανὴς ἀρετῇ τε καὶ ῥώμῃ ἐγένετο· πάντων γὰρ προστᾶσα εὐψυχίᾳ καὶ τέχναις ὅσαι κατὰ πόλεμον, τὰ μὲν τῶν Ἑλλήνων ἡγουμένη, τὰ δ’ αὐτὴ μονωθεῖσα ἐξ ἀνάγκης τῶν ἄλλων ἀποστάντων, ἐπὶ τοὺς ἐσχάτους ἀφικομένη κινδύνους, κρατήσασα μὲν τῶν ἐπιόντων τρόπαιον ἔστησεν, τοὺς δὲ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσεν δουλωθῆναι, τοὺς δ’ ἄλλους, ὅσοι κατοικοῦμεν ἐντὸς ὅρων Ἡρακλείων, ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν. Ὑστέρῳ δὲ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καὶ κατακλυσμῶν γενομένων, μιᾶς ἡμέρας καὶ νυκτὸς χαλεπῆς ἐπελθούσης, τό τε παρ’ ὑμῖν μάχιμον πᾶν ἁθρόον ἔδυ κατὰ γῆς, ἥ τε Ἀτλαντὶς νῆσος ὡσαύτως κατὰ τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη· διὸ καὶ νῦν ἄπορον καὶ ἀδιερεύνητον γέγονεν τοὐκεῖ πέλαγος, πηλοῦ κάρτα βραχέος ἐμποδὼν ὄντος, ὃν ἡ νῆσος ἱζομένη παρέσχετο.’”

     Ὅλη δὲ αὔτη ἡ δύναμις συνενωθεῖσα ἐπεχείρησε πότε μὲ μίαν ὁρμὴν νὰ ὑποδουλώσῃ καὶ τὸν ἰδικόν σας τόπον καὶ τὸν ἰδικόν μας καὶ πάντας τους ἐντεῦθεν τοῦ στενοῦ. Καὶ τότε, ὦ Σόλων, ἡ δύναμις τῆς πόλεως ὑμῶν ἔγινε περιφανὴς εἰς ὅλους τους ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἀνδρείαν καὶ διὰ τὴν ρώμην αὐτῆς. Διότι ὑπερέχουσα πάντας διὰ τὴν εὐψυχίαν της καὶ διὰ πάσας τὰς πολεμικὰς τέχνας, κατ’ ἀρχὰς μὲν ἔχουσα τὴν ἀρχηγίαν τῶν Ἑλλήνων, ἔπειτα δὲ μεμονωμένη οὖσα ἐξ ἀνάγκης, ὅταν οἱ ἄλλοι ἀπεστάτησαν, ἀφοῦ κατήντησεν εἰς τοὺς ἐσχάτους κινδύνους, ἐνίκησε τοὺς ἐπιδρομεῖς, ἀνήγειρε τρόπαια, καὶ τοὺς μὴ ὑποδουλωθέντας ἀκόμη ἠμπόδισε νὰ ὑποδουλωθώσι, καὶ τοὺς ἄλλους, ὅσοι κατοικοῦμεν ἐντεῦθεν τῶν Ἡρακλείων στηλῶν, γενναίως ἠλευθέρωσεν ἅπαντας ²⁶. Βραδύτερον ὅμως, ἐπειδὴ συνέβησαν μεγάλοι σεισμοὶ καὶ κατακλυσμοί, ἦλθε μία ἡμέρα καὶ μία νὺξ φοβερὰ καὶ πᾶσα ἡ μάχιμος τάξις ὑμῶν αὕτη διὰ μίας ἐβυθίσθη εἰς τὴν γῆν, ὁμοίως δὲ καὶ ἡ Ἀτλαντὶς νῆσος βυθισθεῖσα εἰς τὴν θάλασσαν ἠφανίσθη. Διὰ τοῦτο καὶ τώρα εἶναι ἀδιάβατος καὶ ἀνεξερεύνητος ἡ θάλασσα ἐκείνη ἐκεῖ, ἐπειδὴ εἶναι ἐμπόδιον ὁ πηλὸς τῶν χαμηλῶν βράχων (ὑφάλων), τοὺς ὁποίους ἡ καθίζησις τῆς νήσου παρήγαγε’”.

     Τὰ μὲν δὴ ῥηθέντα, ὦ Σώκρατες, ὑπὸ τοῦ παλαιοῦ Κριτίου κατ’ ἀκοὴν τὴν Σόλωνος, ὡς συντόμως εἰπεῖν, ἀκήκοας· λέγοντος δὲ δὴ χθὲς σοῦ περὶ πολιτείας τε καὶ τῶν ἀνδρῶν οὓς ἔλεγες, ἐθαύμαζον ἀναμιμνῃσκόμενος αὐτὰ ἃ νῦν λέγω, κατανοῶν ὡς δαιμονίως ἔκ τινος τύχης οὐκ ἄπο σκοποῦ συνηνέχθης τὰ πολλὰ οἷς Σόλων εἶπεν. Οὐ μὴν ἐβουλήθην παραχρῆμα εἰπεῖν· διὰ χρόνου γὰρ οὐχ ἱκανῶς ἐμεμνήμην. ἐνενόησα οὖν ὅτι χρεὼν εἴη με πρὸς ἐμαυτὸν πρῶτον ἱκανῶς πάντα ἀναλαβόντα λέγειν οὕτως. Ὅθεν ταχὺ συνωμολόγησά σοι τὰ ἐπιταχθέντα χθές, ἡγούμενος, ὅπερ ἐν ἅπασι τοῖς τοιοῖσδε μέγιστον ἔργον, λόγον τινὰ πρέποντα τοῖς βουλήμασιν ὑποθέσθαι, τούτου μετρίως ἡμᾶς εὐπορήσειν.

     Οὕτω δή, καθάπερ ὅδ’ εἶπεν, χθές τε εὐθὺς ἐνθένδε ἀπιὼν πρὸς τούσδε ἀνέφερον αὐτὰ ἀναμιμνῃσκόμενος, ἀπελθών τε σχεδόν τι πάντα ἐπισκοπῶν τῆς νυκτὸς ἀνέλαβον. Ὡς δή τοι, τὸ λεγόμενον, τὰ παίδων μαθήματα θαυμαστὸν ἔχει τι μνημεῖον. Ἐγὼ γὰρ ἃ μὲν χθὲς ἤκουσα, οὐκ ἂν οἶδ’ εἰ δυναίμην ἅπαντα ἐν μνήμῃ πάλιν λαβεῖν· ταῦτα δὲ ἃ πάμπολυν χρόνον διακήκοα, παντάπασι θαυμάσαιμ’ ἂν εἴ τί με αὐτῶν διαπέφευγεν. Ἦν μὲν οὖν μετὰ πολλῆς ἡδονῆς καὶ παιδιᾶς τότε ἀκουόμενα, καὶ τοῦ πρεσβύτου προθύμως με διδάσκοντος, ἅτ’ ἐμοῦ πολλάκις ἐπανερωτῶντος, ὥστε οἷον ἐγκαύματα ἀνεκπλύτου γραφῆς ἔμμονά μοι γέγονεν· καὶ δὴ καὶ τοῖσδε εὐθὺς ἔλεγον ἕωθεν αὐτὰ ταῦτα, ἵνα εὐποροῖεν λόγων μετ’ ἐμοῦ.

     Ἤκουσες λοιπόν, ὦ Σώκρατες, ἐν συντομίᾳ ὅσα διηγήθη ὁ παλαιὸς Κριτίας, ἀκούσας αὐτὰ ἀπὸ τὸν Σόλωνα. Καὶ διὰ ταῦτα, ὄτε σὺ χθὲς διελέγεσο περὶ τῆς πολιτείας καὶ περὶ τῶν πολιτῶν, τοὺς ὁποίους περιέγραφες, ἐθαύμαζον ἐνθυμούμενος αὐτά, τὰ ὁποία λέγω τώρα. Διότι κατενόουν πόσον θαυμασίως κατὰ τύχην τινὰ οὐχὶ ἀσκόπως εἰς τὰ πλεῖστα συνεφώνεις μὲ ὅσα εἶπεν ὁ Σόλων. Ἀλλ’ ὅμως δὲν ἠθέλησα ἀμέσως νὰ ὁμιλήσω, διότι μετὰ τόσον χρόνον δὲν τὰ ἐνεθυμούμην πολὺ καλά. Ἐσκέφθην λοιπὸν ὅτι ἔπρεπε πρῶτον κατ’ ἰδὶαν νὰ ἐπαναλάβω πάντα ἀρκούντως καὶ ἔπειτα νὰ ὁμιλήσω. Διὰ τοῦτο καὶ ταχέως ἐσυμφώνησα μὲ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα χθὲς ἐπρότεινες, διότι ἐνόμιζον ὅτι οὕτως ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον εἶναι τὸ δυσκολώτατον εἰς ὅλα τὰ τοιαῦτα, δηλαδὴ νὰ προσαρμόζωμεν εἰς τοὺς σκοποὺς ἡμῶν πρέπουσαν διήγησιν, τοῦτο ἠμεῖς θὰ ἐπιτύχωμεν ἀρκετὰ καλὰ ²⁷.

     Καὶ οὕτω, καθὼς εἶπεν οὗτος (ὁ Ἑρμοκράτης), καὶ χθές, εὐθὺς ἅμα ἀπήλθομεν ἐντεῦθεν ἀνέφερον εἰς τούτους αὐτά, ἀνακαλῶν εἰς τὴν μνήμην μου, καὶ ἀφοῦ ἀπεμακρύνθην σκεπτόμενος κατὰ τὴν νύκτα σχεδὸν ἅπαντα ἐνεθυμήθην. Πόσον ἀληθεύει τὸ κοινῶς λεγόμενον, ὅτι ὅσα μανθάνει τὶς ἐκ παιδικῆς ἡλικίας μένουσι θαυμάσια εἰς τὴν μνήμην του, διότι ἐγὼ ὅσα ἤκουσα χθὲς δὲν γνωρίζω ἂν θὰ ἠδυνάμην νὰ ἐπαναλάβω ὅλα πάλιν εἰς τὴν μνήμην μου, ἀλλ’ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἔχω ἀκούσει πρὸ τόσου πολλοῦ χρόνου, πάντως ἤθελον ἐκπλαγῇ, ἂν μὲ διέφευγε κανὲν ἐξ αὐτῶν. Τῷ ὄντι ἠκούοντο ταῦτα τότε μὲ πολλὴν παιδικὴν εὐχαρίστησιν, καὶ ὁ γέρων ἀκόμη προθύμως μοὶ τὰ ἐπανελάμβανε, διότι ἐγὼ πολλάκις ἐπανηρώτων αὐτόν, οὕτως ὥστε μοὶ ἔγιναν μόνιμα ὡς εἰκὼν ἐγκεκαυμένη, ἥτις δὲν δύναται πλέον νὰ ἐξαλειφθῇ. Καὶ εἰς τούτους ἀκόμη εὐθὺς ἔλεγον αὐτὰ ταῦτα τὴν πρωίαν, διὰ νὰ ἔχωσι καὶ αὐτοὶ ἀφθονίαν λόγων, ὅπως καὶ ἐγώ.

     Νῦν οὖν, οὗπερ ἕνεκα πάντα ταῦτα εἴρηται, λέγειν εἰμὶ ἕτοιμος, ὦ Σώκρατες, μὴ μόνον ἐν κεφαλαίοις ἀλλ’ ὥσπερ ἤκουσα καθ’ ἕκαστον· τοὺς δὲ πολίτας καὶ τὴν πόλιν ἣν χθὲς ἡμῖν ὡς ἐν μύθῳ διῄεισθα σύ, νῦν μετενεγκόντες ἐπὶ τἀληθὲς δεῦρο θήσομεν ὡς ἐκείνην τήνδε οὖσαν, καὶ τοὺς πολίτας οὓς διενοοῦ φήσομεν ἐκείνους τοὺς ἀληθινοὺς εἶναι προγόνους ἡμῶν, οὓς ἔλεγεν ὁ ἱερεύς. πάντως ἁρμόσουσι καὶ οὐκ ἀπᾳσόμεθα λέγοντες αὐτοὺς εἶναι τοὺς ἐν τῷ τότε ὄντας χρόνῳ. Κοινῇ δὲ διαλαμβάνοντες ἅπαντες πειρασόμεθα τὸ πρέπον εἰς δύναμιν οἷς ἐπέταξας ἀποδοῦναι. Σκοπεῖν οὖν δὴ χρή, ὦ Σώκρατες, εἰ κατὰ νοῦν ὁ λόγος ἡμῖν οὗτος, ἤ τινα ἔτ’ ἄλλον ἀντ’ αὐτοῦ ζητητέον.

     ΣΩ. Καὶ τίν’ ἄν, ὦ Κριτία, μᾶλλον ἀντὶ τούτου μεταλάβοιμεν, ὃς τῇ τε παρούσῃ τῆς θεοῦ θυσίᾳ διὰ τὴν οἰκειότητ’ ἂν πρέποι μάλιστα, τό τε μὴ πλασθέντα μῦθον ἀλλ’ ἀληθινὸν λόγον εἶναι πάμμεγά που. Πῶς γὰρ καὶ πόθεν ἄλλους ἀνευρήσομεν ἀφέμενοι τούτων; οὐκ ἔστιν, ἀλλ’ ἀγαθῇ τύχῃ χρὴ λέγειν μὲν ὑμᾶς, ἐμὲ δὲ ἀντὶ τῶν χθὲς λόγων νῦν ἡσυχίαν ἄγοντα ἀντακούειν.

     Τώρα λοιπόν, διὰ νὰ ἔλθω εἰς ἐκεῖνο χάριν τοῦ ὁποίου πάντα ταῦτα ἐλέχθησαν, εἶμαι ἕτοιμος νὰ εἴπω, ὦ Σώκρατες, ὄχι μόνον κεφαλαιωδῶς, ἀλλὰ ὡς ἤκουσα αὐτὰ ἓν ἕκαστον κατὰ μέρος. Καὶ τοὺς πολίτας καὶ τὴν πολιτείαν ἐκείνην, τὴν ὁποίαν χθές μᾶς περιέγραφες ὡς εἰς μύθον, τώρα θὰ μεταφέρωμεν εἰς τὴν πραγματικότητα καὶ θὰ τὴν θέσωμεν ἐδῶ ἐν Ἀθήναις, διότι ἐκείνη ἦτο αὕτη (ἡ ἰδική μας)· καὶ οἱ πολίται, τοὺς ὁποίους παρίστανες εἰς τὴν διάνοιάν σου, θὰ εἴπωμεν ὅτι εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ἀληθινοὶ πρόγονοι ἡμῶν, περὶ τῶν ὁποίων ὠμίλει ὁ ἱερεύς. Ἡ ἁρμονία μεταξὺ αὐτῶν θὰ εἶναι τελεία καὶ δὲν θὰ ἀπομακρυνθῶμεν τοῦ ἀληθοῦς, λέγοντες ὅτι αὐτοὶ (οἱ τῆς πολιτείας) εἶναι οἱ Ἀθηναῖοι οἱ ζῶντες τότε. Λαμβάνοντες δὲ μέρος ἕκαστος ²⁸ ἂς προσπαθήσωμεν κοινῶς ὅλοι, ὅσον δυνάμεθα, πρεπόντως νὰ δώσωμεν τὴν λύσιν τῶν προβλημάτων ἄπερ ἔθεσες. Πρέπει ὅμως νὰ ἐξετάσωμεν, ὦ Σώκρατες, ἂν ὁ λόγος οὗτος εἶναι σύμφωνος μὲ τὸν σκοπὸν ἡμῶν ἢ ἂν πρέπει ἀντ’ αὐτοῦ νὰ ζητήσωμεν ἕνα ἄλλον.

     ΣΩ. Καὶ ποῖον ἄλλον, ὦ Κριτία, καλύτερον τούτου δυνάμεθα νὰ λάβωμεν; Διότι οὗτος καὶ εἰς τὴν σημερινὴν ἑορτὴν τῆς θεᾶς διὰ τὴν μετ’ αὐτῆς συγγένειάν του κάλλιστα ἁρμόζει, καὶ τὸ ὅτι εἶναι οὐχὶ πλαστὸς μύθος, ἀλλ’ ἀληθινὸς λόγος, εἶναι μέγιστον πράγμα. Τῷ ὄντι, πῶς καὶ πόθεν θὰ εὕρωμεν ἄλλους, ἂν ἀπορρίψωμεν τοῦτον; Εἶναι ἀδύνατον ἀλλὰ μὲ καλὴν ὥραν πρέπει ὑμεῖς νὰ λέγητε, ἐγὼ δὲ εἰς ἀμοιβὴν τῶν χθεσινῶν λόγων μου νὰ ἀκούω σιωπῶν.

     ΚΡ. Σκόπει δὴ τὴν τῶν ξενίων σοι διάθεσιν, ὦ Σώκρατες, ᾗ διέθεμεν. Ἔδοξεν γὰρ ἡμῖν Τίμαιον μέν, ἅτε ὄντα ἀστρονομικώτατον ἡμῶν καὶ περὶ φύσεως τοῦ παντὸς εἰδέναι μάλιστα ἔργον πεποιημένον, πρῶτον λέγειν ἀρχόμενον ἀπὸ τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως, τελευτᾶν δὲ εἰς ἀνθρώπων φύσιν· ἐμὲ δὲ μετὰ τοῦτον, ὡς παρὰ μὲν τούτου δεδεγμένον ἀνθρώπους τῷ λόγῳ γεγονότας, παρὰ σοῦ δὲ πεπαιδευμένους διαφερόντως αὐτῶν τινας, κατὰ δὲ τὸν Σόλωνος λόγον τε καὶ νόμον εἰσαγαγόντα αὐτοὺς ὡς εἰς δικαστὰς ἡμᾶς ποιῆσαι πολίτας τῆς πόλεως τῆσδε ὡς ὄντας τοὺς τότε Ἀθηναίους, οὓς ἐμήνυσεν ἀφανεῖς ὄντας ἡ τῶν ἱερῶν γραμμάτων φήμη, τὰ λοιπὰ δὲ ὡς περὶ πολιτῶν καὶ Ἀθηναίων ὄντων ἤδη ποιεῖσθαι τοὺς λόγους.

     ΣΩ. Τελέως τε καὶ λαμπρῶς ἔοικα ἀνταπολήψεσθαι τὴν τῶν λόγων ἑστίασιν. Σὸν οὖν ἔργον λέγειν ἄν, ὦ Τίμαιε, τὸ μετὰ τοῦτο, ὡς ἔοικεν, εἴη καλέσαντα κατὰ νόμον θεούς.

     ΤΙ. Ἀλλ’, ὦ Σώκρατες, τοῦτό γε δὴ πάντες ὅσοι καὶ κατὰ βραχὺ σωφροσύνης μετέχουσιν, ἐπὶ παντὸς ὁρμῇ καὶ σμικροῦ καὶ μεγάλου πράγματος θεὸν ἀεί που καλοῦσιν· ἡμᾶς δὲ τοὺς περὶ τοῦ παντὸς λόγους ποιεῖσθαί πῃ μέλλοντας, ᾗ γέγονεν ἢ καὶ ἀγενές ἐστιν, εἰ μὴ παντάπασι παραλλάττομεν, ἀνάγκη θεούς τε καὶ θεὰς ἐπικαλουμένους εὔχεσθαι πάντα κατὰ νοῦν ἐκείνοις μὲν μάλιστα, ἑπομένως δὲ ἡμῖν εἰπεῖν. Καὶ τὰ μὲν περὶ θεῶν ταύτῃ παρακεκλήσθω· τὸ δ’ ἡμέτερον παρακλητέον, ᾗ ῥᾷστ’ ἂν ὑμεῖς μὲν μάθοιτε, ἐγὼ δὲ ᾗ διανοοῦμαι μάλιστ’ ἂν περὶ τῶν προκειμένων ἐνδειξαίμην.

     ΚΡ. Πρόσεχε ὅμως εἰς τὴν τάξιν τῶν πρὸς σέ, ὦ Σώκρατες, φιλοξενημάτων μας, τίνι τρόπῳ τὰ ἔχομεν διαθέσει. Διότι ἀπεφασίσαμεν ταῦτα: ὁ Τίμαιος, ἐπειδὴ εἶναι δυνατώτερος ἡμῶν εἰς τὴν ἀστρονομίαν καὶ ἔκαμεν ὡς κύριον ἔργον του νὰ μάθῃ τὴν φύσιν τοῦ παντός, πρῶτος θὰ ὁμιλήση ἀρχίζων ἀπὸ τὴν γένεσιν τοῦ κόσμου καὶ καταλήγων εἰς τὴν φύσιν τοῦ ἀνθρώπου. Μετὰ τοῦτον ἐγώ, διότι θὰ ἔχω δεχθῆ ἀπὸ αὐτὸν μὲν τοὺς ἀνθρώπους, οἵτινες ἔχουσιν ἤδη γίνη κατὰ τὸν λόγον αὐτοῦ, ἀπὸ σὲ δὲ τίνας ἐξ αὐτῶν ἐξόχως πεπαιδευμένους, κατὰ δὲ τὸν λόγον ²⁹ καὶ τὸν νόμον τοῦ Σόλωνος, ἀφοῦ παρουσιάσω αὐτοὺς εἰς τὸ δικαστήριον ὑμῶν, θὰ τοὺς κάμω πολίτας ταύτης ἐδῶ τῆς πόλεως, ἐπειδὴ αὐτοὶ ἀκριβῶς εἶναι ἐκεῖνοι οἱ παλαιοὶ Ἀθηναῖοι, τοὺς ὁποίους, ἐνῷ ἤσαν ἀφανεῖς, ἀπεκάλυψεν ὁ λόγος τῶν ἱερῶν γραφῶν. Οὕτω δὲ καὶ τοῦ λοιποῦ θὰ ὁμιλῶμεν περὶ αὐτῶν ὡς περὶ συμπολιτῶν καὶ ἀληθινῶν Ἀθηναίων.

     ΣΩ. Τελείως καὶ λαμπρῶς φαίνεται ὅτι θὰ λάβω τὴν ἀνταπόδοσιν τοῦ συμποσίου τῶν λόγων (τὸ ὁποῖον σᾶς προσέφερον). Εἰς σὲ λοιπὸν ἀνήκει, ὦ Τίμαιε, τώρα νὰ ὁμιλήσῃς, ἀφοῦ κατὰ τὴν συνήθειαν ἐπικαλεσθῇς τοὺς θεούς.

     ΤΙ. Ἀλλ’, ὦ Σώκρατες, πάντες ὅσοι καὶ ὀλίγην ἔχουσι φρόνησιν πράττουσι τοῦτο, δηλ. εἰς τὴν ἀρχὴν παντὸς πράγματος μικροῦ καὶ μεγάλου πάντοτε ἐπικαλοῦνται τὸν θεόν. Ἠμεῖς δὲ οἵτινες μέλλομεν νὰ ὁμιλήσωμεν περὶ τοῦ σύμπαντος πῶς ἔγινε ἢ ἂν εἶναι ἀγέννητον, ἐὰν δὲν εἴμεθα ἐντελῶς παράφρονες, ἀνάγκη, ἐπικαλούμενοι τοὺς θεοὺς καὶ τὰς θεάς, νὰ εὐχηθῶμεν νὰ εἶναι ὅλοι οἱ λόγοι ἡμῶν πρὸ πάντων σύμφωνοι πρὸς τὴν κρίσιν αὐτῶν, ἀκόλουθοι δὲ πρὸς ἡμᾶς αὐτούς. Καὶ ως πρὸς τοὺς θεοὺς μὲν ἂς εἶναι αὕτη ἡ παράκλησις· ὡς πρὸς ἡμᾶς δὲ ἂς παρακαλέσωμεν, ὅπως ὅσον τὸ δυνατὸν εὐκολώτερον ὑμεῖς κατανοήσητε, ἐγὼ δὲ σᾶς δείξω σαφῶς περὶ τοῦ ἀντικειμένου τῆς διαλέξεως, πῶς τὸ νοῶ ³⁰   .

     Ἔστιν οὖν δὴ κατ’ ἐμὴν δόξαν πρῶτον διαιρετέον τάδε· τί τὸ ὂν ἀεί, γένεσιν δὲ οὐκ ἔχον, καὶ τί τὸ γιγνόμενον μὲν ἀεί, ὂν δὲ οὐδέποτε; τὸ μὲν δὴ νοήσει μετὰ λόγου περιληπτόν, ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ὄν, τὸ δ’ αὖ δόξῃ μετ’ αἰσθήσεως ἀλόγου δοξαστόν, γιγνόμενον καὶ ἀπολλύμενον, ὄντως δὲ οὐδέποτε ὄν. Πᾶν δὲ αὖ τὸ γιγνόμενον ὑπ’ αἰτίου τινὸς ἐξ ἀνάγκης γίγνεσθαι· παντὶ γὰρ ἀδύνατον χωρὶς αἰτίου γένεσιν σχεῖν. Ὅτου μὲν οὖν ἂν ὁ δημιουργὸς πρὸς τὸ κατὰ ταὐτὰ ἔχον βλέπων ἀεί, τοιούτῳ τινὶ προσχρώμενος παραδείγματι, τὴν ἰδέαν καὶ δύναμιν αὐτοῦ ἀπεργάζηται, καλὸν ἐξ ἀνάγκης οὕτως ἀποτελεῖσθαι πᾶν· οὗ δ’ ἂν εἰς γεγονός, γεννητῷ παραδείγματι προσχρώμενος, οὐ καλόν.

     Ὁ δὴ πᾶς οὐρανὸς – ἢ κόσμος ἢ καὶ ἄλλο ὅτι ποτὲ ὀνομαζόμενος μάλιστ’ ἂν δέχοιτο, τοῦθ’ ἡμῖν ὠνομάσθω – σκεπτέον δ’ οὖν περὶ αὐτοῦ πρῶτον, ὅπερ ὑπόκειται περὶ παντὸς ἐν ἀρχῇ δεῖν σκοπεῖν, πότερον ἦν ἀεί, γενέσεως ἀρχὴν ἔχων οὐδεμίαν, ἢ γέγονεν, ἀπ’ ἀρχῆς τινος ἀρξάμενος. Γέγονεν· ὁρατὸς γὰρ ἁπτός τέ ἐστιν καὶ σῶμα ἔχων, πάντα δὲ τὰ τοιαῦτα αἰσθητά, τὰ δ’ αἰσθητά, δόξῃ περιληπτὰ μετ’ αἰσθήσεως, γιγνόμενα καὶ γεννητὰ ἐφάνη. Τῷ δ’ αὖ γενομένῳ φαμὲν ὑπ’ αἰτίου τινὸς ἀνάγκην εἶναι γενέσθαι. Τὸν μὲν οὖν ποιητὴν καὶ πατέρα τοῦδε τοῦ παντὸς εὑρεῖν τε ἔργον καὶ εὑρόντα εἰς πάντας ἀδύνατον λέγειν· τόδε δ’ οὖν πάλιν ἐπισκεπτέον περὶ αὐτοῦ, πρὸς πότερον τῶν παραδειγμάτων ὁ τεκταινόμενος αὐτὸν ἀπηργάζετο, πότερον πρὸς τὸ κατὰ ταὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχον ἢ πρὸς τὸ γεγονός.

     Εἰ μὲν δὴ καλός ἐστιν ὅδε ὁ κόσμος ὅ τε δημιουργὸς ἀγαθός, δῆλον ὡς πρὸς τὸ ἀίδιον ἔβλεπεν· εἰ δὲ ὃ μηδ’ εἰπεῖν τινι θέμις, πρὸς γεγονός. Παντὶ δὴ σαφὲς ὅτι πρὸς τὸ ἀίδιον· ὁ μὲν γὰρ κάλλιστος τῶν γεγονότων, ὁ δ’ ἄριστος τῶν αἰτίων. Οὕτω δὴ γεγενημένος πρὸς τὸ λόγῳ καὶ φρονήσει περιληπτὸν καὶ κατὰ ταὐτὰ ἔχον δεδημιούργηται·

     Πρέπει τώρα κατὰ τὴν γνώμην μου νὰ διακρίνωμεν τὰ ἑξῆς: Τί εἶναι ἐκεῖνο ὅπερ πάντοτε εἶναι καὶ γένεσιν δὲν ἔχει, καὶ τί εἶναι ἐκεῖνο ὅπερ γίνεται καὶ οὐδέποτε εἶναι ³¹. Τὸ μὲν πρῶτον εἶναι καταληπτὸν ὑπὸ τῆς νοήσεως διὰ τοῦ συλλογισμοῦ, διότι εἶναι πάντοτε κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον (ἀμετάβλητον). Τὸ ἄλλο εἶναι ἀντιληπτὸν ὑπὸ τῆς δόξης (γνώμης) καὶ τῆς ἀσυλλογίστου αἰσθήσεως, δοξαστόν, διότι γίνεται καὶ φθείρεται ³², ἀλλὰ πραγματικῶς οὐδέποτε εἶναι. Ἐξ ἄλλου, πᾶν πράγμα, τὸ ὁποῖον γίνεται, ἐξ ἀνάγκης γίνεται ἀπὸ αἴτιον τί, διότι οἱονδήποτε πράγμα εἶναι ἀδύνατον νὰ λάβῃ γένεσιν χωρὶς αἰτίου (ὑπὸ τοῦ ὁποίου γίνεται). Πᾶν πράγμα λοιπόν, τοῦ ὁποίου τὴν μορφὴν καὶ τὴν λειτουργίαν ποιεῖ ὁ δημιουργὸς βλέπων πάντοτε πρὸς ἐκείνο, τὸ ὁποῖον εἶναι αἰώνιον καὶ ἀμετάβλητον καὶ ὡς παράδειγμα μεταχειριζόμενος αὐτό, ἐξ ἀνάγκης τὸ πράγμα τοῦτο ἀποτελεῖται πάντοτε οὕτω καλόν· ἐκεῖνο ὅμως, ὅπερ δημιουργεῖ ἀποβλέπων εἰς τὸ ἔχον γένεσιν καὶ μεταχειριζόμενος γεννητὸν παράδειγμα, τοῦτο δὲν εἶναι καλόν ³³.

     Ὁ ὅλος δὲ οὐρανός, ἢ ὁ κόσμος, ἢ ἂν εὐρίσκηται ἄλλο τί ὄνομα περισσότερον κατάλληλον, οὕτως ἂς ὀνομάζηται ὑφ’ ὑμῶν. Περὶ αὐτοῦ λοιπὸν πρέπει νὰ ἐξετάσωμεν κατὰ πρῶτον ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον μας παρουσιάζεται εἰς τὴν ἀρχὴν ἑκάστου πράγματος ὡς ἀναγκαῖον, νὰ σκεφθῶμεν δηλαδή: πάντοτε ἦτο καὶ δὲν ἔλαβεν οὐδεμίαν ἀρχὴν γενέσεως; ἢ ἔγινε καὶ ἔλαβεν ἔναρξιν ἀπὸ τίνος ἀρχῆς; Ἔλαβε γένεσιν, διότι εἶναι ὁρατὸς καὶ ἁπτὸς καὶ ἔχει σῶμα, πάντα δὲ τὰ τοιαῦτα πράγματα εἶναι αἰσθητά· τὰ δὲ αἰσθητά, τὰ ὁποῖα ἀντιλαμβανόμεθα διὰ τῆς δόξης (γνώμης) ἐν βοηθείᾳ τῆς αἰσθήσεως, εἴδομεν ὅτι γίνονται καὶ εἶναι γεννητά. Τὸ δὲ γεννηθὲν εἴπομεν ὅτι ἐξ ἀνάγκης ἐγένετο ὑπὸ τίνος αἰτίου. Τὸν ποιητὴν ὅμως καὶ πατέρα τοῦ σύμπαντος τούτου καὶ νὰ εὕρῃ τὶς εἶναι δύσκολον, καὶ ἂν τὸν εὔρῃ, εἶναι ἀδύνατον νὰ τὸν ἀποκαλύψῃ εἰς πάντας ³⁴   . Ἀλλὰ καὶ τὸ ἑξῆς πάλιν πρέπει τὶς νὰ σκεφθῇ περὶ αὐτοῦ. Πρὸς ποῖον ἐκ τῶν παραδειγμάτων βλέπων ὁ ποιητὴς τοῦ κόσμου κατεσκεύαζεν αὐτόν; Πρὸς ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον εἶναι αἰωνίως τὸ αὐτὸ καὶ κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἢ πρὸς τὸ λαβὸν γέννησιν ³⁵;

     Ἐὰν μὲν ὁ κόσμος οὗτος εἶναι καλὸς καὶ ὁ δημιουργὸς αὐτοῦ ἀγαθός, εἶναι φανερὸν ὅτι ἔβλεπε πρὸς τὸ αἰώνιον παράδειγμα. Ἐὰν δὲ τουναντίον (ὅπερ δὲν ἐπιτρέπεται οὔτε νὰ τὸ εἴπῃ τίς ³⁶) πρὸς τὸ λαβὸν γέννησιν. Ἀλλὰ εἰς πάντας εἶναι προφανὲς ὅτι ἀπέβλεπε πρὸς τὸ αἰώνιον, διότι ὁ μὲν κόσμος εἶναι τὸ ὡραιότατον ὅσων ἔλαβον γέννησιν ³⁷, ὁ δὲ ποιητὴς του εἶναι τὸ ἄριστον τῶν αἰτίων. Καί, ἂν ἔχῃ γίνη τοιουτοτρόπως, ἐδημιουργήθη σύμφωνα πρὸς ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον εἶναι καταληπτὸν ὑπὸ τοῦ λόγου καὶ τῆς νοήσεως καὶ εἶναι πάντοτε τὸ αὐτό.

     Τούτων δὲ ὑπαρχόντων αὖ πᾶσα ἀνάγκη τόν δε τὸν κόσμον εἰκόνα τινὸς εἶναι. Μέγιστον δὴ παντὸς ἄρξασθαι κατὰ φύσιν ἀρχήν. ὧδε οὖν περί τε εἰκόνος καὶ περὶ τοῦ παραδείγματος αὐτῆς διοριστέον, ὡς ἄρα τοὺς λόγους, ὧνπέρ εἰσιν ἐξηγηταί, τούτων αὐτῶν καὶ συγγενεῖς ὄντας· τοῦ μὲν οὖν μονίμου καὶ βεβαίου καὶ μετὰ νοῦ καταφανοῦς μονίμους καὶ ἀμεταπτώτους – καθ’ ὅσον οἷόν τε καὶ ἀνελέγκτοις προσήκει λόγοις εἶναι καὶ ἀνικήτοις, τούτου δεῖ μηδὲν ἐλλείπειν – τοὺς δὲ τοῦ πρὸς μὲν ἐκεῖνο ἀπεικασθέντος, ὄντος δὲ εἰκόνος εἰκότας ἀνὰ λόγον τε ἐκείνων ὄντας· ὅτιπερ πρὸς γένεσιν οὐσία, τοῦτο πρὸς πίστιν ἀλήθεια.

     Ἐὰν οὖν, ὦ Σώκρατες, πολλὰ πολλῶν πέρι, θεῶν καὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως, μὴ δυνατοὶ γιγνώμεθα πάντῃ πάντως αὐτοὺς ἑαυτοῖς ὁμολογουμένους λόγους καὶ ἀπηκριβωμένους ἀποδοῦναι, μὴ θαυμάσῃς· ἀλλ’ ἐὰν ἄρα μηδενὸς ἧττον παρεχώμεθα εἰκότας, ἀγαπᾶν χρή, μεμνημένους ὡς ὁ λέγων ἐγὼ ὑμεῖς τε οἱ κριταὶ φύσιν ἀνθρωπίνην ἔχομεν, ὥστε περὶ τούτων τὸν εἰκότα μῦθον ἀποδεχομένους πρέπει τούτου μηδὲν ἔτι πέρα ζητεῖν.

     ΣΩ. Ἄριστα, ὦ Τίμαιε, παντάπασί τε ὡς κελεύεις ἀποδεκτέον· τὸ μὲν οὖν προοίμιον θαυμασίως ἀπεδεξάμεθά σου, τὸν δὲ δὴ νόμον ἡμῖν ἐφεξῆς πέραινε.

     Καί, ἂν ταῦτα εἶναι ἀληθῆ ³⁸, ἀνάγκη πᾶσα ὁ κόσμος νὰ εἶναι εἰκὼν τινός. Ἐκεῖνο δέ, τὸ ὁποῖον εἶναι τὸ μέγιστον εἰς πᾶν πράγμα, εἶναι τὸ νὰ γίνεται ἔναρξις ἀπὸ τῆς φυσικῆς ἀρχῆς αὐτοῦ. Λοιπὸν καὶ περὶ τῆς εἰκόνος καὶ τοῦ παραδείγματος αὐτῆς πρέπει νὰ διακρίνωμεν ἀκριβῶς, ὅτι οἱ λόγοι (πρέπει νά) εἶναι συγγενεῖς αὐτῶν τούτων τῶν πραγμάτων, τὰ ὁποία ἐξηγούσι ³⁹. Περὶ ἐκείνου ἄρα, τὸ ὁποῖον εἶναι μόνιμον καὶ σταθερὸν καὶ γίνεται καταφανὲς διὰ τοῦ νοῦ, οἱ λόγοι πρέπει νὰ εἶναι σταθεροὶ καὶ ἀμετάβλητοι, καί, ἐφ’ ὅσον εἶναι δυνατὸν καὶ ἁρμόζει εἰς λόγους νὰ εἶναι ἀναντίρρητοι καὶ ἀκίνητοι, ἐκ τούτων τίποτε δὲν πρέπει νὰ λείπῃ. Ἀλλ’ οἱ λόγοι, οἵτινες ἐξηγούσι τὸ πράγμα, τὸ ὁποῖον εἰκονίσθη κατὰ τὸ παράδειγμα ἐκεῖνο, καὶ τὸ ὁποῖον ἄρα εἶναι εἰκών, εἶναι πιθανοὶ καὶ ἀνάλογοι πρὸς τὸ πράγμα. Τῷ ὄντι, ὅ,τι εἶναι πρὸς τὴν γένεσιν ἡ οὐσία, τοῦτο εἶναι πρὸς τὴν πίστιν ἡ ἀλήθεια ⁴⁰.

     Ἐὰν λοιπόν, ὦ Σώκρατες, ἐπειδὴ πολλοὶ εἶπον πολλὰ (διάφορα) περὶ θεῶν καὶ τῆς γενέσεως κόσμου, ἐὰν δὲν δυνηθῶμεν νὰ δώσωμεν ἐξηγήσεις ὁλοσχερῶς καὶ καθ’ ὅλα τὰ μέρη συμφώνους πρὸς ἑαυτὰς καὶ ἀκριβεῖς, μὴ θαυμάσῃς. Ἐὰν ὅμως ὄχι ὀλιγώτερον ἄλλου τινὸς παρουσιάσωμεν λόγους πιθανούς, πρέπει νὰ ἀρκεσθῶμεν, ἐνθυμούμενοι ὅτι καὶ ἐγὼ ὁ ὁμιλῶν καὶ ὑμεῖς οἱ κρίνοντες ἔχομεν φύσιν ἀνθρωπίνην, οὕτως ὥστε δεχόμενοι περὶ τούτων τὸν πιθανὸν λόγον δὲν πρέπει νὰ ζητῶμεν ἀκόμη περαιτέρω (βαθύτερον).

     ΣΩ. Ἄριστα, ὦ Τίμαιε· καὶ πρέπει νὰ ἀποδεχθῶμεν ἀπολύτως ὅ,τι λέγεις. Καὶ τὸ μὲν προοίμιόν σου μᾶς ἤρεσε θαυμάσια· τώρα δὲ συνεχίζων τελείωνέ μας καὶ τὸ ᾄσμα.

     ΤΙ. Λέγωμεν δὴ δι’ ἥντινα αἰτίαν γένεσιν καὶ τὸ πᾶν τόδε ὁ συνιστὰς συνέστησεν. Ἀγαθὸς ἦν, ἀγαθῷ δὲ οὐδεὶς περὶ οὐδενὸς οὐδέποτε ἐγγίγνεται φθόνος· τούτου δ’ ἐκτὸς ὢν πάντα ὅτι μάλιστα ἐβουλήθη γενέσθαι παραπλήσια ἑαυτῷ. Ταύτην δὴ γενέσεως καὶ κόσμου μάλιστ’ ἄν τις ἀρχὴν κυριωτάτην παρ’ ἀνδρῶν φρονίμων ἀποδεχόμενος ὀρθότατα ἀποδέχοιτ’ ἄν. Βουληθεὶς γὰρ ὁ θεὸς ἀγαθὰ μὲν πάντα, φλαῦρον δὲ μηδὲν εἶναι κατὰ δύναμιν, οὕτω δὴ πᾶν ὅσον ἦν ὁρατὸν παραλαβὼν οὐχ ἡσυχίαν ἄγον ἀλλὰ κινούμενον πλημμελῶς καὶ ἀτάκτως, εἰς τάξιν αὐτὸ ἤγαγεν ἐκ τῆς ἀταξίας, ἡγησάμενος ἐκεῖνο τούτου πάντως ἄμεινον.

     Θέμις δ’ οὔτ’ ἦν οὔτ’ ἔστιν τῷ ἀρίστῳ δρᾶν ἄλλο πλὴν τὸ κάλλιστον· λογισάμενος οὖν ηὕρισκεν ἐκ τῶν κατὰ φύσιν ὁρατῶν οὐδὲν ἀνόητον τοῦ νοῦν ἔχοντος ὅλον ὅλου κάλλιον ἔσεσθαί ποτε ἔργον, νοῦν δ’ αὖ χωρὶς ψυχῆς ἀδύνατον παραγενέσθαι τῳ. Διὰ δὴ τὸν λογισμὸν τόνδε νοῦν μὲν ἐν ψυχῇ, ψυχὴν δ’ ἐν σώματι συνιστὰς τὸ πᾶν συνετεκταίνετο, ὅπως ὅτι κάλλιστον εἴη κατὰ φύσιν ἄριστόν τε ἔργον ἀπειργασμένος. Οὕτως οὖν δὴ κατὰ λόγον τὸν εἰκότα δεῖ λέγειν τόνδε τὸν κόσμον ζῷον ἔμψυχον ἔννουν τε τῇ ἀληθείᾳ διὰ τὴν τοῦ θεοῦ γενέσθαι πρόνοιαν.

     ΤΙ. Ἂς εἴπωμεν λοιπὸν διὰ ποὶαν αἰτίαν ἐσύστησε τὴν γένεσιν καὶ τὸ σύμπαν τοῦτο ὁ συστήσας αὐτά. Ἦτο ἀγαθὸς ⁴¹ καὶ εἰς τὸν ἀγαθὸν οὐδεὶς φθόνος οὐδέποτε γεννᾶται δι’ οὐδὲν πράγμα ⁴²   . Ἐπειδὴ λοιπὸν ἦτο χωρὶς φθόνον, ἠθέλησε νὰ γίνωσι πάντα τὰ πράγματα ὅσον τὸ δυνατὸν ὁμοιότατα μὲ αὐτόν. Καὶ ἂν τὶς ἀποδέχηται τὴν ἀρχὴν ταύτην τῆς γενέσεως καὶ τοῦ κόσμου, λαβῶν ἀπὸ ἄνδρας σοφοὺς αὐτὴν ⁴³ ὡς τὴν βασιμωτάτην πασῶν, ὀρθότατα θὰ ἀπεδέχετο αὐτήν. Διότι ὁ θεός, θελήσας πάντα τὰ πράγματα νὰ εἶναι ἀγαθὰ καὶ οὐδὲν καθ’ ὅσον ἦτο δυνατὸν ⁴⁴ νὰ εἶναι ἄχρηστον ⁴⁵, διὰ τοῦτο λαβῶν ὅσον ἦτο ὁρατὸν ⁴⁶ καὶ δὲν ἠσύχαζεν, ἀλλ’ ἐκινεῖτο ἀκανονίστως καὶ ἀτάκτως, τὸ ἔφερεν εἰς τάξιν ἐκ τῆς ἀταξίας, θεωρήσας ὅτι ἐκείνη εἶναι κατὰ πάντα καλυτέρα ταύτης.

     Διότι οὔτε ἦτο οὔτε εἶναι θεμιτὸν εἰς τὸν ἄριστον νὰ πράττῃ ἄλλο παρὰ τὸ κάλλιστον ⁴⁷. Συλλογισθεῖς λοιπὸν εὕρισκεν ὅτι κανὲν πράγμα φύσει ὁρατόν, μὴ ἔχον νοῦν, θὰ εἶναι ποτὲ ⁴⁸ εἰς τὸ σύνολόν του ὡραιότερον ἔργον ἄλλου εἰς τὸ σύνολόν του, τὸ ὁποῖον ἔχει νοῦν, καὶ ὅτι νοῦς πάλιν χωρὶς ψυχὴν εἶναι ἀδύνατον νὰ ὑπάρξη εἰς κανένα ⁴⁹. Ἕνεκα δὲ τοῦ λογισμοῦ τούτου θέτων τὸν νοῦν εἰς τὴν ψυχὴν καὶ τὴν ψυχὴν εἰς τὸ σῶμα ἐσύστησε τὸ σύμπαν, ἵνα τὸ ἔργον, τὸ ὁποῖον ἐποίει, εἶναι κατὰ τὴν φύσιν του ὅσον τὸ δυνατὸν ὡραιότατον καὶ ἄριστον. Οὕτω λοιπὸν μετὰ πιθανότητος πρέπει νὰ λέγωμεν, ὅτι ὁ κόσμος οὗτος εἶναι ἀληθῶς ζῷον, ἔχον ψυχὴν καὶ νοῦν, δημιουργηθὲν ὑπὸ τῆς προνοίας τοῦ θεοῦ.

     Τούτου δ’ ὑπάρχοντος αὖ τὰ τούτοις ἐφεξῆς ἡμῖν λεκτέον, τίνι τῶν ζῴων αὐτὸν εἰς ὁμοιότητα ὁ συνιστὰς συνέστησεν. Τῶν μὲν οὖν ἐν μέρους εἴδει πεφυκότων μηδενὶ καταξιώσωμεν – ἀτελεῖ γὰρ ἐοικὸς οὐδέν ποτ’ ἂν γένοιτο καλόν – οὗ δ’ ἔστιν τἆλλα ζῷα καθ’ ἓν καὶ κατὰ γένη μόρια, τούτῳ πάντων ὁμοιότατον αὐτὸν εἶναι τιθῶμεν. Τὰ γὰρ δὴ νοητὰ ζῷα πάντα ἐκεῖνο ἐν ἑαυτῷ περιλαβὸν ἔχει, καθάπερ ὅδε ὁ κόσμος ἡμᾶς ὅσα τε ἄλλα θρέμματα συνέστηκεν ὁρατά. Τῷ γὰρ τῶν νοουμένων καλλίστῳ καὶ κατὰ πάντα τελέῳ μάλιστα αὐτὸν ὁ θεὸς ὁμοιῶσαι βουληθεὶς ζῷον ἓν ὁρατόν, πάνθ’ ὅσα αὐτοῦ κατὰ φύσιν συγγενῆ ζῷα ἐντὸς ἔχον ἑαυτοῦ, συνέστησε.

     Τούτου τεθέντος, πρέπει τώρα νὰ ἐξετάσωμεν τὴν ἐπακολουθοῦσαν ἐρώτησιν, δηλαδὴ καθ’ ὁμοιότητα τίνος ζῴου συνέστησε τὸν κόσμον ὁ συστήσας αὐτόν; Μὲ οὐδὲν βεβαίως, ἀπὸ ὅσα ἔχουσι φύσει χαρακτήρα μέρους ⁵⁰, θὰ δυνηθῶμεν νὰ τὸν παρομοιώσωμεν διότι κανέν, ὅπερ ὁμοιάζει μὲ ἀτελὲς πράγμα, δύναται πότε νὰ γίνῃ ὡραῖον. Μὲ ἐκεῖνο ὅμως, τοῦ ὁποίου μέρη εἶναι τὰ ἄλλα ζῷα καθ’ ἓν καὶ τὰ γένη αὐτῶν, μὲ αὐτὸ περισσότερον πάντων τῶν ἄλλων θὰ παραδεχθῶμεν ὅτι εἶναι ὁμοιότατος ὁ κόσμος. Διότι ἐκεῖνο ἔχει περιλάβει ἐν ἐαυτῷ πάντα τὰ νοητὰ ζῷα, καθὼς ὁ κόσμος· οὗτος περιλαμβάνει ἡμᾶς καὶ ὅσα ἄλλα ὁρατὰ ζῷα ἐγεννήθησαν. Ὅθεν μὲ τὸ ὡραιότατον καὶ κατὰ πάντα τέλειον ἐκ τῶν νοητῶν ἀντικειμένων ὁ θεὸς θελήσας νὰ κάμῃ ὅμοιον τὸν κόσμον συνέστησεν ἓν ὁρατὸν (αἰσθητόν) ζῷον, ἔχον ἐντὸς ἑαυτοῦ πάντα τὰ ἄλλα ζῷα, ὅσα εἶναι συγγενῆ μὲ αὐτὸ κατὰ τὴν φύσιν του.

     Πότερον οὖν ὀρθῶς ἕνα οὐρανὸν προσειρήκαμεν, ἢ πολλοὺς καὶ ἀπείρους λέγειν ἦν ὀρθότερον; ἕνα, εἴπερ κατὰ τὸ παράδειγμα δεδημιουργημένος ἔσται. Τὸ γὰρ περιέχον πάντα ὁπόσα νοητὰ ζῷα μεθ’ ἑτέρου δεύτερον οὐκ ἄν ποτ’ εἴη· πάλιν γὰρ ἂν ἕτερον εἶναι τὸ περὶ ἐκείνω δέοι ζῷον, οὗ μέρος ἂν εἴτην ἐκείνω, καὶ οὐκ ἂν ἔτι ἐκείνοιν ἀλλ’ ἐκείνῳ τῷ περιέχοντι τόδ’ ἂν ἀφωμοιωμένον λέγοιτο ὀρθότερον. Ἵνα οὖν τόδε κατὰ τὴν μόνωσιν ὅμοιον ᾖ τῷ παντελεῖ ζῴῳ, διὰ ταῦτα οὔτε δύο οὔτ’ ἀπείρους ἐποίησεν ὁ ποιῶν κόσμους, ἀλλ’ εἷς ὅδε μονογενὴς οὐρανὸς γεγονὼς ἔστιν καὶ ἔτ’ ἔσται.

     Ἀλλ’ ἄρα γὲ ὀρθῶς εἴπομεν ἕνα μόνον κόσμον (οὐρανόν), ἢ ὀρθότερον εἶναι νὰ λέγωμεν πολλοὺς καὶ ἀπείρους; Ἕνα ⁵¹, ἐὰν ἀληθῶς εἶναι δημιουργημένος κατὰ τὸ παράδειγμα. Διότι ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον περιέχει ὅλα ὅσα ὑπάρχουσι νοητὰ ζῷα, δὲν δύναται ποτὲ νὰ εἶναι δεύτερον μετ’ ἄλλου. Διότι πάλιν ἔπρεπε νὰ ὑπάρχῃ ἓν ἄλλο ζῷον, ὅπερ θὰ περιελάμβαναν τὰ δυὸ ἐκεῖνα, καὶ τοῦ ὁποίου μέρη θὰ ἤσαν αὐτὰ τὰ δυό· καὶ ὄχι πλέον μὲ τὰ δυὸ ἐκεῖνα, ἀλλὰ μὲ ἐκεῖνο τὸ περιέχον θὰ ἐλέγετο ὀρθότερον ὅτι ἐπλάσθη ὅμοιος (ὁ κόσμος). ἵνα λοιπὸν τὸ ζῷον (ὁ κόσμος) τοῦτο καὶ κατὰ τὴν ἀριθμητικὴν ἑνότητα εἶναι ὅμοιον μὲ τὸ τέλειον ἐκεῖνο ζῷον, διὰ τοῦτο ὁ ποιητὴς αὐτοῦ δὲν ἐποίησεν οὔτε δυὸ οὔτε ἀπείρους κόσμους, ἀλλ’ ὑπάρχει καὶ θὰ ὑπάρχη ⁵² πάντοτε εἷς οὗτος ὁ κόσμος γεννηθεῖς μονογενής.

     Σωματοειδὲς δὲ δὴ καὶ ὁρατὸν ἁπτόν τε δεῖ τὸ γενόμενον εἶναι, χωρισθὲν δὲ πυρὸς οὐδὲν ἄν ποτε ὁρατὸν γένοιτο, οὐδὲ ἁπτὸν ἄνευ τινὸς στερεοῦ, στερεὸν δὲ οὐκ ἄνευ γῆς· ὅθεν ἐκ πυρὸς καὶ γῆς τὸ τοῦ παντὸς ἀρχόμενος συνιστάναι σῶμα ὁ θεὸς ἐποίει. Δύο δὲ μόνω καλῶς συνίστασθαι τρίτου χωρὶς οὐ δυνατόν· δεσμὸν γὰρ ἐν μέσῳ δεῖ τινα ἀμφοῖν συναγωγὸν γίγνεσθαι. Δεσμῶν δὲ κάλλιστος ὃς ἂν αὑτὸν καὶ τὰ συνδούμενα ὅτι μάλιστα ἓν ποιῇ, τοῦτο δὲ πέφυκεν ἀναλογίο κάλλιστα ἀποτελεῖν.

     Ὁπόταν γὰρ ἀριθμῶν τριῶν εἴτε ὄγκων εἴτε δυνάμεων ὡντινωνοῦν ᾖ τὸ μέσον, ὅτιπερ τὸ πρῶτον πρὸς αὐτό, τοῦτο αὐτὸ πρὸς τὸ ἔσχατον, καὶ πάλιν αὖθις, ὅτι τὸ ἔσχατον πρὸς τὸ μέσον, τὸ μέσον πρὸς τὸ πρῶτον, τότε τὸ μέσον μὲν πρῶτον καὶ ἔσχατον γιγνόμενον, τὸ δ’ ἔσχατον καὶ τὸ πρῶτον αὖ μέσα ἀμφότερα, πάνθ’ οὕτως ἐξ ἀνάγκης τὰ αὐτὰ εἶναι συμβήσεται, τὰ αὐτὰ δὲ γενόμενα ἀλλήλοις ἓν πάντα ἔσται.

     Πᾶν ὅτι ἐγένετο πρέπει νὰ εἶναι σωματοειδὲς καὶ ὁρατὸν καὶ ἁπτόν. Ἀλλ’ οὐδὲν πράγμα χωρὶς τοῦ πυρὸς δύναται νὰ εἶναι πότε ὁρατόν, οὔτε ἁπτὸν χωρὶς στερεότητος, στερεὸν δὲ δὲν δύναται νὰ εἶναι ἄνευ τῆς γῆς. Ὅθεν ὁ Θεὸς ἐκ πυρὸς καὶ γῆς ⁵³ ἐποίει τὸ σῶμα τοῦ σύμπαντος, ὄτε ἤρχισε νὰ τὸ συνιστᾷ· ἀλλὰ δὲν εἶναι δυνατὸν μόνα νὰ ἐνῶνται καλῶς δυὸ στοιχεῖα ἄνευ τρίτου τινός, διότι ἐν μέσῳ τῶν δυὸ πρέπει νὰ ὑπάρχῃ δεσμός, ἤστις νὰ συνδέῃ αὐτά. Ὁ κάλλιστος δὲ τῶν δεσμῶν εἶναι ἐκεῖνος, ὅστις καὶ ἑαυτὸν καὶ τὰ συνδεόμενα πράγματα κάμνει ἐντελῶς ἓν μόνον· τοῦτο δὲ κάλλιστα ποιεῖ φυσικῶς ἡ ἀναλογία ⁵⁴   .

     Διότι, ὅταν ἐκ τριῶν ἀριθμῶν οἱωνδήποτε, εἴτε ὄγκοι εἴτε δυνάμεις εἶναιοὗτοι, ⁵⁵    ὁ μέσος εἶναι πρὸς τὸν τελευταῖον ἀκριβῶς ὅ,τι εἶναι ὁ πρῶτος πρὸς τὸν μέσον, καὶ πάλιν ὁ μέσος εἶναι πρὸς τὸν πρῶτον ὅ,τι εἶναι ὁ τελευταῖος πρὸς τὸν μέσον, τότε ὁ μέσος γινόμενος πρῶτος καὶ τελευταῖος, ὁ δὲ τελευταῖος καὶ ὁ πρῶτος γινόμενοι καὶ οἱ δυὸ μέσοι, κατ’ ἀνάγκην θὰ συμβῆ νὰ εἶναι ὅλοι τὸ αὐτό, καὶ ἀφοῦ γίνωσι τὸ αὐτὸ μεταξὺ των, ὅλα θὰ εἶναι εἶναι ἓν μόνον πράγμα ⁵⁶   .

     Εἰ μὲν οὖν ἐπίπεδον μέν, βάθος δὲ μηδὲν ἔχον ἔδει γίγνεσθαι τὸ τοῦ παντὸς σῶμα, μία μεσότης ἂν ἐξήρκει τά τε μεθ’ αὑτῆς συνδεῖν καὶ ἑαυτήν, νῦν δὲ στερεοειδῆ γὰρ αὐτὸν προσῆκεν εἶναι, τὰ δὲ στερεὰ μία μὲν οὐδέποτε, δύο δὲ ἀεὶ μεσότητες συναρμόττουσιν· οὕτω δὴ πυρός τε καὶ γῆς ὕδωρ ἀέρα τε ὁ θεὸς ἐν μέσῳ θείς, καὶ πρὸς ἄλληλα καθ’ ὅσον ἦν δυνατὸν ἀνὰ τὸν αὐτὸν λόγον ἀπεργασάμενος, ὅτιπερ πῦρ πρὸς ἀέρα, τοῦτο ἀέρα πρὸς ὕδωρ, καὶ ὅτι ἀὴρ πρὸς ὕδωρ, ὕδωρ πρὸς γῆν, συνέδησεν καὶ συνεστήσατο οὐρανὸν ὁρατὸν καὶ ἁπτόν. Καὶ διὰ ταῦτα ἔκ τε δὴ τούτων τοιούτων καὶ τὸν ἀριθμὸν τεττάρων τὸ τοῦ κόσμου σῶμα ἐγεννήθη δι’ ἀναλογίας ὁμολογῆσαν, φιλίαν τε ἔσχεν ἐκ τούτων, ὥστε εἰς ταὐτὸν αὑτῷ συνελθὸν ἄλυτον ὑπό του ἄλλου πλὴν ὑπὸ τοῦ συνδήσαντος γενέσθαι.

     Τῶν δὲ δὴ τεττάρων ἓν ὅλον ἕκαστον εἴληφεν ἡ τοῦ κόσμου σύστασις. Ἐκ γὰρ πυρὸς παντὸς ὕδατός τε καὶ ἀέρος καὶ γῆς συνέστησεν αὐτὸν ὁ συνιστάς, μέρος οὐδὲν οὐδενὸς οὐδὲ δύναμιν ἔξωθεν ὑπολιπών, τάδε διανοηθείς, πρῶτον μὲν ἵνα ὅλον ὅτι μάλιστα ζῷον τέλεον ἐκ τελέων τῶν μερῶν εἴη, πρὸς δὲ τούτοις ἕν, ἅτε οὐχ ὑπολελειμμένων ἐξ ὧν ἄλλο τοιοῦτον γένοιτ’ ἄν, ἔτι δὲ ἵν’ ἀγήρων καὶ ἄνοσον ᾖ, κατανοῶν ὡς συστάτῳ σώματι θερμὰ καὶ ψυχρὰ καὶ πάνθ’ ὅσα δυνάμεις ἰσχυρὰς ἔχει περιιστάμενα ἔξωθεν καὶ προσπίπτοντα ἀκαίρως λύει καὶ νόσους γῆράς τε ἐπάγοντα φθίνειν ποιεῖ. Διὰ δὴ τὴν αἰτίαν καὶ τὸν λογισμὸν τόνδε ἕνα ὅλον ὅλων ἐξ ἁπάντων τέλεον καὶ ἀγήρων καὶ ἄνοσον αὐτὸν ἐτεκτήνατο.

     Ἐὰν λοιπὸν τὸ σῶμα τοῦ παντὸς ἔμελλε νὰ εἶναι μία ἐπιφάνεια καὶ νὰ μὴ ἔχῃ κανὲν βάθος, εἷς μέσος ὅρος θὰ ἤρκει νὰ συνδέσῃ ὁμοῦ ἑαυτὸν καὶ τὰ ἄλλα στοιχεῖα. Ἀλλὰ τώρα ἀπεναντίας, ἔπρεπε νὰ εἶναι στερεὸν αὐτό, τὰ δὲ στερεὰ οὐδέποτε συνδέονται διὰ μίας, ἀλλὰ πάντοτε διὰ δυὸ μεσοτήτων ⁵⁷   . Διὰ τοῦτο ὁ Θεὸς ἐν μέσῳ τοῦ πυρὸς καὶ τῆς γῆς θέσας ὕδωρ καὶ ἀέρα, καὶ διατάξας ταῦτα μεταξὺ των ὅσον ἦτο δυνατὸν κατὰ τὴν αὐτὴν ἀναλογίαν, οὕτως ὥστε, ὅπως τὸ πῦρ εἶναι πρὸς τὸν ἀέρα, οὕτως ὁ ἀὴρ νὰ εἶναι πρὸς τὸ ὕδωρ, καὶ ὅπως ὁ ἀὴρ εἶναι πρὸς τὸ ὕδωρ, οὕτω τὸ ὕδωρ νὰ εἶναι πρὸς τὴν γῆν ⁵⁸, συνέδεσε καὶ συνέστησε τὸν ὁρατὸν καὶ ἁπτὸν κόσμον. Καὶ διὰ ταῦτα καὶ ἐκ τούτων τῶν στοιχείων, τὰ ὁποία εἶναι τοιαῦτα καὶ τέσσαρα ἀριθμητικῶς, ἐγεννήθη τὸ σῶμα τοῦ κόσμου ἁρμονικὸν διὰ τῆς ἀναλογίας ⁵⁹ καὶ (εἰς τὰ μέρη) ἔλαβε φιλίαν ὥστε, γενόμενον ἓν καὶ τὸ αὐτὸ μὲ ἑαυτό, κατέστη ἀδιάλυτον ὑπὸ ἄλλου οἱουδήποτε, πλὴν ὑπ’ ἐκείνου, ὅστις τὸ συνέδεσεν.

     Ἕκαστον δὲ τῶν τεσσάρων τούτων στοιχείων τὸ περιέλαβεν ὁλόκληρον ἡ σύστασις τοῦ κόσμου. Διότι ἐξ ὁλοκλήρου του πυρὸς καὶ τοῦ ὕδατος καὶ τοῦ ἀέρος καὶ τῆς γῆς συνέστησεν αὐτόν, ἐκεῖνος ὁ ὅποιος τὸν συνέστησε, χωρὶς νὰ ἀφήσῃ ἔξω κανὲν μέρος καὶ καμμίαν ἐνέργειαν αὐτῶν, ἔχων κατὰ νοῦν ταῦτα: πρῶτον μὲν ἵνα τὸ ὄλον ζῷον γίνῃ ὅσον τὸ δυνατὸν τέλειον καὶ ἐκ μερῶν τελείων, καὶ πρὸς τούτοις ἕν, διότι δὲν ὑπελείποντο πράγματα ἐξ ὢν ἠδύνατο νὰ γίνῃ ἄλλο τοιοῦτον, καὶ προσέτι ἵνα μὴ ὑπόκειται εἰς γῆρας καὶ νόσον. Διότι κατενόει, ὅτι τὸ θερμὸν καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ ὅσα ἄλλα κάμνουσι βιαίας ἐνεργείας περικυκλοῦντα ἔξωθεν σῶμα σύνθετον καὶ προσβάλλοντα αὐτὸ ἀκαίρως τὸ διαλύουσι, καὶ ἐπιφέροντα νόσους καὶ γῆρας τὸ καταστρέφουσι. Διὰ τὴν αἰτίαν λοιπὸν ταύτην καὶ διὰ τὸν συλλογισμὸν τοῦτον ἔπλασεν αὐτὸν οὕτως, ὥστε νὰ εἶναι ἓν ὄλον ἀποτελούμενον ἐξ ὅλων τῶν πραγμάτων, τέλειον, ἄνευ γήρατος καὶ νόσου.

     Σχῆμα δὲ ἔδωκεν αὐτῷ τὸ πρέπον καὶ τὸ συγγενές. Τῷ δὲ τὰ πάντα ἐν αὑτῷ ζῷα περιέχειν μέλλοντι ζῴῳ πρέπον ἂν εἴη σχῆμα τὸ περιειληφὸς ἐν αὑτῷ πάντα ὁπόσα σχήματα· διὸ καὶ σφαιροειδές, ἐκ μέσου πάντῃ πρὸς τὰς τελευτὰς ἴσον ἀπέχον, κυκλοτερὲς αὐτὸ ἐτορνεύσατο, πάντων τελεώτατον ὁμοιότατόν τε αὐτὸ ἑαυτῷ σχημάτων, νομίσας μυρίῳ κάλλιον ὅμοιον ἀνομοίου.

     Λεῖον δὲ δὴ κύκλῳ πᾶν ἔξωθεν αὐτὸ ἀπηκριβοῦτο πολλῶν χάριν. Ὀμμάτων τε γὰρ ἐπεδεῖτο οὐδέν, ὁρατὸν γὰρ οὐδὲν ὑπελείπετο ἔξωθεν, οὐδ’ ἀκοῆς, οὐδὲ γὰρ ἀκουστόν· πνεῦμά τε οὐκ ἦν περιεστὸς δεόμενον ἀναπνοῆς, οὐδ’ αὖ τινος ἐπιδεὲς ἦν ὀργάνου σχεῖν ᾧ τὴν μὲν εἰς ἑαυτὸ τροφὴν δέξοιτο, τὴν δὲ πρότερον ἐξικμασμένην ἀποπέμψοι πάλιν. Ἀπῄει τε γὰρ οὐδὲν οὐδὲ προσῄειν αὐτῷ ποθεν – οὐδὲ γὰρ ἦν – αὐτὸ γὰρ ἑαυτῷ τροφὴν τὴν ἑαυτοῦ φθίσιν παρέχον καὶ πάντα ἐν ἑαυτῷ καὶ ὑφ’ ἑαυτοῦ πάσχον καὶ δρῶν ἐκ τέχνης γέγονεν· ἡγήσατο γὰρ αὐτὸ ὁ συνθεὶς αὔταρκες ὂν ἄμεινον ἔσεσθαι μᾶλλον ἢ προσδεὲς ἄλλων.

     Καὶ σχῆμα δὲ ἔδωκεν εἰς αὐτὸν ἐκεῖνο, ὅπερ ἤρμοζε καὶ ἦτο συγγενὲς μὲ αὐτόν. Διότι εἰς τὸ ζῷον, ὅπερ ἔμελλε νὰ περιέχῃ ἐντὸς αὐτοῦ ὅλα τὰ ζῷα, ἠδύνατο νὰ ἁρμόζῃ ἐκεῖνο μόνον τὸ σχῆμα, τὸ ὁποῖον περιλαμβάνει ἐν ἐαυτῷ πάντα τὰ σχήματα ὅσα ὑπάρχουσι. Διὰ τοῦτο καὶ σφαιροειδές, ἐκ τοῦ κέντρου πανταχοῦ πρὸς τὰ ἄκρα ἐξ ἴσου ἐκτεινόμενον, καὶ κυκλικὸν τὸ ἐτόρνευσε, σχῆμα δώσας τελειότατον καὶ πρὸς ἑαυτὸ ὁμοιότατον ἐκ πάντων τῶν σχημάτων, διότι ἐνόμιζεν ὅτι τὸ ὅμοιον εἶναι ἀπείρως ὡραιότερον τοῦ ἀνομοίου.

     Καὶ λεῖον ἔπειτα ἔξωθεν ὁλόγυρα τὸ ἔκαμε μὲ πᾶσαν ἀκρίβειαν, διὰ πολλοὺς λόγους. Διότι τοῦτο δὲν εἶχε χρείαν ὀμμάτων, ἀφοῦ οὐδὲν εἶχε μείνει ἔξω, ὅπερ νὰ εἶναι ὁρατόν, οὔτε ἀκοῆς, διότι δὲν ὑπῆρχε τί ἀκουστόν. Οὔτε ὑπῆρχε πέριξ ἀήρ, τοῦ ὁποίου δὲν εἶχε χρείαν ἵνα ἀναπνέῃ. Οὔτε πάλιν εἶχε χρείαν νὰ κατέχη ὄργανον τί ⁶⁰, ἵνα δι’ αὐτοῦ δέχηται ἐντὸς ἑαυτοῦ τὴν τροφὴν καὶ ἀποβάλλῃ τὴν πρότερον χωνευθεῖσαν, διότι οὐδὲν ἠδύνατο νὰ ἐξέλθῃ οὔτε νὰ εἰσέλθῃ εἰς αὐτὸ ἀπὸ κανὲν μέρος, ἐπειδὴ καὶ οὐδὲν ὑπῆρχε. Διότι ἔχει πλασθῆ ἐπίτηδες οὕτως, ὥστε αὐτὸ εἰς ἑαυτὸ νὰ δίδῃ ὡς τροφὴν ὅ,τι ἐξ αὐτοῦ φθείρεται καὶ πάντα ἐντὸς ἑαυτοῦ καὶ ὑφ’ ἑαυτοῦ νὰ πάσχῃ καὶ νὰ ἐνεργῇ· διότι ὁ συνθέσας αὐτὸ ἐνόμισεν ὅτι, ἐὰν εἶναι αὐτάρκες, θὰ εἶναι πολὺ καλύτερον παρὰ ἐὰν εἶχε χρείαν ἄλλων.

     Χειρῶν δέ, αἷς οὔτε λαβεῖν οὔτε αὖ τινα ἀμύνασθαι χρεία τις ἦν, μάτην οὐκ ᾤετο δεῖν αὐτῷ προσάπτειν, οὐδὲ ποδῶν οὐδὲ ὅλως τῆς περὶ τὴν βάσιν ὑπηρεσίας. Κίνησιν γὰρ ἀπένειμεν αὐτῷ τὴν τοῦ σώματος οἰκείαν, τῶν ἑπτὰ τὴν περὶ νοῦν καὶ φρόνησιν μάλιστα οὖσαν· διὸ δὴ κατὰ ταὐτὰ ἐν τῷ αὐτῷ καὶ ἐν ἑαυτῷ περιαγαγὼν αὐτὸ ἐποίησε κύκλῳ κινεῖσθαι στρεφόμενον, τὰς δὲ ἓξ ἁπάσας κινήσεις ἀφεῖλεν καὶ ἀπλανὲς ἀπηργάσατο ἐκείνων. Ἐπὶ δὲ τὴν περίοδον ταύτην ἅτ’ οὐδὲν ποδῶν δέον ἀσκελὲς καὶ ἄπουν αὐτὸ ἐγέννησεν.

     Οὗτος δὴ πᾶς ὄντος ἀεὶ λογισμὸς θεοῦ περὶ τὸν ποτὲ ἐσόμενον θεὸν λογισθεὶς λεῖον καὶ ὁμαλὸν πανταχῇ τε ἐκ μέσου ἴσον καὶ ὅλον καὶ τέλεον ἐκ τελέων σωμάτων σῶμα ἐποίησεν· ψυχὴν δὲ εἰς τὸ μέσον αὐτοῦ θεὶς διὰ παντός τε ἔτεινεν καὶ ἔτι ἔξωθεν τὸ σῶμα αὐτῇ περιεκάλυψεν, καὶ κύκλῳ δὴ κύκλον στρεφόμενον οὐρανὸν ἕνα μόνον ἔρημον κατέστησεν, δι’ ἀρετὴν δὲ αὐτὸν αὑτῷ δυνάμενον συγγίγνεσθαι καὶ οὐδενὸς ἑτέρου προσδεόμενον, γνώριμον δὲ καὶ φίλον ἱκανῶς αὐτὸν αὑτῷ. Διὰ πάντα δὴ ταῦτα εὐδαίμονα θεὸν αὐτὸν ἐγεννήσατο.

     Χείρας ἔπειτα, μὲ τὰς ὁποίας δὲν ἦτο καμμία χρεία οὔτε νὰ συλλάβῃ οὔτε νὰ ἀποκρούσῃ τί, δὲν ἐνόμισεν ὅτι ἔπρεπεν ἀνωφελῶς νὰ προσάψῃ εἰς αὐτό, οὔτε πόδας οὔτε γενικῶς ὅ,τι χρησιμεύει εἰς τὸ βάδισμα. Διότι ἀπέδωκεν εἰς αὐτὸ κίνησιν ⁶¹, ὁποία εἶναι κατάλληλος πρὸς σῶμα τοιοῦτον, ἐκείνην ἐκ τῶν ἑπτά, ἥτις περισσότερον τῶν ἄλλων ἁρμόζει εἰς τὸν νοῦν καὶ τὴν σοφίαν. Καὶ διὰ τοῦτο στρέφων αὐτὸ κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, ἐν τῷ αὐτῷ τόπῳ καὶ ἐν ἐαυτῷ, τὸ ἔκαμεν οὕτως ὥστε νὰ κινῇται κυκλικῶς περιστρεφόμενον, τὰς ἄλλας δὲ ἓξ κινήσεις ἀφήρεσεν ἀπ’ αὐτοῦ καὶ τὸ κατέστησεν ἀκίνητον ως πρὸς αὐτάς. Ἐπειδὴ δὲ πρὸς τὴν κυκλικὴν ταύτην περιστροφὴν δὲν εἶχε καμμίαν χρείαν ποδῶν, ἔπλασεν αὐτὸ ἄνευ σκελῶν καὶ ἄνευ ποδῶν.

     Οὗτος λοιπὸν ὁ λογισμὸς τοῦ αἰωνίως ὑπάρχοντος θεοῦ, τὸν ὁποῖον ἐσυλλογίσθη ὡς πρὸς τὸν θεόν, ὅστις ἔμελλε νὰ γεννηθῇ, ἐποίησε σῶμα λεῖον καὶ ὁμαλὸν καὶ εἰς ὅλα τὰ μέρη ἀπέχον ἐξ ἴσου ἀπὸ τὸ κέντρον, καὶ ὁλόκληρον καὶ τέλειον ἐκ τελείων μερῶν ⁶². Θέσας δὲ ψυχὴν εἰς τὸ μέσον αὐτοῦ τὴν ἐξέτεινε πανταχοῦ καὶ ἀκόμη δι’ αὐτῆς περιεκάλυψεν ἔξωθεν τὸ σῶμα αὐτοῦ ⁶³ καὶ κατεσκεύασεν οὕτω κύκλον στρεφόμενον κυκλικῶς, κόσμον ἕνα, μόνον, ἔρημον, ἀλλὰ διὰ τῆς ἰδίας αὐτοῦ ἀρετῆς ἱκανὸν νὰ γονιμοποιῆται ἀφ’ ἑαυτοῦ, χωρὶς νὰ ἔχῃ χρείαν ἄλλου οὐδενός, ἱκανῶς γνώριμον καὶ φίλον εἰς ἑαυτόν. Δι’ ὅλα ταῦτα ἐγέννησεν αὐτὸν θεὸν εὐδαίμονα ⁶⁴.

     Τὴν δὲ δὴ ψυχὴν οὐχ ὡς νῦν ὑστέραν ἐπιχειροῦμεν λέγειν, οὕτως ἐμηχανήσατο καὶ ὁ θεὸς νεωτέραν – οὐ γὰρ ἂν ἄρχεσθαι πρεσβύτερον ὑπὸ νεωτέρου συνέρξας εἴασεν – ἀλλά πως ἡμεῖς πολὺ μετέχοντες τοῦ προστυχόντος τε καὶ εἰκῇ ταύτῃ πῃ καὶ λέγομεν, ὁ δὲ καὶ γενέσει καὶ ἀρετῇ προτέραν καὶ πρεσβυτέραν ψυχὴν σώματος ὡς δεσπότιν καὶ ἄρξουσαν ἀρξομένου συνεστήσατο ἐκ τῶνδέ τε καὶ τοιῷδε τρόπῳ. Τῆς ἀμερίστου καὶ ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ἐχούσης οὐσίας καὶ τῆς αὖ περὶ τὰ σώματα γιγνομένης μεριστῆς τρίτον ἐξ ἀμφοῖν ἐν μέσῳ συνεκεράσατο οὐσίας εἶδος, τῆς τε ταὐτοῦ φύσεως [αὖ πέρι] καὶ τῆς τοῦ ἑτέρου, καὶ κατὰ ταὐτὰ συνέστησεν ἐν μέσῳ τοῦ τε ἀμεροῦς αὐτῶν καὶ τοῦ κατὰ τὰ σώματα μεριστοῦ· καὶ τρία λαβὼν αὐτὰ ὄντα συνεκεράσατο εἰς μίαν πάντα ἰδέαν, τὴν θατέρου φύσιν δύσμεικτον οὖσαν εἰς ταὐτὸν συναρμόττων βίᾳ.

     Μειγνὺς δὲ μετὰ τῆς οὐσίας καὶ ἐκ τριῶν ποιησάμενος ἕν, πάλιν ὅλον τοῦτο μοίρας ὅσας προσῆκεν διένειμεν, ἑκάστην δὲ ἔκ τε ταὐτοῦ καὶ θατέρου καὶ τῆς οὐσίας μεμειγμένην. Ἤρχετο δὲ διαιρεῖν ὧδε. Μίαν ἀφεῖλεν τὸ πρῶτον ἀπὸ παντὸς μοῖραν, μετὰ δὲ ταύτην ἀφῄρει διπλασίαν ταύτης, τὴν δ’ αὖ τρίτην ἡμιολίαν μὲν τῆς δευτέρας, τριπλασίαν δὲ τῆς πρώτης, τετάρτην δὲ τῆς δευτέρας διπλῆν, πέμπτην δὲ τριπλῆν τῆς τρίτης, τὴν δ’ ἕκτην τῆς πρώτης ὀκταπλασίαν, ἑβδόμην δ’ ἑπτακαιεικοσιπλασίαν τῆς πρώτης· μετὰ δὲ ταῦτα συνεπληροῦτο τά τε διπλάσια καὶ τριπλάσια διαστήματα, μοίρας ἔτι ἐκεῖθεν ἀποτέμνων καὶ τιθεὶς εἰς τὸ μεταξὺ τούτων, ὥστε ἐν ἑκάστῳ διαστήματι δύο εἶναι μεσότητας, τὴν μὲν ταὐτῷ μέρει τῶν ἄκρων αὐτῶν ὑπερέχουσαν καὶ ὑπερεχομένην, τὴν δὲ ἴσῳ μὲν κατ’ ἀριθμὸν ὑπερέχουσαν, ἴσῳ δὲ ὑπερεχομένην.

     Ἡμιολίων δὲ διαστάσεων καὶ ἐπιτρίτων καὶ ἐπογδόων γενομένων ἐκ τούτων τῶν δεσμῶν ἐν ταῖς πρόσθεν διαστάσεσιν, τῷ τοῦ ἐπογδόου διαστήματι τὰ ἐπίτριτα πάντα συνεπληροῦτο, λείπων αὐτῶν ἑκάστου μόριον, τῆς τοῦ μορίου ταύτης διαστάσεως λειφθείσης ἀριθμοῦ πρὸς ἀριθμὸν ἐχούσης τοὺς ὅρους ἓξ καὶ πεντήκοντα καὶ διακοσίων πρὸς τρία καὶ τετταράκοντα καὶ διακόσια. Καὶ δὴ καὶ τὸ μειχθέν, ἐξ οὗ ταῦτα κατέτεμνεν, οὕτως ἤδη πᾶν κατανηλώκει.

     Τὴν δὲ ψυχήν, ἂν καὶ τώρα ἐπιχειροῦμεν νὰ ὁμιλήσωμεν περὶ αὐτῆς τελευταίας, δὲν ἐδημιούργησεν οὕτω καὶ ὁ θεὸς ὑστερωτέραν. Διότι συνδέσας αὐτὴν μὲ τὸ σῶμα δὲν ἤθελεν ἐπιτρέψει τὸ ἀρχαιότερον νὰ ἐξουσιάζηται ἀπὸ τὸ νεώτερον· ἀλλ’ ἠμεῖς κατὰ τίνα τρόπον ὅπως μετέχομεν πολύ τοῦ τυχαίου καὶ τοῦ ἐνδεχομένου, κατὰ τὸν αὐτὸν σχεδὸν τρόπον καὶ ὁμιλοῦμεν. Ἐκεῖνος ὅμως συνέστησε τὴν ψυχὴν προτέραν του σώματος καὶ πρεσβυτέραν αὐτοῦ κατὰ τὴν γένεσιν καὶ τὴν ἀρετήν, διότι ἔμελλεν αὕτη νὰ εἶναι κυρία καὶ κυβερνήτρια τοῦ σώματος, ὅπερ ἔμελλε νὰ κυβερνᾶται, συνέστησε δὲ αὐτὴν ἐκ τῶν ἑξῆς πραγμάτων καὶ κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον. Ἐκ τῆς οὐσίας, ἥτις εἶναι ἀδιαίρετος καὶ πάντοτε κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον (ἀμετάβλητος), καὶ ἐκ τῆς οὐσίας, ἥτις εἰς τὰ σώματα γίνεται διαιρετή, ἐκ τῶν δυὸ τούτων, ἀναμίξας αὐτᾶς ὁμοῦ, ἔκαμε μεταξὺ αὐτῶν τρίτον εἶδος οὐσίας, μεταξὺ δηλ. τῆς φύσεως τοῦ αὐτοῦ καὶ τοῦ ἑτέρου ⁶⁵   , καὶ οὕτω τὴν ἔστησεν ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ἀδιαιρέτου (ἀμεροῦς) καὶ τοῦ κατὰ τὰ σώματα διαιρετοῦ. Καὶ λαβῶν τὰ τρία ταῦτα ὄντα τὰ συνέμιξε πάντα οὕτως, ὥστε νὰ ἀποτελέσωσιν ἓν μόνον εἶδος προσαρμόζων διὰ τῆς βίας εἰς τὴν φύσιν ἐκείνου, ὅπερ εἶναι ταυτὸ (ἀναλλοίωτον), ἢν φύσιν τοῦ ἑτέρου, ἥτις δυσκόλως μιγνύεται.

     Ἔπειτα δὲ μιγνύων ταῦτα μετὰ τοῦ τρίτου εἴδους οὐσίας, καὶ ἐκ τῶν τριῶν κατασκευάσας ἕν, πάλιν ὅλον τοῦτο τὸ ἐμοίρασεν εἰς ὅσα μέρη ἔπρεπεν, ἐκ τῶν ὁποίων ἕκαστον ἦτο μίγμα ἐκ τοῦ ταυτοῦ καὶ τοῦ ἑτέρου καὶ ἐκ τῆς (τρίτης) οὐσίας. Ἤρχισε δὲ νὰ διαιρῇ ὡς ἑξῆς: Κατὰ πρῶτον ἀφήρεσεν ἀπὸ τοῦ ὅλου ἓν μέρος (1), ἔπειτα ἀφήρεσε διπλάσιον τούτου μέρος (2), τρίτον μέρος ἔλαβε τὸ ὄλον καὶ τὸ ἥμισυ τοῦ δευτέρου (2 + 1) ἢ τὸ τριπλάσιόν του πρώτου (1 × 3), τέταρτον δὲ μέρος ἔλαβε τὸ διπλάσιόν τοῦ δευτέρου (2 × 2), πέμπτον τὸ τριπλάσιον, τοῦ τρίτου (3 × 3), ἕκτον τὸ ὀκταπλάσιόν τοῦ πρώτου (1 × 8), ἕβδομον δὲ τὸ εἰκοσιεπταπλάσιον τοῦ πρώτου (1 × 27) ⁶⁶   . Μετὰ ταῦτα ἐγέμισε τὰ διπλάσια καὶ τριπλάσια διαστήματα (σχέσεις ἢ λόγους), ἀποκόπτων ἀκόμη μέρη ἀπὸ τοῦ ὅλου καὶ θέτων αὐτὰ εἰς τὸ μέσον ἐκείνων οὕτως, ὥστε εἰς ἕκαστον διάστημα ὑπῆρχον δυὸ μέσοι ὄροι, τῶν ὁποίων ὁ εἷς ὑπερέχει ἓν τῶν ἄκρων κατὰ τόσον μέρος, καθ’ ὅσον ὑπερέχεται ὑπὸ τοῦ ἄλλου, ὁ δὲ ἄλλος ὑπερέχει καὶ ὑπερέχεται κατὰ τὸν αὐτὸν ἀριθμὸν (ἐξ ἴσου).

     Ἐπειδὴ δὲ οὕτως ἔγιναν ἐκ τῶν δεσμῶν τούτων (ἐκ τῆς παρενθέσεως τῶν μέσων ὅρων) εἰς τὰ πρότερα διαστήματα νέα διαστήματα, τὰ ὁποῖα ἤσαν τὸ ὅλον καὶ ἥμισυ τοῦ προηγουμένου, τὸ ὅλον καὶ ἓν τρίτον, καὶ τὸ ὄλον καὶ ἓν ὄγδοον, συνεπλήρωσε πάντα ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἤσαν τὸ ὅλον καὶ ἓν τρίτον, μὲ τὸ διάστημα τοῦ ὅλου καὶ ἑνὸς ὀγδόου, ἀφήνων ἐξ ἑκάστου αὐτῶν ἓν μέρος, ὅπερ παριστάνει ἓν διάστημα ἔχον σχέσιν ἀριθμοῦ πρὸς ἀριθμόν, τοιαύτην, οἴα εἶναι ἡ ἀναφορὰ τοῦ 256 (28) πρὸς τὸν 243 (35), Καὶ οὕτω τὸ μίγμα, ἀπὸ τὸ ὁποῖον ἀπέκοπτε ταῦτα, τὸ εἶχεν ἤδη καταναλώσει ὁλόκληρον ⁶⁷.

     Ταύτην οὖν τὴν σύστασιν πᾶσαν διπλῆν κατὰ μῆκος σχίσας, μέσην πρὸς μέσην ἑκατέραν ἀλλήλαις οἷον χεῖ προσβαλὼν κατέκαμψεν εἰς ἓν κύκλῳ, συνάψας αὑταῖς τε καὶ ἀλλήλαις ἐν τῷ καταντικρὺ τῆς προσβολῆς, καὶ τῇ κατὰ ταὐτὰ ἐν ταὐτῷ περιαγομένῃ κινήσει πέριξ αὐτὰς ἔλαβεν, καὶ τὸν μὲν ἔξω, τὸν δ’ ἐντὸς ἐποιεῖτο τῶν κύκλων. Τὴν μὲν οὖν ἔξω φορὰν ἐπεφήμισεν εἶναι τῆς ταὐτοῦ φύσεως, τὴν δ’ ἐντὸς τῆς θατέρου. Τὴν μὲν δὴ ταὐτοῦ κατὰ πλευρὰν ἐπὶ δεξιὰ περιήγαγεν, τὴν δὲ θατέρου κατὰ διάμετρον ἐπ’ ἀριστερά, κράτος δ’ ἔδωκεν τῇ ταὐτοῦ καὶ ὁμοίου περιφορᾷ· μίαν γὰρ αὐτὴν ἄσχιστον εἴασεν, τὴν δ’ ἐντὸς σχίσας ἑξαχῇ ἑπτὰ κύκλους ἀνίσους κατὰ τὴν τοῦ διπλασίου καὶ τριπλασίου διάστασιν ἑκάστην, οὐσῶν ἑκατέρων τριῶν, κατὰ τἀναντία μὲν ἀλλήλοις προσέταξεν ἰέναι τοὺς κύκλους, τάχει δὲ τρεῖς μὲν ὁμοίως, τοὺς δὲ τέτταρας ἀλλήλοις καὶ τοῖς τρισὶν ἀνομοίως, ἐν λόγῳ δὲ φερομένους.

     Ἐπεὶ δὲ κατὰ νοῦν τῷ συνιστάντι πᾶσα ἡ τῆς ψυχῆς σύστασις ἐγεγένητο, μετὰ τοῦτο πᾶν τὸ σωματοειδὲς ἐντὸς αὐτῆς ἐτεκταίνετο καὶ μέσον μέσῃ συναγαγὼν προσήρμοττεν· ἡ δ’ ἐκ μέσου πρὸς τὸν ἔσχατον οὐρανὸν πάντῃ διαπλακεῖσα κύκλῳ τε αὐτὸν ἔξωθεν περικαλύψασα, αὐτὴ ἐν αὑτῇ στρεφομένη, θείαν ἀρχὴν ἤρξατο ἀπαύστου καὶ ἔμφρονος βίου πρὸς τὸν σύμπαντα χρόνον. Καὶ τὸ μὲν δὴ σῶμα ὁρατὸν οὐρανοῦ γέγονεν, αὐτὴ δὲ ἀόρατος μέν, λογισμοῦ δὲ μετέχουσα καὶ ἁρμονίας ψυχή, τῶν νοητῶν ἀεί τε ὄντων ὑπὸ τοῦ ἀρίστου ἀρίστη γενομένη τῶν γεννηθέντων. Ἅτε οὖν ἐκ τῆς ταὐτοῦ καὶ τῆς θατέρου φύσεως ἔκ τε οὐσίας τριῶν τούτων συγκραθεῖσα μοιρῶν, καὶ ἀνὰ λόγον μερισθεῖσα καὶ συνδεθεῖσα, αὐτή τε ἀνακυκλουμένη πρὸς αὑτήν, ὅταν οὐσίαν σκεδαστὴν ἔχοντός τινος ἐφάπτηται καὶ ὅταν ἀμέριστον, λέγει κινουμένη διὰ πάσης ἑαυτῆς ὅτῳ τ’ ἄν τι ταὐτὸν ᾖ καὶ ὅτου ἂν ἕτερον, πρὸς ὅτι τε μάλιστα καὶ ὅπῃ καὶ ὅπως καὶ ὁπότε συμβαίνει κατὰ τὰ γιγνόμενά τε πρὸς ἕκαστον ἕκαστα εἶναι καὶ πάσχειν καὶ πρὸς τὰ κατὰ ταὐτὰ ἔχοντα ἀεί.

     Λόγος δὲ ὁ κατὰ ταὐτὸν ἀληθὴς γιγνόμενος περί τε θάτερον ὂν καὶ περὶ τὸ ταὐτόν, ἐν τῷ κινουμένῳ ὑφ’ αὑτοῦ φερόμενος ἄνευ φθόγγου καὶ ἠχῆς, ὅταν μὲν περὶ τὸ αἰσθητὸν γίγνηται καὶ ὁ τοῦ θατέρου κύκλος ὀρθὸς ἰὼν εἰς πᾶσαν αὐτοῦ τὴν ψυχὴν διαγγείλῃ, δόξαι καὶ πίστεις γίγνονται βέβαιοι καὶ ἀληθεῖς, ὅταν δὲ αὖ περὶ τὸ λογιστικὸν ᾖ καὶ ὁ τοῦ ταὐτοῦ κύκλος εὔτροχος ὢν αὐτὰ μηνύσῃ, νοῦς ἐπιστήμη τε ἐξ ἀνάγκης ἀποτελεῖται· τούτω δὲ ἐν ᾧ τῶν ὄντων ἐγγίγνεσθον, ἄν ποτέ τις αὐτὸ ἄλλο πλὴν ψυχὴν εἴπῃ, πᾶν μᾶλλον ἢ τἀληθὲς ἐρεῖ.

     Ὅλην λοιπὸν τὴν σύστασιν ταύτην σχίσας εἰς δυὸ κατὰ μῆκος καὶ θέσας τὸ ἓν ἥμισυ ἐπὶ τοῦ ἄλλου εἰς σχῆμα Χ τὰ ἔκαμψεν εἰς κύκλον, ἐνώσας αὐτὰ ἕκαστον πρὸς ἑαυτὸ (τὰ ἄκρα των) καὶ ἀμφότερα μεταξὺ των εἰς τὸ σημεῖον τοῦ κύκλου τὸ ἀντίθετον εἰς τὴν πρώτην τομὴν ⁶⁸    αὐτῶν, καὶ ἐπέβαλεν εἰς αὐτὰ τὴν κίνησιν ἐκείνην, ἥτις στρέφεται πάντοτε κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ εἰς τὸν αὐτὸν τόπον. Καὶ τὸν ἕνα ἐκ τῶν κύκλων ἔθεσεν ἔξω, τὸν δὲ ἄλλον ἐντός. Καὶ τὴν μὲν ἐξωτερικὴν κίνησιν τοῦ κύκλου ἐδήλωσε ρητῶς ὅτι εἶναι τῆς φύσεως τοῦ ἀμεταβλήτου (ταύτου), τὴν δὲ ἐσωτερικήν της τοῦ ἑτέρου, καὶ τὴν μὲν τοῦ ταυτοῦ ἔστρεψε πρὸς τὰ δεξιὰ κατὰ τὴν πλευρὰν (ὀρθογωνίως), τὴν δὲ κίνησιν τοῦ ἑτέρου πρὸς τὰ ἀριστερὰ κατὰ τὴν διαγώνιον ⁶⁹   . Ἔδωκε δὲ τὴν ἐπικράτησιν εἰς τὴν περιφοράν, ἥτις εἶναι ἡ αὐτὴ καὶ ὅμοια πρὸς ἑαυτήν, καὶ ἀφῆκεν αὐτὴν μίαν καὶ ἄσχιστον, ἀλλὰ τὴν ἐσωτερικὴν σχίσας ἑξάκις εἰς ἑπτὰ κύκλους ἀνίσους ⁷⁰ κατὰ τὰ διπλάσια καὶ τριπλάσια διαστήματα, τὰ ὁποῖα εἶναι τρία· καὶ τὰ μὲν καὶ τὰ δὲ (εἰς ἑκάστην πρόοδον) ⁷¹ ἐπρόσταξεν εἰς τοὺς κύκλους νὰ κινῶνται κατ’ ἀντίθετον πρὸς ἀλλήλους διεύθυνσιν, καὶ ως πρὸς τὴν ταχύτητα τρεῖς μὲν ἐξ ἴσου, οἱ δὲ ἄλλοι τέσσαρες ἀνίσως πρὸς ἀλλήλους καὶ πρὸς τοὺς τρεῖς ἐκείνους, ἀλλὰ πάντοτε κανονικῶς νὰ κινῶνται ⁷².

     Ὄτε δὲ ὅλη ἡ σύστασις τῆς ψυχῆς (τοῦ κόσμου) εἶχε γίνει κατὰ τὸ θέλημα ἐκείνου ὅστις τὴν ἐσύστησε, μετὰ τοῦτο ⁷³ ὅλον τὸ ἔχον φύσιν σώματος ἐντὸς αὐτῆς τὸ κατεσκεύασε καὶ τὸ συνήρμοσε συνδέων τὸ κέντρον τοῦ ἑνὸς μὲ τὸ κέντρον τῆς ἄλλης. Αὕτη δὲ (ἡ ψυχή) ἐκ τοῦ κέντρου μέχρι τῶν ἄκρων του οὐρανοῦ διαχυθεῖσα καὶ ὁλόγυρα περικαλύψασα αὐτὸν ἔξωθεν, καὶ αὐτὴ στρεφομένη ἐντὸς ἑαυτῆς ἤρχισε τὴν πρώτην ἔναρξιν ζωῆς διηνεκοῦς καὶ φρονίμου κατὰ τὸν ἅπαντα χρόνον ⁷⁴. Καὶ τὸ μὲν σῶμα τοῦ κόσμου ἐδημιουργήθη ὁρατόν, αὐτὴ ὅμως ἡ ψυχὴ ἔγινεν ἀόρατος, ἀλλὰ μέτοχος λόγου καὶ ἁρμονίας, ὑπὸ τοῦ ἀρίστου τῶν νοητῶν καὶ αἰωνίων ὄντων γεννηθεῖσα ἀρίστη πάντων ὅσα ἐγεννήθησαν. Ἐπειδὴ λοιπὸν ἔγινεν ἐκ τῆς μίξεως τῶν τριῶν τούτων μερῶν, ἤτοι ἐκ τῆς φύσεως τοῦ ταυτοῦ καὶ τῆς τοῦ ἑτέρου καὶ ἐκ τῆς (τρίτης) οὐσίας, καὶ κατ’ ἀναλογίαν διηρέθη καὶ συνεδέθη ⁷⁵ καὶ αὐτὴ εἰς ἑαυτὴν περιστρέφεται, ὅταν συναντᾶται μὲ πράγμα ἔχον φύσιν διαιρετήν, καὶ ἀκόμη ⁷⁶ ὅταν μὲ ἄλλο τί ἀδιαίρετον, κινουμένη ὅλη ἐντὸς ἑαυτῆς λέγει μὲ τί εἶναι τοῦτο ταυτὸν καὶ ἀπὸ τί εἶναι διάφορον, καὶ κατ’ ἀναφορὰν πρὸς τί ἐξόχως καὶ ποῦ καὶ πῶς καὶ πότε συμβαίνει εἰς τὸν κόσμον τῶν γινομένων ἕκαστον πράγμα νὰ εἶναι καὶ νὰ πάσχῃ σχετικῶς πρὸς ἄλλα ⁷⁷, οὕτω δὲ καὶ εἰς τὸν κόσμον τῶν αἰωνίων καὶ ἀναλλοιώτων.

     Ὁ λόγος δὲ οὗτος, ὅστις μετέχων τοῦ ταυτοῦ εἶναι ἀληθής, εἴτε ἀντικείμενον ἔχει τὸ ἕτερον εἴτε τὸ ταυτό, φερόμενος ἄνευ ἤχου καὶ φωνῆς ἐντὸς τοῦ ἀφ’ ἑαυτοῦ κινουμένου (τῆς ψυχῆς), ὅταν μὲν ἔρχηται εἰς σχέσιν μὲ τὸ αἰσθητόν, καὶ ὁ κύκλος τοῦ ἑτέρου, ὀρθὸς ὢν τὸ ἀναγγέλλῃ εἰς ὅλην τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ⁷⁸ τότε γεννῶνται αἱ γνῶμαι καὶ αἱ πίστεις αἱ βέβαιαι καὶ ἀληθεῖς. Ὅταν ὅμως ἔρχηται εἰς σχέσεις μὲ τὸ λογικὸν (νοητόν) καὶ ὁ κύκλος τοῦ ταυτοῦ, τρέχων καλῶς, τὸ ἀναγγέλλῃ, τότε ἀποτελεῖται ἀναγκαίως ἡ διάνοια καὶ ἡ ἐπιστήμη. Ἐκεῖνο δὲ τὸ ὃν εἰς τὸ ὁποῖον καὶ αἱ δυὸ αὕται γνώσεις γίνονται, ἐὰν τὶς εἴπῃ ὅτι εἶναι ἄλλο πράγμα πλὴν τῆς ψυχῆς, κάθε ἄλλο λέγει παρὰ τὴν ἀλήθειαν ⁷⁹   .

     Ὡς δὲ κινηθὲν αὐτὸ καὶ ζῶν ἐνόησεν τῶν ἀϊδίων θεῶν γεγονὸς ἄγαλμα ὁ γεννήσας πατήρ, ἠγάσθη τε καὶ εὐφρανθεὶς ἔτι δὴ μᾶλλον ὅμοιον πρὸς τὸ παράδειγμα ἐπενόησεν ἀπεργάσασθαι. Καθάπερ οὖν αὐτὸ τυγχάνει ζῷον ἀίδιον ὄν, καὶ τόδε τὸ πᾶν οὕτως εἰς δύναμιν ἐπεχείρησε τοιοῦτον ἀποτελεῖν.

     Ἡ μὲν οὖν τοῦ ζῴου φύσις ἐτύγχανεν οὖσα αἰώνιος, καὶ τοῦτο μὲν δὴ τῷ γεννητῷ παντελῶς προσάπτειν οὐκ ἦν δυνατόν· εἰκὼ δ’ ἐπενόει κινητόν τινα αἰῶνος ποιῆσαι, καὶ διακοσμῶν ἅμα οὐρανὸν ποιεῖ μένοντος αἰῶνος ἐν ἑνὶ κατ’ ἀριθμὸν ἰοῦσαν αἰώνιον εἰκόνα, τοῦτον ὃν δὴ χρόνον ὠνομάκαμεν. Ἡμέρας γὰρ καὶ νύκτας καὶ μῆνας καὶ ἐνιαυτούς, οὐκ ὄντας πρὶν οὐρανὸν γενέσθαι, τότε ἅμα ἐκείνῳ συνισταμένῳ τὴν γένεσιν αὐτῶν μηχανᾶται· ταῦτα δὲ πάντα μέρη χρόνου, καὶ τό τ’ ἦν τό τ’ ἔσται χρόνου γεγονότα εἴδη, ἃ δὴ φέροντες λανθάνομεν ἐπὶ τὴν ἀίδιον οὐσίαν οὐκ ὀρθῶς.

     Λέγομεν γὰρ δὴ ὡς ἦν ἔστιν τε καὶ ἔσται, τῇ δὲ τὸ ἔστιν μόνον κατὰ τὸν ἀληθῆ λόγον προσήκει, τὸ δὲ ἦν τό τ’ ἔσται περὶ τὴν ἐν χρόνῳ γένεσιν ἰοῦσαν πρέπει λέγεσθαι – κινήσεις γάρ ἐστον, τὸ δὲ ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ἔχον ἀκινήτως οὔτε πρεσβύτερον οὔτε νεώτερον προσήκει γίγνεσθαι διὰ χρόνου οὐδὲ γενέσθαι ποτὲ οὐδὲ γεγονέναι νῦν οὐδ’ εἰς αὖθις ἔσεσθαι, τὸ παράπαν τε οὐδὲν ὅσα γένεσις τοῖς ἐν αἰσθήσει φερομένοις προσῆψεν, ἀλλὰ χρόνου ταῦτα αἰῶνα μιμουμένου καὶ κατ’ ἀριθμὸν κυκλουμένου γέγονεν εἴδη – καὶ πρὸς τούτοις ἔτι τὰ τοιάδε, τό τε γεγονὸς εἶναι γεγονὸς καὶ τὸ γιγνόμενον εἶναι γιγνόμενον, ἔτι τε τὸ γενησόμενον εἶναι γενησόμενον καὶ τὸ μὴ ὂν μὴ ὂν εἶναι, ὧν οὐδὲν ἀκριβὲς λέγομεν. Περὶ μὲν οὖν τούτων τάχ’ ἂν οὐκ εἴη καιρὸς πρέπων ἐν τῷ παρόντι διακριβολογεῖσθαι.

     Ἅμα δὲ ἐνόησεν ὅτι τοῦτο (τὸ πᾶν) ἐκινήθη καὶ ἔγινε ζωντανὴ εἰκὼν τῶν αἰωνίων Θεῶν (ἰδεῶν) ⁸⁰ ὁ Πατήρ, ὁ γεννήσας αὐτό, τὸ ἐθαύμασε καὶ πλήρης χαρᾶς ἐσκέφθη νὰ τὸ καταστήσῃ ἀκόμη ὁμοιότερον μὲ τὸ παράδειγμα (πρότυπον). Ἐπειδὴ δὲ αὐτὸ ἦτο ζῷον αἰώνιον, οὕτω καὶ τὸ σύμπαν τοῦτο ἐπεχείρησε τοιοῦτο νὰ τὸ κάμῃ ὅσον ἦτο δυνατόν.

     Ἀλλὰ τὸ ζῷον ἐκεῖνο ἦτο φύσει αἰώνιον τοῦτο δὲ (τὴν αἰωνιότητα) δὲν ἦτο δυνατὸν παντελῶς νὰ προσάψῃ εἰς τὸ λαβὸν γέννησιν. Ἐπινοεῖ λοιπὸν νὰ κάμῃ εἰκόνα τῆς αἰωνιότητος κινητήν, καὶ τακτοποιῶν συνάμα τὸν οὐρανὸν κάμνει τῆς αἰωνιότητος, ἥτις μένει πάντοτε εἰς τὴν ἑνότητα (εἰς τὸ ἕν), αἰώνιον εἰκόνα, ἥτις προχωρεῖ (κινεῖται) κατ’ ἀριθμούς, καὶ εἶναι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἔχομεν ὀνομάσει χρόνον ⁸¹. Διότι τὰς ἡμέρας καὶ τὰς νύκτας καὶ τοὺς μήνας καὶ τοὺς ἐνιαυτούς, οἵτινες δὲν ἤσαν πρὶν ὁ οὐρανὸς γεννηθῇ, τότε ἐνῷ οὗτος ἐλάμβανεν ὕπαρξιν, ὁ δημιουργὸς παρήγαγε καὶ ταῦτα. Καὶ πάντα ταῦτα εἶναι μέρη τοῦ χρόνου, καὶ τὸ ἦτο καὶ τὸ θὰ εἶναι εἶναι εἴδη τοῦ χρόνου καὶ γενητά, τὰ ὁποία λεληθότως μεταφέρομεν ὄχι ὀρθῶς εἰς τὴν αἰώνιον οὐσίαν.

     Διότι λέγομεν βέβαια ὅτι αὕτη ἦτο καὶ εἶναι καὶ θὰ εἶναι, ἀλλ’ εἰς αὐτὴν ἀληθῶς εἰπεῖν ἁρμόζει μόνον τὸ εἶναι, τὸ δὲ ἦτο καὶ τὸ θὰ εἶναι πρέπει νὰ λέγωνται περὶ τῆς γενέσεως, ἥτις προβαίνει, ἐν χρόνῳ. Διότι τὰ δυὸ ταῦτα εἶναι κινήσεις, ἐνῷ ἐκεῖνο, ὅπερ εἶναι πάντοτε κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον ἀκινήτως, δὲν δύναται πότε νὰ γίνηται οὔτε πρεσβύτερον οὔτε νεώτερον, οὔτε νὰ ἔχῃ γίνη τώρα, οὔτε νὰ εἶναι εἰς τὸ μέλλον, οὔτε τὸ παράπαν ἄλλο τί ἀπὸ ὅσα ἡ γένεσις ἔδωκεν εἰς ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα κινοῦνται (καὶ ὑποπίπτουσιν) εἰς τὴν αἴσθησιν, ἀλλὰ ταῦτα εἶναι μορφαὶ τοῦ χρόνου, ὅστις μιμεῖται τὴν αἰωνιότητα καὶ στρέφεται κατ’ ἀριθμητικὰς ἀναφοράς. Καὶ ἀκόμη ἐκτὸς τούτων, ὅταν λέγωμεν ὅτι τὸ γεγονὸς εἶναι ⁸² γεγονός, καὶ ὅτι τὸ γινόμενον εἶναι γινόμενον, προσέτι δὲ ὅτι τὸ γενησόμενον εἶναι γενησόμενον καὶ τὸ μὴ ὂν εἶναι μὴ ὄν, οὐδὲν λέγομεν ἀκριβῶς. Περὶ τούτων ὅμως ἴσως δὲν εἶναι καιρὸς ἁρμόζων τώρα νὰ ἀκριβολογήσωμεν ⁸³.

     Χρόνος δ’ οὖν μετ’ οὐρανοῦ γέγονεν, ἵνα ἅμα γεννηθέντες ἅμα καὶ λυθῶσιν, ἄν ποτε λύσις τις αὐτῶν γίγνηται, καὶ κατὰ τὸ παράδειγμα τῆς διαιωνίας φύσεως, ἵν’ ὡς ὁμοιότατος αὐτῷ κατὰ δύναμιν ᾖ· τὸ μὲν γὰρ δὴ παράδειγμα πάντα αἰῶνά ἐστιν ὄν, ὁ δ’ αὖ διὰ τέλους τὸν ἅπαντα χρόνον γεγονώς τε καὶ ὢν καὶ ἐσόμενος. Ἐξ οὖν λόγου καὶ διανοίας θεοῦ τοιαύτης πρὸς χρόνου γένεσιν, ἵνα γεννηθῇ χρόνος, ἥλιος καὶ σελήνη καὶ πέντε ἄλλα ἄστρα, ἐπίκλην ἔχοντα πλανητά, εἰς διορισμὸν καὶ φυλακὴν ἀριθμῶν χρόνου γέγονεν· σώματα δὲ αὐτῶν ἑκάστων ποιήσας ὁ θεὸς ἔθηκεν εἰς τὰς περιφορὰς ἃς ἡ θατέρου περίοδος ᾔειν, ἑπτὰ οὔσας ὄντα ἑπτά, σελήνην μὲν εἰς τὸν περὶ γῆν πρῶτον, ἥλιον δὲ εἰς τὸν δεύτερον ὑπὲρ γῆς, ἑωσφόρον δὲ καὶ τὸν ἱερὸν Ἑρμοῦ λεγόμενον εἰς [τὸν] τάχει μὲν ἰσόδρομον ἡλίῳ κύκλον ἰόντας, τὴν δὲ ἐναντίαν εἰληχότας αὐτῷ δύναμιν· ὅθεν καταλαμβάνουσίν τε καὶ καταλαμβάνονται κατὰ ταὐτὰ ὑπ’ ἀλλήλων ἥλιός τε καὶ ὁ τοῦ Ἑρμοῦ καὶ ἑωσφόρος.

     Τὰ δ’ ἄλλα οἷ δὴ καὶ δι’ ἃς αἰτίας ἱδρύσατο, εἴ τις ἐπεξίοι πάσας, ὁ λόγος πάρεργος ὢν πλέον ἂν ἔργον ὧν ἕνεκα λέγεται παράσχοι. Ταῦτα μὲν οὖν ἴσως τάχ’ ἂν κατὰ σχολὴν ὕστερον τῆς ἀξίας τύχοι διηγήσεως· ἐπειδὴ δὲ οὖν εἰς τὴν ἑαυτῷ πρέπουσαν ἕκαστον ἀφίκετο φορὰν τῶν ὅσα ἔδει συναπεργάζεσθαι χρόνον, δεσμοῖς τε ἐμψύχοις σώματα δεθέντα ζῷα ἐγεννήθη τό τε προσταχθὲν ἔμαθεν, κατὰ δὴ τὴν θατέρου φορὰν πλαγίαν οὖσαν, διὰ τῆς ταὐτοῦ φορᾶς ἰούσης τε καὶ κρατουμένης, τὸ μὲν μείζονα αὐτῶν, τὸ δ’ ἐλάττω κύκλον ἰόν, θᾶττον μὲν τὰ τὸν ἐλάττω, τὰ δὲ τὸν μείζω βραδύτερον περιῄειν.

     Ὁ χρόνος λοιπόν ἐγεννήθη μετά τοῦ οὐρανοῦ, ἵνα καὶ οἱ δυὸ συγχρόνως γεννηθέντες συγχρόνως διαλυθώσιν, ἂν πότε συμβῇ νὰ διαλυθώσι, καὶ (ἐγεννήθη) κατὰ τὸ παράδειγμα τῆς αἰωνίου φύσεως, ὅπως ὅσον εἶναι δυνατὸν γίνῃ ὁμοιότατος μὲ αὐτό. Διότι τὸ παράδειγμα διατελεῖ ὑπάρχον κατὰ πᾶσαν τὴν αἰωνιότητα, ὁ δὲ χρόνος μέχρι τέλους ἀπ’ ἀρχῆς εἶναι τοιοῦτος, ὥστε εἶναι καὶ θὰ εἶναι γεγενημένος. Ἐκ τοιούτου λοιπὸν λόγου ⁸⁴ καὶ ἐκ τοιαύτης διανοήσεως τοῦ θεοῦ, ὡς πρὸς τὴν γένεσιν τοῦ χρόνου, ἵνα γεννηθῇ ὁ χρόνος, ἐγεννήθησαν ὁ Ἥλιος, ἡ Σελήνη καὶ πέντε ἄλλα ἄστρα, τὰ ὁποῖα ὀνομάζονται πλανῆται, κατάλληλοι πρὸς διάκρισιν καὶ διατήρησιν τῶν ἀριθμῶν τοῦ χρόνου. Ὄτε δὲ τὰ σώματα ἑκάστου αὐτῶν ἔπλασεν ὁ θεός, τὰ ἔθεσεν εἰς τὰς τροχιάς, εἰς τὰς ὁποίας ἐκινεῖτο ἡ περιστροφὴ τοῦ ἑτέρου, καὶ αἴτινες ἦσαν ἑπτά, διότι ἑπτὰ ἦσαν τὰ ἄστρα. Καὶ τὴν μὲν Σελήνην ἔθεσεν εἰς τὴν πρώτην πέριξ τῆς γῆς, τὸν δὲ Ἥλιον εἰς τὴν δευτέραν ὑπεράνω τῆς γῆς. Τὸν δὲ Ἐωσφόρον (Ἀφροδίτη) καὶ τὸν λεγόμενον ἱερὸν τοῦ Ἑρμοῦ ἀστέρα τοὺς ἔκαμε νὰ κινῶνται εἰς κύκλον, ὅστις κατὰ τὴν ταχύτητα τρέχει ἴσα μὲ τὸν τοῦ Ἡλίου ἀλλὰ κατ’ ἐναντίαν πρὸς τοῦτον τάσιν. Ὅθεν ὁ Ἥλιος καὶ ὁ Ἑρμῆς καὶ ὁ Ἐωσφόρος (Ἀφροδίτη) καταφθάνουσιν ὁ εἷς τὸν ἄλλον καὶ καταφθάνονται ὑπ’ ἀλλήλων κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον.

     Ὡς πρὸς δὲ τοὺς ἄλλους ποῦ καὶ διὰ ποῖας αἰτίας ἐτοποθέτησεν αὐτούς, ἐὰν τὶς θελήσῃ νὰ ἐξετάσῃ ὄλας, ὁ λόγος οὗτος, πάρεργος ὤν, ἤθελεν ἀπαιτήσει ἐργασίαν περισσοτέραν παρὰ τὸ ἀντικείμενον ἕνεκα τοῦ ὁποίου λέγεται. Ἀλλὰ ταῦτα ὕστερον μὲ ἄνεσιν δύνανται ἐπαξίως νὰ ἐξηγηθώσιν. Ὄτε λοιπὸν ἔφθασεν εἰς τὴν ἁρμόζουσαν τροχιάν του ἕκαστον ἐξ ἐκείνων τῶν ἄστρων, τὰ ὁποία ἔπρεπε νὰ ἀποτελέσωσιν ὁμοῦ τὸν χρόνον, καὶ ὄτε τὰ σώματα αὐτῶν, δεθέντα μὲ δεσμοὺς ἐμψύχους, ἔγιναν ζῷα καὶ ἔμαθον ὅ,τι εἶχε προσταχθῇ εἰς αὐτά, τότε κινούμενα κατὰ τὴν κίνησιν τοῦ ἑτέρου, ἥτις στρέφεται πλαγίως ὡς πρὸς τὴν κίνησιν τοῦ ταυτοῦ καὶ δεσπόζεται ὑπ’ αὐτῆς, καὶ περιφερόμενα ἄλλο μὲν ἐξ αὐτῶν εἰς κύκλον μεγαλύτερον, ἄλλο δὲ εἰς μικρότερον, τὰ τὸν μικρότερον κύκλον πορευόμενα ἔκαμνον ταχύτερον τὴν περιφοράν των, ἐνῷ τὰ διανύοντα μείζονα κύκλον τὴν ἔκαμνον βραδύτερον.

     Τῇ δὴ ταὐτοῦ φορᾷ τὰ τάχιστα περιιόντα ὑπὸ τῶν βραδύτερον ἰόντων ἐφαίνετο καταλαμβάνοντα καταλαμβάνεσθαι· πάντας γὰρ τοὺς κύκλους αὐτῶν στρέφουσα ἕλικα διὰ τὸ διχῇ κατὰ τὰ ἐναντία ἅμα προϊέναι τὸ βραδύτατα ἀπιὸν ἀφ’ αὑτῆς οὔσης ταχίστης ἐγγύτατα ἀπέφαινεν. Ἵνα δ’ εἴη μέτρον ἐναργές τι πρὸς ἄλληλα βραδυτῆτι καὶ τάχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀκτὼ φορὰς πορεύοιτο, φῶς ὁ θεὸς ἀνῆψεν ἐν τῇ πρὸς γῆν δευτέρᾳ τῶν περιόδων, ὃ δὴ νῦν κεκλήκαμεν ἥλιον, ἵνα ὅτι μάλιστα εἰς ἅπαντα φαίνοι τὸν οὐρανὸν μετάσχοι τε ἀριθμοῦ τὰ ζῷα ὅσοις ἦν προσῆκον, μαθόντα παρὰ τῆς ταὐτοῦ καὶ ὁμοίου περιφορᾶς.

     Νὺξ μὲν οὖν ἡμέρα τε γέγονεν οὕτως καὶ διὰ ταῦτα, ἡ τῆς μιᾶς καὶ φρονιμωτάτης κυκλήσεως περίοδος· μεὶς δὲ ἐπειδὰν σελήνη περιελθοῦσα τὸν ἑαυτῆς κύκλον ἥλιον ἐπικαταλάβῃ, ἐνιαυτὸς δὲ ὁπόταν ἥλιος τὸν ἑαυτοῦ περιέλθῃ κύκλον. Τῶν δ’ ἄλλων τὰς περιόδους οὐκ ἐννενοηκότες ἄνθρωποι, πλὴν ὀλίγοι τῶν πολλῶν, οὔτε ὀνομάζουσιν οὔτε πρὸς ἄλληλα συμμετροῦνται σκοποῦντες ἀριθμοῖς, ὥστε ὡς ἔπος εἰπεῖν οὐκ ἴσασιν χρόνον ὄντα τὰς τούτων πλάνας, πλήθει μὲν ἀμηχάνῳ χρωμένας, πεποικιλμένας δὲ θαυμαστῶς· ἔστιν δ’ ὅμως οὐδὲν ἧττον κατανοῆσαι δυνατὸν ὡς ὅ γε τέλεος ἀριθμὸς χρόνου τὸν τέλεον ἐνιαυτὸν πληροῖ τότε, ὅταν ἁπασῶν τῶν ὀκτὼ περιόδων τὰ πρὸς ἄλληλα συμπερανθέντα τάχη σχῇ κεφαλὴν τῷ τοῦ ταὐτοῦ καὶ ὁμοίως ἰόντος ἀναμετρηθέντα κύκλῳ.

     Κατὰ ταῦτα δὴ καὶ τούτων ἕνεκα ἐγεννήθη τῶν ἄστρων ὅσα δι’ οὐρανοῦ πορευόμενα ἔσχεν τροπάς, ἵνα τόδε ὡς ὁμοιότατον ᾖ τῷ τελέῳ καὶ νοητῷ ζῴῳ πρὸς τὴν τῆς διαιωνίας μίμησιν φύσεως.

     Οὕτω διὰ τῆς κινήσεως τοῦ ταυτοῦ τὰ φερόμενα ταχύτερον ἐφαίνοντο ὅτι κατεφθάνοντο ὑπὸ τῶν κινουμένων βραδύτερον, εἰ καὶ κατέφθαναν ταῦτα. Διότι στρέφουσα ἡ κίνησις αὕτη ὅλους τους κύκλους αὐτῶν ἑλικοειδῶς, ἐπειδὴ οὗτοι ἐπροχώρουν συγχρόνως διὰ δυὸ ὁδῶν διαφόρων κατ’ ἐναντίαν διεύθυνσιν, τὸ ἀπερχόμενον βραδύτατα ἀπ’ αὐτῆς, ἥτις εἶναι ταχυτάτη, ἐφαίνετο πλησιέστατα εἰς αὐτήν ⁸⁵. Καὶ διὰ νὰ ὑπάρχῃ ἓν φανερὸν μέτρον τῶν μεταξὺ αὐτῶν ἀναφορῶν βραδύτητος καὶ ταχύτητος, κατὰ τὸ ὁποῖον νὰ προβαίνωσιν εἰς τὰς ὀκτὼ περιφοράς των ὁ θεὸς ἤναψε φῶς εἰς τὸν κύκλον ὅστις εἶναι ὁ δεύτερος ὡς πρὸς τὴν γῆν, τὸ ὁποῖον ἔχομεν ἤδη ὀνομάσει Ἥλιον, διὰ νὰ φωτίζῃ ὅσον τὸ δυνατὸν ὄλον τὸν οὐρανὸν καὶ διὰ νὰ μετάσχωσι τοῦ ἀριθμοῦ ὅσα ζῷα ἔπρεπε νὰ μετάσχωσι, μανθάνοντα αὐτὸν ἀπὸ τὴν περιφορὰν τοῦ ταυτοῦ καὶ ὁμοίου.

     Ἡ νὺξ λοιπὸν καὶ ἡ ἡμέρα ἔχουσιν οὕτω γεννηθῆ, αἱ ὁποῖαι εἶναι ἡ περίοδος τῆς μίας ἐκείνης καὶ σοφωτάτης κυκλικῆς κινήσεως ⁸⁶, καὶ ὁ μήν, ὅταν ἡ Σελήνη διανύσασα τὸν κύκλον της συναντήσῃ πάλιν τὸν Ἥλιον, καὶ ὁ ἐνιαυτός, ὅταν ὁ Ἥλιος ἐπιτελέσῃ τὸν ἰδικόν του κύκλον. Τὰς περιόδους δὲ τῶν ἄλλων ἀστέρων μὴ ἐξετάσαντες οἱ ἄνθρωποι, πλὴν ὀλίγων ἐκ τῶν πολλῶν, οὔτε ὄνομα ἔδωκαν εἰς αὐτάς, οὔτε ἐσκέφθησαν νὰ μετρήσωσι τάς μεταξύ των ἀναφορὰς μὲ ἀριθμούς· ὥστε, οὕτως εἰπεῖν, δὲν γνωρίζουσιν ὅτι αἱ περιφοραὶ αὐτῶν εἶναι χρόνος, εἰ καὶ ἀπαιτούσιν ἄπειρον ποσὸν αὐτοῦ καὶ εἶναι θαυμασίως ποικίλαι. Εἶναι ὅμως οὒχ ἧττον εὔκολον νὰ κατανοήσωμεν, ὅτι ὁ τέλειος ἀριθμὸς τοῦ χρόνου τότε πληροῖ τὸν τέλειον ἐνιαυτόν, ὅταν αἱ ταχεῖαι πορεῖαι ὅλων τῶν ὀκτὼ περιόδων ἐκτελεσθεῖσαι συγχρόνως μεταξύ των ἐπανέλθωσιν εἰς τὸ σημεῖον τῆς ἀναχωρήσεώς των, μετρηθεῖσαι ὑπὸ τοῦ κύκλου τοῦ ταυτοῦ καὶ ὁμοιομόρφως κινουμένου ⁸⁷.

     Ὠσαύτως καὶ χάριν τούτων ἐγεννήθησαν ὅσα ἐκ τῶν ἄστρων κινούμενα εἰς τὸν οὐρανόν, ἐπανέρχονται περιοδικῶς, ἵνα τοῦτο (τὸ σύμπαν ἢ τὸ αἰσθητὸν ζῷον) εἶναι ὅσον τὸ δυνατὸν ὁμοιότατον μὲ τὸ τελειότατον καὶ νοητὸν ζῷον, ὡς πρὸς τὴν μίμησιν τῆς αἰωνίας φύσεως.

     Καὶ τὰ μὲν ἄλλα ἤδη μέχρι χρόνου γενέσεως ἀπείργαστο εἰς ὁμοιότητα ᾧπερ ἀπεικάζετο, τὸ δὲ μήπω τὰ πάντα ζῷα ἐντὸς αὑτοῦ γεγενημένα περιειληφέναι, ταύτῃ ἔτι εἶχεν ἀνομοίως. Τοῦτο δὴ τὸ κατάλοιπον ἀπηργάζετο αὐτοῦ πρὸς τὴν τοῦ παραδείγματος ἀποτυπούμενος φύσιν. ᾟπερ οὖν νοῦς ἐνούσας ἰδέας τῷ ὃ ἔστιν ζῷον, οἷαί τε ἔνεισι καὶ ὅσαι, καθορᾷ, τοιαύτας καὶ τοσαύτας διενοήθη δεῖν καὶ τόδε σχεῖν. Εἰσὶν δὴ τέτταρες, μία μὲν οὐράνιον θεῶν γένος, ἄλλη δὲ πτηνὸν καὶ ἀεροπόρον, τρίτη δὲ ἔνυδρον εἶδος, πεζὸν δὲ καὶ χερσαῖον τέταρτον.

     Τοῦ μὲν οὖν θείου τὴν πλείστην ἰδέαν ἐκ πυρὸς ἀπηργάζετο, ὅπως ὅτι λαμπρότατον ἰδεῖν τε κάλλιστον εἴη, τῷ δὲ παντὶ προσεικάζων εὔκυκλον ἐποίει, τίθησίν τε εἰς τὴν τοῦ κρατίστου φρόνησιν ἐκείνῳ συνεπόμενον, νείμας περὶ πάντα κύκλῳ τὸν οὐρανόν, κόσμον ἀληθινὸν αὐτῷ πεποικιλμένον εἶναι καθ’ ὅλον. Κινήσεις δὲ δύο προσῆψεν ἑκάστῳ, τὴν μὲν ἐν ταὐτῷ κατὰ ταὐτά, περὶ τῶν αὐτῶν ἀεὶ τὰ αὐτὰ ἑαυτῷ διανοουμένῳ, τὴν δὲ εἰς τὸ πρόσθεν, ὑπὸ τῆς ταὐτοῦ καὶ ὁμοίου περιφορᾶς κρατουμένῳ· τὰς δὲ πέντε κινήσεις ἀκίνητον καὶ ἑστός, ἵνα ὅτι μάλιστα αὐτῶν ἕκαστον γένοιτο ὡς ἄριστον. Ἐξ ἧς δὴ τῆς αἰτίας γέγονεν ὅσ’ ἀπλανῆ τῶν ἄστρων ζῷα θεῖα ὄντα καὶ ἀίδια καὶ κατὰ ταὐτὰ ἐν ταὐτῷ στρεφόμενα ἀεὶ μένει· τὰ δὲ τρεπόμενα καὶ πλάνην τοιαύτην ἴσχοντα, καθάπερ ἐν τοῖς πρόσθεν ἐρρήθη, κατ’ ἐκεῖνα γέγονεν.

     Γῆν δὲ τροφὸν μὲν ἡμετέραν, ἰλλομένην δὲ τὴν περὶ τὸν διὰ παντὸς πόλον τεταμένον, φύλακα καὶ δημιουργὸν νυκτός τε καὶ ἡμέρας ἐμηχανήσατο, πρώτην καὶ πρεσβυτάτην θεῶν ὅσοι ἐντὸς οὐρανοῦ γεγόνασιν. Χορείας δὲ τούτων αὐτῶν καὶ παραβολὰς ἀλλήλων, καὶ [περὶ] τὰς τῶν κύκλων πρὸς ἑαυτοὺς ἐπανακυκλήσεις καὶ προχωρήσεις, ἔν τε ταῖς συνάψεσιν ὁποῖοι τῶν θεῶν κατ’ ἀλλήλους γιγνόμενοι καὶ ὅσοι καταντικρύ, μεθ’ οὕστινάς τε ἐπίπροσθεν ἀλλήλοις ἡμῖν τε κατὰ χρόνους οὕστινας ἕκαστοι κατακαλύπτονται καὶ πάλιν ἀναφαινόμενοι φόβους καὶ σημεῖα τῶν μετὰ ταῦτα γενησομένων τοῖς οὐ δυναμένοις λογίζεσθαι πέμπουσιν, τὸ λέγειν ἄνευ δι’ ὄψεως τούτων αὖ τῶν μιμημάτων μάταιος ἂν εἴη πόνος· ἀλλὰ ταῦτά τε ἱκανῶς ἡμῖν ταύτῃ καὶ τὰ περὶ θεῶν ὁρατῶν καὶ γεννητῶν εἰρημένα φύσεως ἐχέτω τέλος.

     Καὶ τὰ μὲν ἄλλα ὄντα μέχρι τῆς τοῦ χρόνου γεννήσεως εἶχον πλασθῆ καθ’ ὁμοιότητα τοῦ προτύπου αὐτῶν. Ἀλλὰ καθ’ ὅσον δὲν εἶχον περιληφθῆ εἰς τὸ σύμπαν πάντα τὰ γεννηθέντα ζῶα, κατὰ τοῦτο ἦτο ἀκόμη ἀνόμοιον (πρὸς τὸ παράδειγμα). Τώρα λοιπὸν καὶ τοῦτο τὸ ὑπόλοιπον αὐτοῦ (τοῦ κόσμου) ὁ θεὸς τὸ ἔπλασεν, ἐντυπώνων εἰς αὐτὸ τὴν φύσιν τοῦ παραδείγματος ⁸⁸   . Καθὼς λοιπὸν ὁ νοῦς βλέπει τὰς μορφὰς (ἰδέας) αἵτινες περιλαμβάνονται εἰς τὸ ζῶον ὅπερ ὑπάρχει, ὁπόσαι δήλ. καὶ ποῖαι εἶναι, ἐσκέφθη ὅτι τόσας καὶ τοιαύτας πρέπει νὰ ἔχη καὶ τοῦτο. Εἶναι δὲ τέσσαρες αὐταί, μία μὲν τὸ οὐράνιον γένος τῶν θεῶν, ἄλλη δὲ εἶναι τὰ πτερωτὰ καὶ ἀεροπορούντα, τρίτη τὸ γένος τῶν ἐν τῷ ὕδατι ζώντων καὶ τετάρτη τὸ πεζὸν καὶ χερσαῖον ⁸⁹.

     Τοῦ θείου λοιπὸν εἴδους ζώων τὸ περισσότερον μέρος ἔκαμεν ἐκ πυρός, διὰ νὰ εἶναι ὅσον τὸ δυνατὸν λαμπρότατον καὶ κατὰ τὴν ὄψιν ὡραιότατον. Καὶ δίδων εἰς αὐτὸ τὸ σχῆμα τοῦ παντὸς τὸ ἔκαμε τελείως κυκλικὸν καὶ τὸ ἔθεσεν εἰς τὸν νοῦν τοῦ κύκλου ὅστις δεσπόζει πάντων ⁹⁰, ἵνα συνακολουθῇ αὐτὸν καὶ τὸ διένειμεν εἰς ὅλον τὸν οὐρανὸν πέριξ, διὰ νὰ εἶναι ἀληθινὸν καὶ ποικίλον κόσμημα αὐτοῦ καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασίν του. Δύο δὲ κινήσεις ἔδωκεν εἰς ἕκαστον (τῶν ἄστρων), τὴν μίαν ἐν τῷ αὐτῷ τόπω καὶ κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, καθ’ ὅσον ἐν ἐαυτῷ πᾶν τότε διανοεῖται τὰ αὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ⁹¹, τὴν ἄλλην δὲ κίνησιν πρὸς τὰ ἐμπρὸς ⁹², καθ’ ὅσον ἕκαστον δεσπόζεται (ἑλκόμενον) ὑπὸ τῆς περιφορᾶς τοῦ ταυτοῦ καὶ ὁμοίου. Κατὰ τὰς ἄλλας δὲ πέντε κινήσεις ⁹³ τὰ ἔκαμεν ἀκίνητα καὶ στάσιμα, διὰ νὰ γίνῃ ἕκαστον αὐτῶν ὅσον ἦτο δυνατὸν ἄριστον. Καὶ ἐκ ταύτης τῆς αἰτίας ἐγεννήθησαν ὅσα ἐκ τῶν ἄστρων εἶναι ἀπλανῆ, ζῶα θεία καὶ αἰώνια, τὰ ὁποία κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ εἰς τὸν αὐτὸν τόπον στρεφόμενα μένουσι πάντοτε στάσιμα· ὅσα δὲ περιφέρονται καὶ περιπλανῶνται οὕτως, ὡς προείπομεν, τοιουτοτρόπως ἐγεννήθησαν ⁹⁴.

     Τὴν γῆν τέλος, τὴν τροφὸν ἡμῶν, συσπειρουμένην περὶ τὸν ἄξονα, ὅστις ἐκτείνεται δι’ ὄλου τοῦ κόσμου, ὁ θεὸς ἔκαμε φύλακα καὶ αἰτίαν τῆς νυκτὸς καὶ τῆς ἡμέρας, πρώτην καὶ πρεσβυτάτην τῶν θεῶν, ὅσοι ἐγεννήθησαν ἐντὸς τοῦ οὐρανοῦ ⁹⁵. Ὡς πρὸς τοὺς χοροὺς ὅμως αὐτῶν, τὰς ἀμοιβαίας αὐτῶν συνοδείας, τὰς προσεγγίσεις καὶ ἀπομακρύνσεις τῶν κύκλων αὐτῶν, ὡς καὶ ποῖοι τῶν θεῶν τούτων εἰς τὰς μεταξὺ των συζυγίας πλησιάζουσα, καὶ ποῖοι ἔρχονται εἰς ἀντίθεσιν, μετὰ ποῖους καὶ εἰς ποῖους χρόνους τινὲς αὐτῶν ὁ εἷς κατόπιν τοῦ ἄλλου γίνονται ἀφανεῖς εἰς ἡμᾶς καὶ πάλιν ἀναφαινόμενοι προξενούσι φόβους, καὶ σημεῖα τῶν μελλόντων νὰ γίνωσι μετὰ ταῦτα εἰς ἐκείνους, οἵτινες δὲν δύνανται νὰ ὑπολογίζωσιν αὐτά, τὸ νὰ γίνηται λόγος περὶ τούτων χωρὶς νὰ εἶναι πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν μιμήματα (οὐράνιοι χάρται) αὐτῶν θὰ ἦτο μάταιος κόπος ⁹⁶. Ἀλλὰ ταῦτα εἶναι ἀρκετὰ εἰς ἡμᾶς καὶ ὅσα εἴπομεν περὶ τῆς φύσεως τῶν ὁρατῶν καὶ γενητῶν θεῶν, ἂς ἔχωσι τέλος ἐδῶ.

     Περὶ δὲ τῶν ἄλλων δαιμόνων εἰπεῖν καὶ γνῶναι τὴν γένεσιν μεῖζον ἢ καθ’ ἡμᾶς, πειστέον δὲ τοῖς εἰρηκόσιν ἔμπροσθεν, ἐκγόνοις μὲν θεῶν οὖσιν, ὡς ἔφασαν, σαφῶς δέ που τούς γε αὑτῶν προγόνους εἰδόσιν· ἀδύνατον οὖν θεῶν παισὶν ἀπιστεῖν, καίπερ ἄνευ τε εἰκότων καὶ ἀναγκαίων ἀποδείξεων λέγουσιν, ἀλλ’ ὡς οἰκεῖα φασκόντων ἀπαγγέλλειν ἑπομένους τῷ νόμῳ πιστευτέον. Οὕτως οὖν κατ’ ἐκείνους ἡμῖν ἡ γένεσις περὶ τούτων τῶν θεῶν ἐχέτω καὶ λεγέσθω.

     Γῆς τε καὶ Οὐρανοῦ παῖδες Ὠκεανός τε καὶ Τηθὺς ἐγενέσθην, τούτων δὲ Φόρκυς Κρόνος τε καὶ Ῥέα καὶ ὅσοι μετὰ τούτων, ἐκ δὲ Κρόνου καὶ Ῥέας Ζεὺς Ἥρα τε καὶ πάντες ὅσους ἴσμεν ἀδελφοὺς λεγομένους αὐτῶν, ἔτι τε τούτων ἄλλους ἐκγόνους· ἐπεὶ δ’ οὖν πάντες ὅσοι τε περιπολοῦσιν φανερῶς καὶ ὅσοι φαίνονται καθ’ ὅσον ἂν ἐθέλωσιν θεοὶ γένεσιν ἔσχον, λέγει πρὸς αὐτοὺς ὁ τόδε τὸ πᾶν γεννήσας τάδε–

     Περὶ δὲ τῶν ἄλλων δαιμόνων ⁹⁷ νὰ εἴπωμεν καὶ νὰ γνωρίσωμεν τὴν γένεσιν αὐτῶν εἶναι ἔργον ὑπερβαῖνον τὰς δυνάμεις ἡμῶν. Ἀλλὰ πρέπει νὰ ἐμπιστευώμεθα εἰς ἐκείνους οἵτινες ὡμίλησαν πρῶτοι, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἀπόγονοι τῶν θεῶν, ὡς ἔλεγον, καὶ θὰ ἐγνώριζον καλά τους προγόνους των. Ἀδύνατον λοιπὸν νὰ μὴ πιστεύωμεν εἰς τὰ τέκνα τῶν θεῶν, εἰ καὶ ἄνευ ἀποδείξεων πιθανῶν ἢ ἀναγκαίων ὁμιλούσιν. Ἀλλ’ ἐπειδὴ λέγουσιν ὅτι τὰ διηγοῦνται ὡς οἰκογενειακὰ πράγματα, ἡμεῖς ὑπακούοντες εἰς τὸν νόμον πρέπει νὰ τὰ πιστεύωμεν. Οὕτω λοιπὸν καὶ ἡ γένεσις τῶν θεῶν τούτων ἂς εἶναι καὶ δι’ ἡμᾶς ὅπως οὗτοι λέγουσι, καὶ ἂς λέγηται ὅτι:

     Ἐκ τῆς Γῆς καὶ τοῦ Οὐρανοῦ ἐγεννήθησαν παῖδες ὁ Ὠκεανὸς καὶ ἡ Τηθύς· ἐκ τούτων δὲ ὁ Φόρκυς καὶ ὁ Κρόνος καὶ ἡ Ῥέα καὶ ὅσοι μετ’ αὐτῶν· ἐκ τοῦ Κρόνου δὲ καὶ τῆς Ῥέας ἐγεννήθησαν ὁ Ζεὺς καὶ ἡ Ἥρα καὶ πάντες, ὅσους γνωρίζομεν ὅτι λέγονται ἀδελφοὶ αὐτῶν, καὶ ἀκόμη ἄλλοι ἀπόγονοι τούτων. Ὄτε λοιπὸν ὅλοι οἱ θεοί, ὅσοι περιφέρονται φανερά, καὶ ὅσοι φανερώνονται καθ’ ὅσον θέλουσιν ⁹⁸, ἔλαβον γένεσιν, ἐκεῖνος, ὅστις ἐγέννησε τὸ σύμπαν τοῦτο, λέγει εἰς αὐτοὺς ταῦτα:

     “Θεοὶ θεῶν, ὧν ἐγὼ δημιουργὸς πατήρ τε ἔργων, δι’ ἐμοῦ γενόμενα ἄλυτα ἐμοῦ γε μὴ ἐθέλοντος. Τὸ μὲν οὖν δὴ δεθὲν πᾶν λυτόν, τό γε μὴν καλῶς ἁρμοσθὲν καὶ ἔχον εὖ λύειν ἐθέλειν κακοῦ· δι’ ἃ καὶ ἐπείπερ γεγένησθε, ἀθάνατοι μὲν οὐκ ἐστὲ οὐδ’ ἄλυτοι τὸ πάμπαν, οὔτι μὲν δὴ λυθήσεσθέ γε οὐδὲ τεύξεσθε θανάτου μοίρας, τῆς ἐμῆς βουλήσεως μείζονος ἔτι δεσμοῦ καὶ κυριωτέρου λαχόντες ἐκείνων οἷς ὅτ’ ἐγίγνεσθε συνεδεῖσθε. Νῦν οὖν ὃ λέγω πρὸς ὑμᾶς ἐνδεικνύμενος, μάθετε. Θνητὰ ἔτι γένη λοιπὰ τρία ἀγέννητα· τούτων δὲ μὴ γενομένων οὐρανὸς ἀτελὴς ἔσται· τὰ γὰρ ἅπαντ’ ἐν αὑτῷ γένη ζῴων οὐχ ἕξει, δεῖ δέ, εἰ μέλλει τέλεος ἱκανῶς εἶναι.

     Δι’ ἐμοῦ δὲ ταῦτα γενόμενα καὶ βίου μετασχόντα θεοῖς ἰσάζοιτ’ ἄν· ἵνα οὖν θνητά τε ᾖ τό τε πᾶν τόδε ὄντως ἅπαν ᾖ, τρέπεσθε κατὰ φύσιν ὑμεῖς ἐπὶ τὴν τῶν ζῴων δημιουργίαν, μιμούμενοι τὴν ἐμὴν δύναμιν περὶ τὴν ὑμετέραν γένεσιν. Καὶ καθ’ ὅσον μὲν αὐτῶν ἀθανάτοις ὁμώνυμον εἶναι προσήκει, θεῖον λεγόμενον ἡγεμονοῦν τε ἐν αὐτοῖς τῶν ἀεὶ δίκῃ καὶ ὑμῖν ἐθελόντων ἕπεσθαι, σπείρας καὶ ὑπαρξάμενος ἐγὼ παραδώσω· τὸ δὲ λοιπὸν ὑμεῖς, ἀθανάτῳ θνητὸν προσυφαίνοντες, ἀπεργάζεσθε ζῷα καὶ γεννᾶτε τροφήν τε διδόντες αὐξάνετε καὶ φθίνοντα πάλιν δέχεσθε.”

     Ταῦτ’ εἶπε, καὶ πάλιν ἐπὶ τὸν πρότερον κρατῆρα, ἐν ᾧ τὴν τοῦ παντὸς ψυχὴν κεραννὺς ἔμισγεν, τὰ τῶν πρόσθεν ὑπόλοιπα κατεχεῖτο μίσγων τρόπον μέν τινα τὸν αὐτόν, ἀκήρατα δὲ οὐκέτι κατὰ ταὐτὰ ὡσαύτως, ἀλλὰ δεύτερα καὶ τρίτα. Συστήσας δὲ τὸ πᾶν διεῖλεν ψυχὰς ἰσαρίθμους τοῖς ἄστροις, ἔνειμέν θ’ ἑκάστην πρὸς ἕκαστον, καὶ ἐμβιβάσας ὡς ἐς ὄχημα τὴν τοῦ παντὸς φύσιν ἔδειξεν, νόμους τε τοὺς εἱμαρμένους εἶπεν αὐταῖς, ὅτι γένεσις πρώτη μὲν ἔσοιτο τεταγμένη μία πᾶσιν, ἵνα μήτις ἐλαττοῖτο ὑπ’ αὐτοῦ, δέοι δὲ σπαρείσας αὐτὰς εἰς τὰ προσήκοντα ἑκάσταις ἕκαστα ὄργανα χρόνων φῦναι ζῴων τὸ θεοσεβέστατον, διπλῆς δὲ οὔσης τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, τὸ κρεῖττον τοιοῦτον εἴη γένος ὃ καὶ ἔπειτα κεκλήσοιτο ἀνήρ.

     “Θεοὶ (τέκνα) θεῶν, τῶν ὁποίων ἐγὼ εἶμαι ὁ δημιουργὸς καὶ πατήρ, ἔργων, τὰ ὁποῖα γεννηθέντα δι’ ἐμοῦ εἶναι ἀδιάλυτα ὅταν ἐγὼ δὲν θέλω ⁹⁹. Ἀληθῶς πᾶν ὅτι ἐδέθῃ δύναται νὰ λυθῇ, ἀλλ’ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον καλῶς συνηρμόσθη καὶ ἔχει καλῶς νὰ θέλῃ νὰ λύσῃ τίς, πράττει ἔργον κακοῦ ¹⁰⁰. Διὰ τοῦτο, καὶ ἐπειδὴ ἔχετε γεννηθῆ, δὲν εἶσθε μὲν ἀθάνατοι οὐδὲ ἀδιάλυτοι τὸ παράπαν, ἀλλ’ ὅμως δὲν θέλετε διαλυθῆ, οὔτε θὰ ὑποκύψητε εἰς τὴν μοίραν τοῦ θανάτου, διότι ἔχετε ὑπὲρ ὑμῶν τὴν θέλησίν μου, ἤτις εἶναι δεσμὸς πολὺ μεγαλύτερος καὶ στερεώτερος παρὰ ἐκείνους, διὰ τῶν ὁποίων συνεδέθητε, ὄτε ἐγεννάσθε. Τώρα λοιπὸν ταῦτα τὰ ὁποῖα λέγω καὶ δηλώνω εἰς ὑμᾶς, ἀκούσατε. Γένη θνητὰ τρία ἀκόμη ὑπολείπονται νὰ γεννηθῶσι, καὶ λοιπὸν ἐὰν ταῦτα δὲν γεννηθῶσιν, ὁ κόσμος θὰ εἶναι ἀτελής, διότι δὲν θὰ ἔχη ἐντὸς ἑαυτοῦ ὅλα τὰ γένη τῶν ζώων· καὶ ὅμως πρέπει νὰ τὰ ἔχῃ, ἐὰν μέλλῃ νὰ εἶναι ὅσον πρέπει τέλειος.

     Ἀλλ’ ἐὰν ταῦτα δι’ ἐμοῦ γεννηθῶσι καὶ λάβωσι ζωήν, θὰ εἶναι ἴσα μὲ θεούς. Διὰ νὰ εἶναι λοιπὸν ταῦτα θνητά, τοῦτο δὲ τὸ Πᾶν πραγματικῶς Ἅπαν (σύμπαν), ἀναλάβετε ὑμεῖς κατὰ τὴν φύσιν ὑμῶν τὴν δημιουργίαν τῶν ζώων, μιμούμενοι τὴν ἐνέργειάν μου εἰς τὴν γένεσιν ὑμῶν. Καὶ ὡς πρὸς τὸ μέρος αὐτῶν ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον πρέπει νὰ ἔχῃ τὸ ὄνομα τῶν ἀθανάτων, λεγόμενον θεῖον καὶ διευθῦνον ἐν αὐτοῖς τὸ μέρος, ὅπερ θέλει νὰ ὑπακούῃ εἰς τὴν δικαιοσύνην καὶ εἰς ὑμᾶς, τοῦτο ἐγὼ θὰ σπείρω καὶ θὰ προνοήσω νὰ παραδώσω εἰς ὑμᾶς. Ὡς πρὸς δὲ τὸ λοιπὸν ὑμεῖς συνυφαίνοντες τὸ θνητὸν μὲ τὸ ἀθάνατον δημιουργεῖτε καὶ γεννᾶτε τὰ ζῶα, καὶ δίδοντες τροφὴν αὐξάνετε αὐτὰ καὶ ὅταν ἀποθνήσκωσι, δέχεστε αὐτὰ πάλιν.”

     Ταῦτα εἶπε, καὶ πάλιν εἰς τὸν αὐτὸν κρατήρα, ἐντὸς τοῦ ὁποίου πρότερον ἀναμιγνύων ἔκαμνε μὲ τὸ κράμα τὴν ψυχήν, ἔχυσεν ὅ,τι εἶχε πρότερον ὑπολειφθῆ ¹⁰¹ ἀναμιγνύων αὐτὸ ἐν μέρει μὲν κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, ἀλλ’ ὄχι πλέον οὕτω καθαρὸν καὶ ἀμετάβλητον, ἀλλὰ δεύτερον καὶ τρίτον (ὡς πρὸς ταύτας τὰς ἰδιότητας). Ὄτε δὲ ἐσύστησεν αὐτὸ εἰς ἓν ὅλον, τὸ διήρεσεν εἰς ψυχὰς ἰσαρίθμους μὲ τὰ ἄστρα, ἔδωκεν ἑκάστην ψυχὴν εἰς ἕκαστον ἄστρον, καὶ ἐπιβιβάσας αὐτὰς οὕτως ὡς εἰς ἓν ὄχημα ἔδειξεν εἰς αὐτὰς τὴν φύσιν τοῦ παντὸς καὶ εἶπεν εἰς αὐτὰς τοὺς μοιραίους νόμους του: – ὅτι ἡ πρώτη γένεσις ¹⁰² θὰ εἶναι διατεταγμένη ἡ αὐτὴ εἰς ὅλας, ἵνα μὴ τὶς στερηθῇ τί ὑπ’ αὐτοῦ· ὅτι πρέπει αὐταὶ διασπαρεῖσαι εἰς ἕκαστον ὄργανον τοῦ χρόνου ¹⁰³ τὸ κατάλληλον εἰς ἑκάστην, νὰ γεννήσωσι τὸ θεοσεβέστατον ζῶον· καὶ ὅτι, ἐπειδὴ εἶναι διπλὴ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, τὸ καλύτερον φύλον θὰ εἶναι ἐκεῖνο, ὅπερ καὶ ἔπειτα θὰ καλῆται ἀνήρ.

     Ὁπότε δὴ σώμασιν ἐμφυτευθεῖεν ἐξ ἀνάγκης, καὶ τὸ μὲν προσίοι, τὸ δ’ ἀπίοι τοῦ σώματος αὐτῶν, πρῶτον μὲν αἴσθησιν ἀναγκαῖον εἴη μίαν πᾶσιν ἐκ βιαίων παθημάτων σύμφυτον γίγνεσθαι, δεύτερον δὲ ἡδονῇ καὶ λύπῃ μεμειγμένον ἔρωτα, πρὸς δὲ τούτοις φόβον καὶ θυμὸν ὅσα τε ἑπόμενα αὐτοῖς καὶ ὁπόσα ἐναντίως πέφυκε διεστηκότα· ὧν εἰ μὲν κρατήσοιεν, δίκῃ βιώσοιντο, κρατηθέντες δὲ ἀδικίᾳ. Καὶ ὁ μὲν εὖ τὸν προσήκοντα χρόνον βιούς, πάλιν εἰς τὴν τοῦ συννόμου πορευθεὶς οἴκησιν ἄστρου, βίον εὐδαίμονα καὶ συνήθη ἕξοι, σφαλεὶς δὲ τούτων εἰς γυναικὸς φύσιν ἐν τῇ δευτέρᾳ γενέσει μεταβαλοῖ· μὴ παυόμενός τε ἐν τούτοις ἔτι κακίας, τρόπον ὃν κακύνοιτο, κατὰ τὴν ὁμοιότητα τῆς τοῦ τρόπου γενέσεως εἴς τινα τοιαύτην ἀεὶ μεταβαλοῖ θήρειον φύσιν, ἀλλάττων τε οὐ πρότερον πόνων λήξοι, πρὶν τῇ ταὐτοῦ καὶ ὁμοίου περιόδῳ τῇ ἐν αὑτῷ συνεπισπώμενος τὸν πολὺν ὄχλον καὶ ὕστερον προσφύντα ἐκ πυρὸς καὶ ὕδατος καὶ ἀέρος καὶ γῆς, θορυβώδη καὶ ἄλογον ὄντα, λόγῳ κρατήσας εἰς τὸ τῆς πρώτης καὶ ἀρίστης ἀφίκοιτο εἶδος ἕξεως.

     Διαθεσμοθετήσας δὲ πάντα αὐτοῖς ταῦτα, ἵνα τῆς ἔπειτα εἴη κακίας ἑκάστων ἀναίτιος, ἔσπειρεν τοὺς μὲν εἰς γῆν, τοὺς δ’ εἰς σελήνην, τοὺς δ’ εἰς τἆλλα ὅσα ὄργανα χρόνου· τὸ δὲ μετὰ τὸν σπόρον τοῖς νέοις παρέδωκεν θεοῖς σώματα πλάττειν θνητά, τό τ’ ἐπίλοιπον, ὅσον ἔτι ἦν ψυχῆς ἀνθρωπίνης δέον προσγενέσθαι, τοῦτο καὶ πάνθ’ ὅσα ἀκόλουθα ἐκείνοις ἀπεργασαμένους ἄρχειν, καὶ κατὰ δύναμιν ὅτι κάλλιστα καὶ ἄριστα τὸ θνητὸν διακυβερνᾶν ζῷον, ὅτι μὴ κακῶν αὐτὸ ἑαυτῷ γίγνοιτο αἴτιον.

     Ὅτι, ὄτε ἔπειτα ἐξ ἀνάγκης θὰ φυτευθώσιν εἰς (ἐνωθώσι μέ) τὰ σώματα, καὶ μέρος μὲν θὰ προστίθηται, μέρος δὲ θὰ ἀφαιρῆται ἀπὸ τοῦ σώματος αὐτῶν, πρῶτον μὲν θὰ εἶναι ἀνάγκη, ὅπως ἐκ τῶν βιαίων τούτων παθημάτων γεννᾶται αἴσθημα εἰς ὅλας ἔμφυτον, δεύτερον δὲ ἔρως μεμιγμένος μὲ ἡδονὴν καὶ λύπην, καὶ πρὸς τούτοις φόβος καὶ θυμός, καὶ ὅσα ἄλλα πάθη ἀκολουθούσιν εἰς ταῦτα καὶ ὅσα ἀντιστρόφως εἶναι φύσει ἐναντία πρὸς αὐτά· καὶ ἂν αὕται δεσπόσωσι τῶν παθῶν τούτων, θὰ ζήσωσιν ἐν δικαιοσύνῃ, ἂν δὲ δουλωθώσιν εἰς αὐτά, ἐν ἀδικίᾳ. Καὶ ὅστις ζήση καλῶς κατὰ τὸν δοθέντα εἰς αὐτὸν χρόνον, πάλιν ἐπανελθὼν εἰς τὴν κατοικίαν τοῦ οἰκείου εἰς αὐτὸν ἄστρου, θὰ ζῆ ζωὴν εὐδαίμονα καὶ εἰθισμένην ¹⁰⁴, ὅστις ὅμως ἁμαρτήση, οὗτος κατὰ τὴν δευτέραν γέννησιν θὰ μεταβληθῆ εἰς γυναῖκα ¹⁰⁵, καὶ ἂν ἀκόμη καὶ τότε δὲν παύση ἀπὸ τοῦ νὰ πράττη τὸ κακόν, συμφώνως μὲ τὸ εἶδος τῆς κακίας του θὰ μεταβάλληται ἑκάστοτε, καθ’ ὁμοιότητα τῶν ἠθῶν τὰ ὁποία ἀπέκτησεν, εἰς τοιαύτην φύσιν θηρίου, καὶ δὲν θὰ εὕρη τὴν λῆξιν τῶν μεταμορφώσεων καὶ τῶν βασάνων τούτων, πρὶν ἢ ἀκολουθῶν τὴν περιφορὰν ἐκείνου, ὅπερ ἐν ἐαυτῷ εἶναι ταυτὸν καὶ ὅμοιον, καὶ διὰ τοῦ λόγου καθυποτάξας τὸν πολὺν ὄχλον, ὅστις καὶ ὕστερον ἔχει προσκολληθῆ εἰς αὐτὸν ἐκ μερῶν πυρὸς καὶ ὕδατος καὶ ἀέρος καὶ γῆς, ὄγκον θορυβώδη καὶ παράλογον, ἐπανέλθη εἰς τὴν μορφὴν τῆς πρώτης καὶ ἀρίστης καταστάσεώς του.

     Ὄτε δὲ πάντα ταῦτα ἐνομοθέτησεν εἰς αὐτοὺς ¹⁰⁶ τότε διὰ νὰ εἶναι ἀθῶος ἀπὸ πάσης μετὰ ταῦτα κακίας ἑκάστου αὐτῶν, ἔσπειρεν ἄλλους μὲν εἰς τὸν Ἥλιον, ἄλλους δὲ εἰς τὴν Σελήνην, ἄλλους εἰς ἄλλα, ὅσα ὑπάρχουσιν ὄργανα χρόνου, καὶ μετὰ τὴν σπορὰν ταύτην ἀνέθηκεν εἰς τοὺς νέους θεοὺς νὰ πλάσωσι τὰ θνητὰ σώματα, καὶ πλάττοντες οὗτοι ὅσον ἔλειπεν ἀκόμη ἐκ τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς καὶ τὸ ὁποῖον ἔπρεπε νὰ προστεθῇ, τοῦτο καὶ ἀκόμη ἀφοῦ πάντα ὅσα εἶναι ἀκόλουθα εἰς ταῦτα δημιουργήσωσι, νὰ ἄρχωσι καὶ νὰ κυβερνῶσιν ὅσον τὸ δυνατὸν κάλλιστα καὶ ἄριστα τὸ θνητὸν ζῶον, ἐκτὸς ἐὰν αὐτὸ τοῦτο γίνηται αἴτιον συμφορῶν εἰς ἑαυτό.

     Καὶ ὁ μὲν δὴ ἅπαντα ταῦτα διατάξας ἔμενεν ἐν τῷ ἑαυτοῦ κατὰ τρόπον ἤθει· μένοντος δὲ νοήσαντες οἱ παῖδες τὴν τοῦ πατρὸς τάξιν ἐπείθοντο αὐτῇ, καὶ λαβόντες ἀθάνατον ἀρχὴν θνητοῦ ζῴου, μιμούμενοι τὸν σφέτερον δημιουργόν, πυρὸς καὶ γῆς ὕδατός τε καὶ ἀέρος ἀπὸ τοῦ κόσμου δανειζόμενοι μόρια ὡς ἀποδοθησόμενα πάλιν, εἰς ταὐτὸν τὰ λαμβανόμενα συνεκόλλων, οὐ τοῖς ἀλύτοις οἷς αὐτοὶ συνείχοντο δεσμοῖς, ἀλλὰ διὰ σμικρότητα ἀοράτοις πυκνοῖς γόμφοις συντήκοντες, ἓν ἐξ ἁπάντων ἀπεργαζόμενοι σῶμα ἕκαστον, τὰς τῆς ἀθανάτου ψυχῆς περιόδους ἐνέδουν εἰς ἐπίρρυτον σῶμα καὶ ἀπόρρυτον.

     Αἱ δ’ εἰς ποταμὸν ἐνδεθεῖσαι πολὺν οὔτ’ ἐκράτουν οὔτ’ ἐκρατοῦντο, βίᾳ δὲ ἐφέροντο καὶ ἔφερον, ὥστε τὸ μὲν ὅλον κινεῖσθαι ζῷον, ἀτάκτως μὴν ὅπῃ τύχοι προϊέναι καὶ ἀλόγως, τὰς ἓξ ἁπάσας κινήσεις ἔχον· εἴς τε γὰρ τὸ πρόσθε καὶ ὄπισθεν καὶ πάλιν εἰς δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ κάτω τε καὶ ἄνω καὶ πάντῃ κατὰ τοὺς ἓξ τόπους πλανώμενα προῄειν. Πολλοῦ γὰρ ὄντος τοῦ κατακλύζοντος καὶ ἀπορρέοντος κύματος ὃ τὴν τροφὴν παρεῖχεν, ἔτι μείζω θόρυβον ἀπηργάζετο τὰ τῶν προσπιπτόντων παθήματα ἑκάστοις, ὅτε πυρὶ προσκρούσειε τὸ σῶμά τινος ἔξωθεν ἀλλοτρίῳ περιτυχὸν ἢ καὶ στερεῷ γῆς πάγῳ ὑγροῖς τε ὀλισθήμασιν ὑδάτων, εἴτε ζάλῃ πνευμάτων ὑπὸ ἀέρος φερομένων καταληφθείη, καὶ ὑπὸ πάντων τούτων διὰ τοῦ σώματος αἱ κινήσεις ἐπὶ τὴν ψυχὴν φερόμεναι προσπίπτοιεν· αἳ δὴ καὶ ἔπειτα διὰ ταῦτα ἐκλήθησάν τε καὶ νῦν ἔτι αἰσθήσεις συνάπασαι κέκληνται.

     Καὶ δὴ καὶ τότε ἐν τῷ παρόντι πλείστην καὶ μεγίστην παρεχόμεναι κίνησιν, μετὰ τοῦ ῥέοντος ἐνδελεχῶς ὀχετοῦ κινοῦσαι καὶ σφοδρῶς σείουσαι τὰς τῆς ψυχῆς περιόδους, τὴν μὲν ταὐτοῦ παντάπασιν ἐπέδησαν ἐναντία αὐτῇ ῥέουσαι καὶ ἐπέσχον ἄρχουσαν καὶ ἰοῦσαν, τὴν δ’ αὖ θατέρου διέσεισαν, ὥστε τὰς τοῦ διπλασίου καὶ τριπλασίου τρεῖς ἑκατέρας ἀποστάσεις καὶ τὰς τῶν ἡμιολίων καὶ ἐπιτρίτων καὶ ἐπογδόων μεσότητας καὶ συνδέσεις, ἐπειδὴ παντελῶς λυταὶ οὐκ ἦσαν πλὴν ὑπὸ τοῦ συνδήσαντος, πάσας μὲν στρέψαι στροφάς, πάσας δὲ κλάσεις καὶ διαφθορὰς τῶν κύκλων ἐμποιεῖν, ὁσαχῇπερ ἦν δυνατόν, ὥστε μετ’ ἀλλήλων μόγις συνεχομένας φέρεσθαι μέν, ἀλόγως δὲ φέρεσθαι, τοτὲ μὲν ἀντίας, ἄλλοτε δὲ πλαγίας, τοτὲ δὲ ὑπτίας· οἷον ὅταν τις ὕπτιος ἐρείσας τὴν κεφαλὴν μὲν ἐπὶ γῆς, τοὺς δὲ πόδας ἄνω προσβαλὼν ἔχῃ πρός τινι, τότε ἐν τούτῳ τῷ πάθει τοῦ τε πάσχοντος καὶ τῶν ὁρώντων τά τε δεξιὰ ἀριστερὰ καὶ τὰ ἀριστερὰ δεξιὰ ἑκατέροις τὰ ἑκατέρων φαντάζεται. Ταὐτὸν δὴ τοῦτο καὶ τοιαῦτα ἕτερα αἱ περιφοραὶ πάσχουσαι σφοδρῶς, ὅταν τέ τῳ τῶν ἔξωθεν τοῦ ταὐτοῦ γένους ἢ τοῦ θατέρου περιτύχωσιν, τότε ταὐτόν τῳ καὶ θάτερόν του τἀναντία τῶν ἀληθῶν προσαγορεύουσαι ψευδεῖς καὶ ἀνόητοι γεγόνασιν, οὐδεμία τε ἐν αὐταῖς τότε περίοδος ἄρχουσα οὐδ’ ἡγεμών ἐστιν· αἷς δ’ ἂν ἔξωθεν αἰσθήσεις τινὲς φερόμεναι καὶ προσπεσοῦσαι συνεπισπάσωνται καὶ τὸ τῆς ψυχῆς ἅπαν κύτος, τόθ’ αὗται κρατούμεναι κρατεῖν δοκοῦσι.

     Καὶ ὄτε ταῦτα πάντα διέταξεν ὁ δημιουργός, ἔμενε κατὰ τὴν φύσιν αὐτοῦ εἰς τὸ οἰκεῖον ἦθος ¹⁰⁷. Καὶ ἐνῷ ἔμενεν οὕτω, τὰ τέκνα νοήσαντα τὴν διάταξιν τοῦ πατρός, ὑπήκουον εἰς αὐτήν, καὶ λαβόντες τὴν ἀθάνατον ἀρχὴν τοῦ θνητοῦ ζώου, μιμούμενοι τὸν πατέρα αὐτῶν, ἐδανείζοντο ἐκ τοῦ κόσμου, μὲ τὸν σκοπὸν νὰ τὰ ἀποδώσωσι πάλιν ¹⁰⁸, μόρια πυρὸς καὶ γῆς καὶ ὕδατος καὶ ἀέρος, καὶ ὅσα ἐλάμβανον τὰ συνεκόλλων ὄχι μὲ ἐκείνους τοὺς ἀδιαλύτους δεσμοὺς μὲ τοὺς ὁποίους αὐτοὶ συνεδέοντο, ἀλλὰ τὰ συνέδεον μὲ πυκνοὺς γόμφους, ἀοράτους ἕνεκα τῆς σμικρότητός των, καὶ πλάττοντες ἐξ ὅλων τούτων τῶν στοιχείων ἕκαστον σῶμα, ἓν ὅλον, τὰς περιφορὰς (κύκλους) τῆς ἀθανάτου ψυχῆς συνέδεον εἰς σῶμα πάσχον εἰσροὰς καὶ ἀπορροὰς (μορίων).

     Αἱ περιφοραὶ δέ, εἰς ποταμὸν ἐξωγκωμένον βυθισθεῖσαι, οὔτε ἑνίκων αὐτὸν οὔτε ἐνικῶντο, ἀλλὰ βιαίως ἐσύροντο καὶ ἔσυρον ὥστε τὸ ὅλον ζῶον ἐκινεῖτο, ἀτάκτως ὅμως καὶ ὅπως ἔτυχε προχωροῦν καὶ ἀλόγως, ἔχον ὄλας τὰς ἓξ κινήσεις· διότι ἔβαινε καὶ ἐμπρὸς καὶ ὄπισθεν, καὶ πάλιν δεξιὰ καὶ ἀριστερά, καὶ ἄνω καὶ κάτω, καὶ πανταχοῦ πλανώμενον κατὰ τοὺς ἓξ τούτους τρόπους. Τῷ ὄντι, εἰ καὶ ἦτο πολὺ τὸ ρεῦμα τὸ ὁποῖον καὶ ἐπλημμύρει καὶ ἔρρεεν ἔξω τοῦ σώματος καὶ τὸ ὁποῖον ἔδιδε τὴν τροφήν, ἀκόμη περισσότερον θόρυβον παρῆγεν ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἕκαστος ἔπασχεν ἀπὸ τὰ ἐξωτερικὰ συμβάντα, ὄτε τὸ σῶμα αὐτοῦ ἤθελε τύχει νὰ προσκρούσῃ εἰς πῦρ ξένον ἢ ἤθελε καταληφθῆ ὑπὸ τῆς στερεότητος τῆς γῆς ἢ ὑπὸ ὑγρᾶς ὀλισθήσεως τοῦ ὕδατος, ἢ ὑπὸ θυέλλης τῶν ἄνεμων συρομένων ὑπὸ τοῦ ἀέρος, καὶ ὄτε ὑπὸ πάντων τούτων ὠθούμεναι αἱ κινήσεις ἤθελον διὰ τοῦ σώματος ἐμπέσει εἰς τὴν ψυχήν. Αἱ κινήσεις δὲ αὕται καὶ ἔπειτα ὠνομάσθησαν διὰ ταῦτα καὶ ἀκόμη καὶ τώρα καλοῦνται αἰσθήσεις ὅλαι.

     Καὶ τῷ ὄντι πάραυτα καὶ τότε αὕται παράγουσαι πλείστην καὶ μεγίστην κίνησιν, καὶ μετὰ τοῦ ἀπαύστως ρέοντος ποταμοῦ κινοῦσαι καὶ σείουσαι σφοδρῶς τοὺς κύκλους τῆς ψυχῆς, τὸν μὲν τοῦ ταυτοῦ ἐντελῶς ἔδεσαν, ῥέουσαι ἐναντίον αὐτοῦ, καὶ τὸν ἠμπόδισαν νὰ ἐξουσιάζῃ καὶ νὰ προχωρῇ, καὶ τὸν κύκλον πάλιν τοῦ ἑτέρου διετάραξαν οὕτως, ὥστε καὶ τὰς τρεῖς ἀποστάσεις τοῦ διπλασίου καὶ τὰς τρεῖς του τριπλασίου καὶ τὰ διαστήματα (μεσότητας) καὶ τοὺς δεσμοὺς τοῦ ἑνὸς καὶ ἡμίσεος (1 ¹⁄₂), τοῦ ἑνὸς καὶ ἑνὸς τρίτου (1 ¹⁄₃) καὶ τοῦ ἑνὸς καὶ ἑνὸς ὀγδόου (1 ¹⁄₈), ἐπειδὴ οὗτοι καὶ πρότερον δὲν ἦσαν ἐντελῶς ἄλυτοι, εἰμὴ ὑπὸ τοῦ συνδέσαντος αὐτούς, ἔστρεψαν κατὰ πάσας τὰς στροφὰς, ἐπέφερον δὲ πᾶν εἶδος θλάσεως καὶ φθορᾶς τῶν κύκλων, καθ’ ὅσους ἐδύναντο τρόπους. Οὕτως αἱ περιφοραὶ αὕται (τῆς ψυχῆς), μόλις συνεχόμεναι μεταξὺ των, ἐκινοῦντο μέν, ἀλλ’ ἐκινοῦντο ἀλόγως, ἄλλοτε ἐναντίαι, ἄλλοτε πλάγιαι καὶ ἄλλοτε ὕπτιαι. Οὕτω, καὶ ὅταν τὶς ἀνάποδα στηρίξας τὴν κεφαλήν του, ἐπὶ τῆς γῆς, τοὺς δὲ πόδας ὑψώσας πρὸς τὰ ἄνω, εὑρίσκηται ἀπέναντι ἄλλου, τότε εἰς τοιαύτην κατάστασιν τοῦ πάσχοντος καὶ τοῦ βλέποντος αὐτὸν τὰ δεξιὰ μέρη τοῦ ἑνὸς φαίνονται ἀριστερὰ εἰς τὸν ἄλλον, καὶ τὰ ἀριστερὰ δεξιὰ ἀμοιβαίως. Τὸ αὐτὸ λοιπὸν πάθος καὶ ἄλλα τοιαῦτα πάσχουσαι σφοδρῶς αἱ περιφοραί, ὅταν τύχῃ νὰ συναντήσωσι πράγμα τί ἐξωτερικὸν ἀνῆκον εἰς τὴν τάξιν τοῦ ταυτοῦ ἢ τοῦ ἑτέρου, τότε, λέγουσαι ὅτι αὐτὸ εἶναι ταυτὸν πρὸς τί καὶ διάφορον ἄλλου ¹⁰⁹ ἐναντίον τῆς ἀληθείας, γίνονται ψευδεῖς καὶ ἀνόητοι, καὶ οὐδεμία ὑπάρχει πλέον μεταξὺ αὐτῶν περιστροφὴ ἄρχουσα καὶ κυβερνώσα τὰς ἄλλας. Ἂν δὲ πάλιν αἰσθήσεις τινές, ὠθούμεναι ἔξωθεν, εἰσέλθωσι καὶ παρασύρωσι μεθ’ ἑαυτῶν ὅλην τὴν ψυχήν, τότε αἱ περιφοραί, ἐνῷ ἐξουσιάζονται ¹¹⁰, φαίνονται ὅτι ἐξουσιάζουσι.

     Καὶ διὰ δὴ ταῦτα πάντα τὰ παθήματα νῦν κατ’ ἀρχάς τε ἄνους ψυχὴ γίγνεται τὸ πρῶτον, ὅταν εἰς σῶμα ἐνδεθῇ θνητόν. Ὅταν δὲ τὸ τῆς αὔξης καὶ τροφῆς ἔλαττον ἐπίῃ ῥεῦμα, πάλιν δὲ αἱ περίοδοι λαμβανόμεναι γαλήνης τὴν ἑαυτῶν ὁδὸν ἴωσι καὶ καθιστῶνται μᾶλλον ἐπιόντος τοῦ χρόνου, τότε ἤδη πρὸς τὸ κατὰ φύσιν ἰόντων σχῆμα ἑκάστων τῶν κύκλων αἱ περιφοραὶ κατευθυνόμεναι, τό τε θάτερον καὶ τὸ ταὐτὸν προσαγορεύουσαι κατ’ ὀρθόν, ἔμφρονα τὸν ἔχοντα αὐτὰς γιγνόμενον ἀποτελοῦσιν.

     Ἂν μὲν οὖν δὴ καὶ συνεπιλαμβάνηταί τις ὀρθὴ τροφὴ παιδεύσεως, ὁλόκληρος ὑγιής τε παντελῶς, τὴν μεγίστην ἀποφυγὼν νόσον, γίγνεται· καταμελήσας δέ, χωλὴν τοῦ βίου διαπορευθεὶς ζωήν, ἀτελὴς καὶ ἀνόητος εἰς Ἅιδου πάλιν ἔρχεται. Ταῦτα μὲν οὖν ὕστερά ποτε γίγνεται· περὶ δὲ τῶν νῦν προτεθέντων δεῖ διελθεῖν ἀκριβέστερον, τὰ δὲ πρὸ τούτων, περὶ σωμάτων κατὰ μέρη τῆς γενέσεως καὶ περὶ ψυχῆς, δι’ ἅς τε αἰτίας καὶ προνοίας γέγονε θεῶν, τοῦ μάλιστα εἰκότος ἀντεχομένοις, οὕτω καὶ κατὰ ταῦτα πορευομένοις διεξιτέον.

     Τὰς μὲν δὴ θείας περιόδους δύο οὔσας, τὸ τοῦ παντὸς σχῆμα ἀπομιμησάμενοι περιφερὲς ὄν, εἰς σφαιροειδὲς σῶμα ἐνέδησαν, τοῦτο ὃ νῦν κεφαλὴν ἐπονομάζομεν, ὃ θειότατόν τέ ἐστιν καὶ τῶν ἐν ἡμῖν πάντων δεσποτοῦν· ᾧ καὶ πᾶν τὸ σῶμα παρέδοσαν ὑπηρεσίαν αὐτῷ συναθροίσαντες θεοί, κατανοήσαντες ὅτι πασῶν ὅσαι κινήσεις ἔσοιντο μετέχοι. Ἵν’ οὖν μὴ κυλινδούμενον ἐπὶ γῆς ὕψη τε καὶ βάθη παντοδαπὰ ἐχούσης ἀποροῖ τὰ μὲν ὑπερβαίνειν, ἔνθεν δὲ ἐκβαίνειν, ὄχημα αὐτῷ τοῦτο καὶ εὐπορίαν ἔδοσαν· ὅθεν δὴ μῆκος τὸ σῶμα ἔσχεν, ἐκτατά τε κῶλα καὶ καμπτὰ ἔφυσεν τέτταρα θεοῦ μηχανησαμένου πορείαν, οἷς ἀντιλαμβανόμενον καὶ ἀπερειδόμενον διὰ πάντων τόπων πορεύεσθαι δυνατὸν γέγονε, τὴν τοῦ θειοτάτου καὶ ἱερωτάτου φέρον οἴκησιν ἐπάνωθεν ἡμῶν.

     Σκέλη μὲν οὖν χεῖρές τε ταύτῃ καὶ διὰ ταῦτα προσέφυ πᾶσιν· τοῦ δ’ ὄπισθεν τὸ πρόσθεν τιμιώτερον καὶ ἀρχικώτερον νομίζοντες θεοὶ ταύτῃ τὸ πολὺ τῆς πορείας ἡμῖν ἔδοσαν. Ἔδει δὴ διωρισμένον ἔχειν καὶ ἀνόμοιον τοῦ σώματος τὸ πρόσθεν ἄνθρωπον. Διὸ πρῶτον μὲν περὶ τὸ τῆς κεφαλῆς κύτος, ὑποθέντες αὐτόσε τὸ πρόσωπον, ὄργανα ἐνέδησαν τούτῳ πάσῃ τῇ τῆς ψυχῆς προνοίᾳ, καὶ διέταξαν τὸ μετέχον ἡγεμονίας τοῦτ’ εἶναι, τὸ κατὰ φύσιν πρόσθεν·

     Καὶ δι’ ὅλα ταῦτα τὰ παθήματά της ἡ ψυχὴ καὶ τώρα, ὅπως ἀπ’ ἀρχῆς, γένεται ἀνόητος εὐθὺς ἅμα δεθῇ εἰς θνητὸν σῶμα. Ὅταν ὅμως τὸ ρεῦμα τῆς αὐξήσεως καὶ τῆς θρέψεως καταντᾷ βαθμηδὸν ὀλιγώτερον, καὶ οἱ κύκλοι πάλιν ἐπιτυχόντες γαλήνην πορεύωνται τὴν ὁδὸν αὐτῶν, καὶ γίνωνται κανονικώτεροι μὲ τὴν πρόοδον τοῦ χρόνου, τότε πλέον αἱ τροχιαὶ κατευθυνόμεναι κατὰ τὴν τάξιν (τὸ σχῆμα) τῶν κατ’ ἰδίαν κύκλων οἵτινες κινοῦνται κατὰ φύσιν, τότε λέγουσαι ὀρθῶς τὰ κατηγορήματα τοῦ ταυτοῦ καὶ τοῦ ἑτέρου κατορθοῦσιν ὥστε νὰ γίνῃ συνετὸς ὁ ἔχων αὐτάς.

     Ἂν δὲ καὶ ὀρθὴ ἀνατροφὴ καὶ παίδευσις ἐπέλθῃ βοηθὸς εἰς τίνα, οὗτος ἀποφυγὼν τὴν μεγίστην νόσον γίνεται ἀκέραιος καὶ ὑγιὴς ἐντελῶς. Ἐὰν ὅμως ἀμελήσῃ, πορευθεὶς τὴν ὁδὸν τῆς ζωῆς μὲ χωλὸν τὸν πόδα, ἐπιστρέφει εἰς τὸν Ἅδην χωρὶς οὐδὲν νὰ κατορθώσῃ καὶ νὰ κερδήσῃ. Τοῦτο δὲ συμβαίνει ὕστερον κατὰ τίνα χρόνον. Τώρα ὅμως πρέπει νὰ ἐξετάσωμεν ἀκριβέστερον τὰ προταθέντα (ζητήματα) καὶ πρὸ πάντων περὶ τῆς γενέσεως τῶν σωμάτων καθ’ ἕκαστον μέλος αὐτῶν, καὶ περὶ τῆς ψυχῆς, διὰ ποίας αἰτίας καὶ προνοίας τῶν θεῶν ἐγεννήθησαν, προσέχοντες εἰς τὸ πιθανώτατον· οὕτω καὶ κατὰ ταῦτα προχωροῦντες πρέπει νὰ ἐξετάσωμεν ¹¹¹.

     Οἱ θεοὶ λοιπὸν ἀπομιμηθέντες τὸ σχῆμα τοῦ παντός, τὸ ὁποῖον εἶναι στρογγύλον, συνέδεσαν τοὺς θείους κύκλους, οἵτινες εἶναι δυό, εἰς ἓν σφαιροειδὲς σῶμα, τοῦτο ὅπερ τώρα καλοῦμεν κεφαλὴν καὶ εἶναι τὸ θειότατον πάντων τῶν ἐν ἡμῖν πραγμάτων καὶ ἐξουσιάζει πάντα. Εἰς αὐτὸ παρέδοσαν οἱ θεοὶ πρὸς ὑπηρεσίαν καὶ ὅλον τὸ σῶμα, συνενώσαντες τοῦτο, διότι κατενόησαν ὅτι ἔμελλε νὰ μετέχῃ ὅλων τῶν κινήσεων, αἵτινες θὰ γίνωνται. Ἵνα λοιπὸν ἡ κεφαλὴ κυλιομένη ἐπὶ τῆς γῆς, ἤτις ἔχει ὕψη καὶ βάθη παντὸς εἴδους, μὴ δυσκολεύηται ἐκεῖνα μὲν νὰ ὑπερβαίνῃ, ἐκ τούτων δὲ νὰ ἐξέρχηται, ἔδοσαν εἰς αὐτὴν τὸ σῶμα ὡς ὄχημα καὶ πρὸς εὐκολίαν. Διὰ τοῦτο ἀκριβῶς τὸ σῶμα ἔλαβε μῆκος καὶ ἐγέννησε τέσσαρα ἄκρα μέλη δυνάμενα νὰ ἐκτείνωνται καὶ νὰ κάμπτωνται, τὰ ὁπο[iα ἐπρομήθευσεν ὁ θεὸς ¹¹² καὶ διὰ τούτων συλλαμβάνον καὶ στηριζόμενον ἔγινεν ἱκανὸν νὰ πορεύηται διὰ παντὸς τόπου, φέρον ἐπάνωθεν ἡμῶν τὴν κατοικίαν τοῦ θειοτάτου καὶ ἱερωτάτου.

     Σκέλη λοιπὸν καὶ χεῖρες τοιουτοτρόπως καὶ διὰ τὰς αἰτίας ταύτας προσετέθησαν εἰς πάντας. Ἐπειδὴ δὲ οἱ θεοὶ ἐνόμιζον, ὅτι τὸ ἔμπροσθεν μέρος εἶναι περισσότερον ἄξιον τιμῆς καὶ ἐξουσίας παρὰ τὸ ὄπισθεν, κατὰ τὴν διεύθυνσιν ταύτην μας ἔδοσαν τὸν συνηθέστερον τρόπον τοῦ βαδίζειν. Ἔπρεπε δὲ ὁ ἄνθρωπος νὰ ἔχῃ τὸ ἔμπροσθεν τοῦ σώματος ἀνόμοιον μὲ τὸ ὄπισθεν. Διὰ τοῦτο πρῶτον μὲν πέριξ τοῦ δοχείου τῆς κεφαλῆς, ἀφοῦ ἔθεσαν εἰς τοῦτο τὸ μέρος τὸ πρόσωπον, συνέδεσαν μετ’ αὐτοῦ ὄργανα κατάλληλα πρὸς πάσαν πρόνοιαν τῆς ψυχῆς, καὶ διέταξαν τοῦτο, τὸ ὁποῖον εἶναι φύσει ἔμπροσθεν, νὰ εἶναι μέτοχον της κυβερνήσεως.

     Τῶν δὲ ὀργάνων πρῶτον μὲν φωσφόρα συνετεκτήναντο ὄμματα, τοιᾷδε ἐνδήσαντες αἰτίᾳ. τοῦ πυρὸς ὅσον τὸ μὲν κάειν οὐκ ἔσχε, τὸ δὲ παρέχειν φῶς ἥμερον, οἰκεῖον ἑκάστης ἡμέρας, σῶμα ἐμηχανήσαντο γίγνεσθαι. Τὸ γὰρ ἐντὸς ἡμῶν ἀδελφὸν ὂν τούτου πῦρ εἰλικρινὲς ἐποίησαν διὰ τῶν ὀμμάτων ῥεῖν λεῖον καὶ πυκνὸν ὅλον μέν, μάλιστα δὲ τὸ μέσον συμπιλήσαντες τῶν ὀμμάτων, ὥστε τὸ μὲν ἄλλο ὅσον παχύτερον στέγειν πᾶν, τὸ τοιοῦτον δὲ μόνον αὐτὸ καθαρὸν διηθεῖν. Ὅταν οὖν μεθημερινὸν ᾖ φῶς περὶ τὸ τῆς ὄψεως ῥεῦμα, τότε ἐκπῖπτον ὅμοιον πρὸς ὅμοιον, συμπαγὲς γενόμενον, ἓν σῶμα οἰκειωθὲν συνέστη κατὰ τὴν τῶν ὀμμάτων εὐθυωρίαν, ὅπῃπερ ἂν ἀντερείδῃ τὸ προσπῖπτον ἔνδοθεν πρὸς ὃ τῶν ἔξω συνέπεσεν.

     Ὁμοιοπαθὲς δὴ δι’ ὁμοιότητα πᾶν γενόμενον, ὅτου τε ἂν αὐτό ποτε ἐφάπτηται καὶ ὃ ἂν ἄλλο ἐκείνου, τούτων τὰς κινήσεις διαδιδὸν εἰς ἅπαν τὸ σῶμα μέχρι τῆς ψυχῆς αἴσθησιν παρέσχετο ταύτην ᾗ δὴ ὁρᾶν φαμεν. Ἀπελθόντος δὲ εἰς νύκτα τοῦ συγγενοῦς πυρὸς ἀποτέτμηται· πρὸς γὰρ ἀνόμοιον ἐξιὸν ἀλλοιοῦταί τε αὐτὸ καὶ κατασβέννυται, συμφυὲς οὐκέτι τῷ πλησίον ἀέρι γιγνόμενον, ἅτε πῦρ οὐκ ἔχοντι. Παύεταί τε οὖν ὁρῶν, ἔτι τε ἐπαγωγὸν ὕπνου γίγνεται· σωτηρίαν γὰρ ἣν οἱ θεοὶ τῆς ὄψεως ἐμηχανήσαντο, τὴν τῶν βλεφάρων φύσιν, ὅταν ταῦτα συμμύσῃ, καθείργνυσι τὴν τοῦ πυρὸς ἐντὸς δύναμιν, ἡ δὲ διαχεῖ τε καὶ ὁμαλύνει τὰς ἐντὸς κινήσεις, ὁμαλυνθεισῶν δὲ ἡσυχία γίγνεται, γενομένης δὲ πολλῆς μὲν ἡσυχίας βραχυόνειρος ὕπνος ἐμπίπτει, καταλειφθεισῶν δέ τινων κινήσεων μειζόνων, οἷαι καὶ ἐν οἵοις ἂν τόποις λείπωνται, τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα παρέσχοντο ἀφομοιωθέντα ἐντὸς ἔξω τε ἐγερθεῖσιν ἀπομνημονευόμενα φαντάσματα.

     Τὸ δὲ περὶ τὴν τῶν κατόπτρων εἰδωλοποιίαν καὶ πάντα ὅσα ἐμφανῆ καὶ λεῖα, κατιδεῖν οὐδὲν ἔτι χαλεπόν. Ἐκ γὰρ τῆς ἐντὸς ἐκτός τε τοῦ πυρὸς ἑκατέρου κοινωνίας ἀλλήλοις, ἑνός τε αὖ περὶ τὴν λειότητα ἑκάστοτε γενομένου καὶ πολλαχῇ μεταρρυθμισθέντος, πάντα τὰ τοιαῦτα ἐξ ἀνάγκης ἐμφαίνεται, τοῦ περὶ τὸ πρόσωπον πυρὸς τῷ περὶ τὴν ὄψιν πυρὶ περὶ τὸ λεῖον καὶ λαμπρὸν συμπαγοῦς γιγνομένου. Δεξιὰ δὲ φαντάζεται τὰ ἀριστερά, ὅτι τοῖς ἐναντίοις μέρεσιν τῆς ὄψεως περὶ τἀναντία μέρη γίγνεται ἐπαφὴ παρὰ τὸ καθεστὸς ἔθος τῆς προσβολῆς· δεξιὰ δὲ τὰ δεξιὰ καὶ τὰ ἀριστερὰ ἀριστερὰ τοὐναντίον, ὅταν μεταπέσῃ συμπηγνύμενον ᾧ συμπήγνυται φῶς, τοῦτο δέ, ὅταν ἡ τῶν κατόπτρων λειότης, ἔνθεν καὶ ἔνθεν ὕψη λαβοῦσα, τὸ δεξιὸν εἰς τὸ ἀριστερὸν μέρος ἀπώσῃ τῆς ὄψεως καὶ θάτερον ἐπὶ θάτερον. Κατὰ δὲ τὸ μῆκος στραφὲν τοῦ προσώπου ταὐτὸν τοῦτο ὕπτιον ἐποίησεν πᾶν φαίνεσθαι, τὸ κάτω πρὸς τὸ ἄνω τῆς αὐγῆς τό τ’ ἄνω πρὸς τὸ κάτω πάλιν ἀπῶσαν.

     Καὶ ἐκ τῶν ὀργάνων τούτων πρῶτα ἔπλασαν τὰ φέροντα τὸ φῶς, τὰ ὄμματα, καὶ τὰ συνέδεσαν (εἰς τὸ πρόσωπον) κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον: Ὅσον μέρος τοῦ πυρὸς δὲν ἔχει τὴν ἰδιότητα νὰ καίῃ, ἀλλὰ νὰ μᾶς δίδῃ τὸ ἥμερον φῶς, τὸ ἀνῆκον εἰς τὴν ἡμέραν, ἐμηχανεύθησαν νὰ τὸ κάμωσιν ἐν σῶμᾳ. Τῷ ὄντι τὸ ἐντὸς ἡμῶν καθαρὸν πῦρ, τὸ ὁποῖον εἶναι ἀδελφὸν ἐκείνου, τὸ ἔκαμον νὰ ῥέῃ διὰ μέσου τῶν ὀμμάτων λεῖον καὶ πυκνόν, ἀφοῦ συνέσφιγξαν ὅλον τὸ ὄμμα, ἀλλὰ περισσότερον τὸ μέσον αὐτοῦ, οὕτως ὥστε νὰ ἐμποδίζῃ τὸ λοιπὸν μέρος τοῦ πυρός, ὅσον ἦτο πυκνότερον, καὶ νὰ ἀφήνῃ νὰ διέρχηται τὸ λεπτὸν μόνον καθαρόν. Ὅταν λοιπὸν ὑπάρχῃ φῶς τῆς ἡμέρας πέριξ τοῦ ῥεύματος τούτου τῆς ὄψεως, τότε πίπτει ὅμοιον εἰς ὅμοιον ¹¹³ καὶ συνενούμενα στερεῶς ἀποτελούσιν ἓν μόνον σῶμα ὁμοίας φύσεως κατὰ τὴν διεύθυνσιν τῶν ὀμμάτων ἐκεῖ, ὅπου τὸ προστιθέμενον ἔσωθεν συγκρούεται πρὸς ἐκεῖνο, ὅπερ ἔρχεται εἰς συνάντησίν του ἔξωθεν.

     Ὅθεν διὰ τὴν ὁμοιότητα ταύτην ὅλον τοῦτο γινόμενον ὁμοιοπαθὲς οἱονδήποτε πράγμα ἤθελε πότε ἐγγίσει αὐτό, ἢ ἐγγιχθῆ τοῦτο ὑπ’ ἄλλου, καὶ διαδίδον τὰς κινήσεις αὐτῶν καθ’ ὅλον τὸ σῶμα μέχρι τῆς ψυχῆς παράγει τὴν αἴσθησιν ἐκείνην, διὰ τῆς ὁποίας ἀκριβῶς λέγομεν ὅτι βλέπομεν ¹¹⁴. Ἀλλ’ ὅταν τὸ συγγενὲς πῦρ ἀπέρχηται, ὄτε γίνεται νύξ, τὸ ἄλλο μένει ἀποκεκομμένον, διότι ἐξερχόμενον πρὸς ἐκεῖνο, ὅπερ εἶναι ἀνόμοιον, μεταβάλλεται αὐτὸ τοῦτο καὶ σβύνεται, μὴ ὂν πλέον (συμφυές) τῆς αὐτῆς φύσεως μὲ τὸν πλησίον ἀέρα, διότι οὗτος δὲν ἔχει πῦρ. Παύει λοιπὸν νὰ βλέπῃ καὶ προσέτι προκαλεῖ τὸν ὕπνον. Διότι ἐκεῖνο τὸ μέσον τῆς σωτηρίας, ὅπερ οἱ θεοὶ ἐπενόησαν χάριν τῆς ὄψεως, τὰ βλέφαρα, ὅταν συγκλείωνται κατακλείουσιν ἐντὸς τὴν δύναμιν τοῦ πυρός, αὕτη δὲ διαλύει καὶ ἐξομαλύνει τὰς ἐσωτερικὰς κινήσεις καί, ὅταν αὕται ἐξομαλυνθώσιν, ἐπέρχεται ἡσυχία. Καὶ ὅταν μὲν ἡ ἡσυχία εἶναι πολλή, τότε μας ἔρχεται ὕπνος μὲ μικρὰ ὄνειρα· ἀλλ’ ἐὰν ἀπομείνωσι κινήσεις τινὲς ὀλίγον μεγάλαι, ὁποῖαι εἶναι αὕται καὶ ὁποῖοι εἶναι οἱ τόποι εἰς τοὺς ὁποίους ἀπέμειναν, τοιαῦτα καὶ τοσαύτα φαντάσματα παράγουσι κατ’ ἀφομοίωσιν τῶν ἐντὸς καὶ τῶν ἔξωθεν, καὶ ταῦτα ἔπειτα, ὅταν ἐγερθῶμεν, μᾶς ἐπανέρχονται εἰς τὴν μνήμην.

     Ὡς πρὸς δὲ τὰς εἰκόνας, αἱ ὁποῖαι παράγονται εἰς τὰ κάτοπτρα καὶ εἰς ὅλα τὰ πράγματα, τὰ ὁποῖα εἶναι στιλπνὰ καὶ λεῖα, δὲν εἶναι δύσκολον νὰ τὰς ἐννοήσωμεν. Διότι ἐκ τῆς πρὸς ἄλληλα συνενώσεως καὶ τῶν δυὸ πυρῶν, τοῦ ἐσωτερικοῦ καὶ τοῦ ἐξωτερικοῦ, ἐκ τῶν ὁποίων πάλιν γίνεται ἑκάστοτε ἐπὶ τῆς λείας ἐπιφανείας ἓν μόνον, ὅπερ κατὰ πολλοὺς τρόπους ἀνακλᾶται, ὅλα τὰ τοιαῦτα ἐξ ἀνάγκης ἐμφανίζονται, κὰθ’ ὅσον συνενοῦνται εἰς ἓν στερεῶς ἐπὶ τῆς λείας καὶ λαμπρᾶς ἐπιφανείας τὸ πῦρ, τὸ ὁποῖον εἶναι πέριξ τοῦ προσώπου, καὶ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἐξέρχεται ἐκ τῆς ὄψεως. Ἐκεῖνο δὲ τὸ ὁποῖον εἶναι δεξιὰ φαίνεται ἀριστερά, διότι ἡ ἐπαφὴ συμβαίνει εἰς μέρη ἀντίθετα τῆς ὄψεως μὲ μέρη ἀντίθετα (τοῦ λείου κατόπτρου), ἐναντίον τοῦ συνήθους τρόπου τῆς ὀπτικῆς ἐπαφῆς. Ἀπεναντίας τὰ δεξιὰ φαίνονται δεξιὰ καὶ τὰ ἀριστερὰ φαίνονται ἀριστερὰ (τοῦ κοίλου κατόπτρου), ὅταν τὸ φῶς συνδυαζόμενον μὲ ἐκεῖνο, μὲ τὸ ὁποῖον συνδυάζεται, μεταβάλλει τὴν θέσιν του. Τοῦτο δὲ συμβαίνει, ὅταν ἡ λειότης τῶν κατόπτρων, ὑψουμένη ἀπὸ τὴν μίαν καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλην πλευράν, ἀπωθήσῃ τὸ δεξιὸν μέρος τῆς ὄψεως εἰς τὸ ἀριστερὸν καὶ ἀντιστρόφως. Ἐὰν δὲ τὸ κάτοπτρον στραφῇ οὕτως ὥστε ἡ καμπύλη νὰ διατίθεται κατὰ τὸ μῆκος τοῦ προσώπου, τοῦτο κάμνει τὰ πάντα νὰ φαίνωνται ἀνεστραμμένα, ἀπωθοῦν τὸ κάτω μέρος εἰς τὸ ἄνω τοῦ προσώπου καὶ τὸ ἄνω εἰς τὸ κάτω.

     Ταῦτ’ οὖν πάντα ἔστιν τῶν συναιτίων οἷς θεὸς ὑπηρετοῦσιν χρῆται τὴν τοῦ ἀρίστου κατὰ τὸ δυνατὸν ἰδέαν ἀποτελῶν· δοξάζεται δὲ ὑπὸ τῶν πλείστων οὐ συναίτια ἀλλὰ αἴτια εἶναι τῶν πάντων, ψύχοντα καὶ θερμαίνοντα πηγνύντα τε καὶ διαχέοντα καὶ ὅσα τοιαῦτα ἀπεργαζόμενα. Λόγον δὲ οὐδένα οὐδὲ νοῦν εἰς οὐδὲν δυνατὰ ἔχειν ἐστίν. Τῶν γὰρ ὄντων ᾧ νοῦν μόνῳ κτᾶσθαι προσήκει, λεκτέον ψυχήν –τοῦτο δὲ ἀόρατον, πῦρ δὲ καὶ ὕδωρ καὶ γῆ καὶ ἀὴρ σώματα πάντα ὁρατὰ γέγονεν– τὸν δὲ νοῦ καὶ ἐπιστήμης ἐραστὴν ἀνάγκη τὰς τῆς ἔμφρονος φύσεως αἰτίας πρώτας μεταδιώκειν, ὅσαι δὲ ὑπ’ ἄλλων μὲν κινουμένων, ἕτερα δὲ κατὰ ἀνάγκης κινούντων γίγνονται, δευτέρας. Ποιητέον δὴ κατὰ ταῦτα καὶ ἡμῖν· λεκτέα μὲν ἀμφότερα τὰ τῶν αἰτιῶν γένη, χωρὶς δὲ ὅσαι μετὰ νοῦ καλῶν καὶ ἀγαθῶν δημιουργοὶ καὶ ὅσαι μονωθεῖσαι φρονήσεως τὸ τυχὸν ἄτακτον ἑκάστοτε ἐξεργάζονται.

     Τὰ μὲν οὖν τῶν ὀμμάτων συμμεταίτια πρὸς τὸ σχεῖν τὴν δύναμιν ἣν νῦν εἴληχεν εἰρήσθω· τὸ δὲ μέγιστον αὐτῶν εἰς ὠφελίαν ἔργον, δι’ ὃ θεὸς αὔθ’ ἡμῖν δεδώρηται, μετὰ τοῦτο ῥητέον. Ὄψις δὴ κατὰ τὸν ἐμὸν λόγον αἰτία τῆς μεγίστης ὠφελίας γέγονεν ἡμῖν, ὅτι τῶν νῦν λόγων περὶ τοῦ παντὸς λεγομένων οὐδεὶς ἄν ποτε ἐρρήθη μήτε ἄστρα μήτε ἥλιον μήτε οὐρανὸν ἰδόντων. Νῦν δ’ ἡμέρα τε καὶ νὺξ ὀφθεῖσαι μῆνές τε καὶ ἐνιαυτῶν περίοδοι καὶ ἰσημερίαι καὶ τροπαὶ μεμηχάνηνται μὲν ἀριθμόν, χρόνου δὲ ἔννοιαν περί τε τῆς τοῦ παντὸς φύσεως ζήτησιν ἔδοσαν· ἐξ ὧν ἐπορισάμεθα φιλοσοφίας γένος, οὗ μεῖζον ἀγαθὸν οὔτ’ ἦλθεν οὔτε ἥξει ποτὲ τῷ θνητῷ γένει δωρηθὲν ἐκ θεῶν.

     Λέγω δὴ τοῦτο ὀμμάτων μέγιστον ἀγαθόν· τἆλλα δὲ ὅσα ἐλάττω τί ἂν ὑμνοῖμεν, ὧν ὁ μὴ φιλόσοφος τυφλωθεὶς ὀδυρόμενος ἂν θρηνοῖ μάτην; Ἀλλὰ τούτου λεγέσθω παρ’ ἡμῶν αὕτη ἐπὶ ταῦτα αἰτία, θεὸν ἡμῖν ἀνευρεῖν δωρήσασθαί τε ὄψιν, ἵνα τὰς ἐν οὐρανῷ τοῦ νοῦ κατιδόντες περιόδους χρησαίμεθα ἐπὶ τὰς περιφορὰς τὰς τῆς παρ’ ἡμῖν διανοήσεως, συγγενεῖς ἐκείναις οὔσας, ἀταράκτοις τεταραγμένας, ἐκμαθόντες δὲ καὶ λογισμῶν κατὰ φύσιν ὀρθότητος μετασχόντες, μιμούμενοι τὰς τοῦ θεοῦ πάντως ἀπλανεῖς οὔσας, τὰς ἐν ἡμῖν πεπλανημένας καταστησαίμεθα.

     Ταῦτα λοιπὸν πάντα εἶναι ἀπὸ τὰ συνεργὰ αἴτια (συναίτια), τὰ ὁποῖα μεταχειρίζεται ὁ θεὸς ως ὑπηρέτας, ἵνα πραγματοποιήση κατὰ τὸ δυνατὸν τὴν ἰδέαν τοῦ ἀρίστου. Καὶ πιστεύεται μὲν ὑπὸ τῶν πλείστων, ὅτι ταῦτα εἶναι οὐχὶ συναίτια ἀλλὰ αἴτια πάντων τῶν πραγμάτων, ὅτι ταῦτα ψύχουσι καὶ θερμαίνουσι, συστέλλουσι καὶ διαστέλλουσι, καὶ παράγουσιν ὅσα εἶναι τοιαῦτα, ἐνῶ δὲν εἶναι ἱκανὰ νὰ ἔχωσι λόγον οὔτε νοῦν πρὸς οὐδὲν πράγμα. Διότι ἐκ τῶν ὄντων, ἐκεῖνο εἰς τὸ ὁποῖον μόνον ἀνήκει νὰ ἔχῃ τὸν νοῦν, πρέπει νὰ εἴπωμεν ὅτι εἶναι ἡ ψυχή· αὕτη δὲ εἶναι ἀόρατος, ἐνῶ τὸ πῦρ καὶ τὸ ὕδωρ καὶ ὁ ἀὴρ καὶ ἡ γῆ εἶναι πάντα σώματα ὁρατά. Ὁ δὲ ἐραστὴς τοῦ νοῦ καὶ τῆς ἐπιστήμης ἀνάγκη νὰ ἐπιδιώκῃ τὰς πρώτας αἰτίας τὰς ἀναφερομένας εἰς τὴν νοοῦσαν φύσιν, ὄσαι δὲ γεννῶνται ἀπὸ ἄλλας, αἴτινες κινοῦνται καὶ ἐξ ἀνάγκης κινοῦσιν ἄλλα, πρέπει νὰ θεωρῇ ταύτας δευτέρας. Λοιπὸν καὶ ἡμεῖς πρέπει κατὰ ταῦτα νὰ ἐξετάζωμεν καὶ τὰ δυὸ εἴδη τῶν αἰτίων, ἀλλὰ χωριστὰ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα μετὰ νοῦ εἶναι δημιουργὰ πραγμάτων καλῶν καὶ ἀγαθῶν, καὶ ἐκεῖνα ὅσα ἐστερημένα φρονήσεως ποιούσιν ἑκάστοτε ὅ,τι τύχῃ ἄνευ τάξεως.

     Ἀρκοῦσι λοιπὸν ταῦτα ὡς πρὸς τὰ συναίτια του νὰ λάβωσι τὰ ὄμματα τὴν δύναμιν ἐκείνην, τὴν ὁποίαν ἔχουσιν. Ἀλλὰ ποῖον εἶναι τὸ μέγιστον ἔργον αὐτῶν πρὸς ὠφέλειαν, διὰ τὸ ὁποῖον ὁ θεός μᾶς ἐδώρησεν αὐτούς, πρέπει νὰ εἴπωμεν τώρα. Ἡ ὄψις τῷ ὄντι κατ’ ἐμέ μᾶς εἶναι αἰτία μεγίστης ὠφελείας, διότι ἐκ τῶν λόγων, ὅσοι τώρα λέγονται περὶ τοῦ παντός, οὐδεὶς ἤθελε πότε λεχθῆ ὑπὸ τῶν μὴ ἰδόντων μήτε ἄστρα μήτε ἥλιον μήτε οὐρανόν, ἀλλὰ νῦν ἡ ἡμέρα καὶ ἡ νύξ, τὰς ὁποίας εἴδομεν, καὶ οἱ μῆνες καὶ αἱ περίοδοι τῶν ἐνιαυτῶν παρήγαγον τὸν ἀριθμὸν καὶ μᾶς ἔδοσαν τὴν ἔννοιαν τοῦ χρόνου καὶ τὴν ἔρευναν περὶ τῆς φύσεως τοῦ παντός. Ἐκ τούτων ἐπορίσθημεν τὴν ἀρχὴν τῆς φιλοσοφίας, τῆς ὁποίας οὐδὲν μεγαλύτερον ἀγαθὸν οὔτε ἦλθεν οὔτε θὰ ἔλθη ποτὲ εἰς τὸ θνητὸν γένος ὡς δῶρον τῶν θεῶν.

     Λέγω λοιπὸν ὅτι τοῦτο εἶναι τὸ μέγιστον ἀγαθὸν τῶν ὀφθαλμῶν. Τὰ δὲ ἄλλα ὅσα εἶναι μικρότερα, πρὸς τί νὰ τὰ ὑμνῶμεν; διὰ ταῦτα μόνος ὁ μὴ ὢν φιλόσοφος τυφλωθεῖς, ὅταν ὀδύρηται, ματαίως θρηνεῖ. Ἀλλὰ τοῦτο ἂς λέγωμεν ἡμεῖς, ὅτι διὰ τὴν αἰτίαν ταύτην ὁ θεὸς ἀνεῦρε καὶ μᾶς ἐδώρησε τὴν ὄψιν, ἵνα βλέποντες τὰς περιόδους τοῦ Νοῦ ἐν τῷ οὐρανῷ μεταχειριζώμεθα εἰς τὰς περιφορὰς τῆς ἐν ἡμῖν διανοήσεως, αἵτινες εἶναι συγγενεῖς μὲ ἐκείνας, καίτοι αὕται μὲν εἶναι τεταραγμέναι, ἐκεῖναι δὲ ἀδιατάρακτοι· καὶ ἵνα οὕτω λαμβάνοντες μαθήματα καὶ μετέχοντες τῆς ὀρθότητος τῶν κατὰ φύσιν συλλογισμῶν, μιμούμενοι τὰς περιφορὰς τῶν Θεῶν, αἵτινες εἶναι ὅλως σταθεραί, θέσωμεν εἰς τάξιν τὰς ἐν ἡμῖν πεπλανημένας κινήσεις.

     Φωνῆς τε δὴ καὶ ἀκοῆς πέρι πάλιν ὁ αὐτὸς λόγος, ἐπὶ ταὐτὰ τῶν αὐτῶν ἕνεκα παρὰ θεῶν δεδωρῆσθαι. Λόγος τε γὰρ ἐπ’ αὐτὰ ταῦτα τέτακται, τὴν μεγίστην συμβαλλόμενος εἰς αὐτὰ μοῖραν, ὅσον τ’ αὖ μουσικῆς φωνῇ χρήσιμον πρὸς ἀκοὴν ἕνεκα ἁρμονίας ἐστὶ δοθέν. Ἡ δὲ ἁρμονία, συγγενεῖς ἔχουσα φορὰς ταῖς ἐν ἡμῖν τῆς ψυχῆς περιόδοις, τῷ μετὰ νοῦ προσχρωμένῳ Μούσαις οὐκ ἐφ’ ἡδονὴν ἄλογον καθάπερ νῦν εἶναι δοκεῖ χρήσιμος, ἀλλ’ ἐπὶ τὴν γεγονυῖαν ἐν ἡμῖν ἀνάρμοστον ψυχῆς περίοδον εἰς κατακόσμησιν καὶ συμφωνίαν ἑαυτῇ σύμμαχος ὑπὸ Μουσῶν δέδοται· καὶ ῥυθμὸς αὖ διὰ τὴν ἄμετρον ἐν ἡμῖν καὶ χαρίτων ἐπιδεᾶ γιγνομένην ἐν τοῖς πλείστοις ἕξιν ἐπίκουρος ἐπὶ ταὐτὰ ὑπὸ τῶν αὐτῶν ἐδόθη.

     Ὡς πρὸς τὴν φωνὴν δὲ καὶ τὴν ἀκοὴν ἰσχύει πάλιν ὁ αὐτὸς λόγος, ὅτι δήλ. μᾶς ἐδωρήθησαν παρὰ τῶν θεῶν πρὸς τὸν αὐτὸν σκοπὸν διὰ τὰς αὐτὰς αἰτίας. Διότι καὶ ὁ λόγος ἐτάχθη πρὸς τὸν αὐτὸν σκοπὸν καὶ εἰς τοῦτον συνεισφέρει μεγίστην μερίδα. Καὶ πάλιν ὅ,τι ὑπάρχει χρήσιμον πρὸς ἀκοὴν εἰς τὸν μουσικὸν ἦχον μας ἐδόθη ἕνεκα τῆς ἁρμονίας. Ἡ δὲ ἁρμονία, ἐπειδὴ ἔχει κινήσεις ὁμοίας μὲ τὰς περιόδους τῆς ψυχῆς, αἵτινες εἶναι ἐντὸς ἡμῶν, ἐδόθη ὑπὸ τῶν μουσῶν εἰς τὸν μετὰ φρονήσεως μεταχειριζόμενον ταύτας· οὐχὶ πρὸς ἡδονὴν ἄλογον, καθὼς τώρα νομίζεται ὅτι εἶναι χρήσιμος, ἀλλὰ ὡς σύμμαχος, ἵνα φέρη εἰς τάξιν καὶ συμφωνίαν πρὸς ἑαυτὴν τὴν περιόδον τῆς ψυχῆς, ἤτις ἔγινεν ἐντὸς ἠμῶν ἄνευ ἁρμονίας. Καὶ ὁ ῥυθμὸς ὁμοίως μᾶς ἐδόθη ὑπὸ τῶν αὐτῶν πρὸς τὸν αὐτὸν σκοπὸν ὡς ἐπίκουρος διὰ τὴν ἄνευ μέτρου καὶ ἄνευ χάριτος διάθεσιν, ἤτις εἶναι εἰς τοὺς πλείστους ἡμῶν.

     Τὰ μὲν οὖν παρεληλυθότα τῶν εἰρημένων πλὴν βραχέων ἐπιδέδεικται τὰ διὰ νοῦ δεδημιουργημένα· δεῖ δὲ καὶ τὰ δι’ ἀνάγκης γιγνόμενα τῷ λόγῳ παραθέσθαι. Μεμειγμένη γὰρ οὖν ἡ τοῦδε τοῦ κόσμου γένεσις ἐξ ἀνάγκης τε καὶ νοῦ συστάσεως ἐγεννήθη· νοῦ δὲ ἀνάγκης ἄρχοντος τῷ πείθειν αὐτὴν τῶν γιγνομένων τὰ πλεῖστα ἐπὶ τὸ βέλτιστον ἄγειν, ταύτῃ κατὰ ταῦτά τε δι’ ἀνάγκης ἡττωμένης ὑπὸ πειθοῦς ἔμφρονος οὕτω κατ’ ἀρχὰς συνίστατο τόδε τὸ πᾶν. Εἴ τις οὖν ᾗ γέγονεν κατὰ ταῦτα ὄντως ἐρεῖ, μεικτέον καὶ τὸ τῆς πλανωμένης εἶδος αἰτίας, ᾗ φέρειν πέφυκεν· ὧδε οὖν πάλιν ἀναχωρητέον, καὶ λαβοῦσιν αὐτῶν τούτων προσήκουσαν ἑτέραν ἀρχὴν αὖθις αὖ, καθάπερ περὶ τῶν τότε νῦν οὕτω περὶ τούτων πάλιν ἀρκτέον ἀπ’ ἀρχῆς.

     Τὴν δὴ πρὸ τῆς οὐρανοῦ γενέσεως πυρὸς ὕδατός τε καὶ ἀέρος καὶ γῆς φύσιν θεατέον αὐτὴν καὶ τὰ πρὸ τούτου πάθη· νῦν γὰρ οὐδείς πω γένεσιν αὐτῶν μεμήνυκεν, ἀλλ’ ὡς εἰδόσιν πῦρ ὅτι ποτέ ἐστιν καὶ ἕκαστον αὐτῶν λέγομεν ἀρχὰς αὐτὰ τιθέμενοι στοιχεῖα τοῦ παντός, προσῆκον αὐτοῖς οὐδ’ ἂν ὡς ἐν συλλαβῆς εἴδεσιν μόνον εἰκότως ὑπὸ τοῦ καὶ βραχὺ φρονοῦντος ἀπεικασθῆναι. Νῦν δὲ οὖν τό γε παρ’ ἡμῶν ὧδε ἐχέτω· τὴν μὲν περὶ ἁπάντων εἴτε ἀρχὴν εἴτε ἀρχὰς εἴτε ὅπῃ δοκεῖ τούτων πέρι τὸ νῦν οὐ ῥητέον, δι’ ἄλλο μὲν οὐδέν, διὰ δὲ τὸ χαλεπὸν εἶναι κατὰ τὸν παρόντα τρόπον τῆς διεξόδου δηλῶσαι τὰ δοκοῦντα, μήτ’ οὖν ὑμεῖς οἴεσθε δεῖν ἐμὲ λέγειν, οὔτ’ αὐτὸς αὖ πείθειν ἐμαυτὸν εἴην ἂν δυνατὸς ὡς ὀρθῶς ἐγχειροῖμ’ ἂν τοσοῦτον ἐπιβαλλόμενος ἔργον· τὸ δὲ κατ’ ἀρχὰς ῥηθὲν διαφυλάττων, τὴν τῶν εἰκότων λόγων δύναμιν, πειράσομαι μηδενὸς ἧττον εἰκότα, μᾶλλον δέ, καὶ ἔμπροσθεν ἀπ’ ἀρχῆς περὶ ἑκάστων καὶ συμπάντων λέγειν. Θεὸν δὴ καὶ νῦν ἐπ’ ἀρχῇ τῶν λεγομένων σωτῆρα ἐξ ἀτόπου καὶ ἀήθους διηγήσεως πρὸς τὸ τῶν εἰκότων δόγμα διασῴζειν ἡμᾶς ἐπικαλεσάμενοι πάλιν ἀρχώμεθα λέγειν.

     Ὅσα εἴπομεν ἕως ἐδῶ, πλὴν ὀλίγων, ἔχουσι δείξει ὅ,τι ἐδημιουργήθη ὑπὸ τοῦ νοῦ. Τώρα πρέπει νὰ προσθέσωμεν εἰς τὸν λόγον καὶ τὰ ὑπὸ τῆς ἀνάγκης γινόμενα. Διότι ἡ γένεσις τούτου τοῦ κόσμου ὑπῆρξε μικτή, ἐκ συνδυασμοῦ ἀνάγκης καὶ νοῦ. Ἐπειδὴ δὲ ὁ νοῦς ἐδέσποζε τῆς ἀνάγκης, πείθων αὐτὴν νὰ φέρωσιν εἰς τὸ βέλτιστον τὰ πλεῖστα τῶν γινομένων, κατὰ ταῦτα διὰ τῆς ἀνάγκης νικωμένης ὑπὸ ἔμφρονος πειθοῦς, οὕτω κατ’ ἀρχὰς ἔλαβε σύστασιν τοῦτο τὸ σύμπαν. Ἐὰν τὶς λοιπόν, ὅπως ἔγινε τὸ σύμπαν, οὕτω καὶ πράγματι θέλη νὰ ὁμιλήσῃ, πρέπει νὰ ἀναμίξῃ (εἰς τὸν λόγον) καὶ τὸ εἶδος τῆς μεταβαλλομένης αἰτίας, καὶ νὰ τὴν ἀκολουθῇ ὅπου κατὰ τὴν φύσιν της φέρει. Πρέπει λοιπὸν νὰ ἐπανέλθωμεν ὀπίσω καὶ λαβόντες αὔθις ἄλλην ἀρχὴν αὐτῶν τούτων, ἁρμόζουσαν εἰς αὐτά, καθὼς ἐπράξαμεν τότε περὶ αὐτῶν, οὕτω τώρα περὶ τούτων πρέπει νὰ ἀρχίσωμεν ἀπ’ ἀρχῆς.

     Καὶ πρέπει τὴν φύσιν τοῦ πυρὸς καὶ τοῦ ὕδατος καὶ τοῦ ἀέρος καὶ τῆς γῆς, ὁποία ἦτο πρὸ τῆς γενέσεως τοῦ οὐρανοῦ, νὰ ἐξετάσωμεν αὐτὴν καθ’ ἑαυτὴν καὶ τὰ πρότερα πάθη αὐτῆς. Διότι μέχρι τοῦ νῦν οὐδεὶς ἀκόμη ἐξέθεσε τὴν γένεσιν αὐτῶν, ἀλλ’ ὡς ἐὰν ἐγνωρίζομεν τί εἶναι τὸ πῦρ καὶ ἕκαστον αὐτῶν, λέγομεν ὅτι εἶναι ἀρχαί, ὑποθέτοντες αὐτὰ ὡς στοιχεῖα ¹¹⁵ (τοῦ ἀλφαβήτου) τοῦ παντός, ἐνῷ δὲν ἔπρεπεν οὔτε μὲ τὰς συλλαβὰς λογικῶς νὰ παρομοιάζωνται ταῦτα ὑπὸ ἀνθρώπου καὶ ὀλίγην ἔχοντος φρόνησιν. Τώρα λοιπὸν ὅ,τι ἠμεῖς διανοούμεθα ἔχει ὡς ἑξῆς: Περὶ τῆς ἀρχῆς πάντων τῶν πραγμάτων, ἢ περὶ τῶν ἀρχῶν, ἢ ὅπως θέλει τὶς νὰ ἐκφρασθῇ περὶ τούτων, τώρα δὲν θὰ εἴπωμεν οὐχὶ δι’ ἄλλην αἰτίαν παρὰ διότι εἶναι δύσκολον κατὰ τὸν παρόντα τρόπον τοῦ ἐκθέτειν τὰ πράγματα νὰ δηλώσω τὴν γνώμην μου. Μὴ νομίζετε λοιπὸν μήτε ὑμεῖς ὅτι πρέπει ἐγὼ νὰ εἴπω αὐτήν, (διότι) οὔτε ἐγὼ αὐτὸς θὰ ἤμην ἱκανὸς νὰ πείσω τὸν ἑαυτόν μου ὅτι ὀρθῶς θὰ ἐπεχείρουν, ἂν ἀνελάμβανον τοιοῦτον ἔργον. Ἀλλὰ διατηρῶν ὅ,τι κατ’ ἀρχὰς εἶπον, δήλ. ἀποβλέπων εἰς τὴν δύναμιν τῶν πιθανῶν συλλογισμῶν, θὰ προσπαθήσω νὰ εἴπω πράγματα οὐχὶ ὀλιγώτερον ἀλλὰ περισσότερον ἄλλων πιθανά, ὡς πρότερον εἶπον ἀπ’ ἀρχῆς περὶ ἑκάστου καὶ περὶ ὅλων ὁμοῦ τῶν πραγμάτων. Καὶ τώρα πάλιν εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ λόγου τούτου τὸν θεὸν ἐπικαλούμενος σωτήρα, ὅπως μᾶς ὁδηγήση σώους ἐκ διηγήσεως παραδόξου καὶ ἀσυνήθους εἰς δοξασίας πιθανάς, ἂς ἀρχίσωμεν ἐκ νέου νὰ λέγωμεν.

     Ἡ δ’ οὖν αὖθις ἀρχὴ περὶ τοῦ παντὸς ἔστω μειζόνως τῆς πρόσθεν διῃρημένη· τότε μὲν γὰρ δύο εἴδη διειλόμεθα, νῦν δὲ τρίτον ἄλλο γένος ἡμῖν δηλωτέον. Τὰ μὲν γὰρ δύο ἱκανὰ ἦν ἐπὶ τοῖς ἔμπροσθεν λεχθεῖσιν, ἓν μὲν ὡς παραδείγματος εἶδος ὑποτεθέν, νοητὸν καὶ ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ὄν, μίμημα δὲ παραδείγματος δεύτερον, γένεσιν ἔχον καὶ ὁρατόν. Τρίτον δὲ τότε μὲν οὐ διειλόμεθα, νομίσαντες τὰ δύο ἕξειν ἱκανῶς· νῦν δὲ ὁ λόγος ἔοικεν εἰσαναγκάζειν χαλεπὸν καὶ ἀμυδρὸν εἶδος ἐπιχειρεῖν λόγοις ἐμφανίσαι. Τίν’ οὖν ἔχον δύναμιν καὶ φύσιν αὐτὸ ὑποληπτέον; Τοιάνδε μάλιστα· πάσης εἶναι γενέσεως ὑποδοχὴν αὐτὴν οἷον τιθήνην. Εἴρηται μὲν οὖν τἀληθές, δεῖ δὲ ἐναργέστερον εἰπεῖν περὶ αὐτοῦ, χαλεπὸν δὲ ἄλλως τε καὶ διότι προαπορηθῆναι περὶ πυρὸς καὶ τῶν μετὰ πυρὸς ἀναγκαῖον τούτου χάριν· τούτων γὰρ εἰπεῖν ἕκαστον ὁποῖον ὄντως ὕδωρ χρὴ λέγειν μᾶλλον ἢ πῦρ, καὶ ὁποῖον ὁτιοῦν μᾶλλον ἢ καὶ ἅπαντα καθ’ ἕκαστόν τε, οὕτως ὥστε τινὶ πιστῷ καὶ βεβαίῳ χρήσασθαι λόγῳ, χαλεπόν.

     Πῶς οὖν δὴ τοῦτ’ αὐτὸ καὶ πῇ καὶ τί περὶ αὐτῶν εἰκότως διαπορηθέντες ἂν λέγοιμεν; Πρῶτον μέν, ὃ δὴ νῦν ὕδωρ ὠνομάκαμεν, πηγνύμενον ὡς δοκοῦμεν λίθους καὶ γῆν γιγνόμενον ὁρῶμεν, τηκόμενον δὲ καὶ διακρινόμενον αὖ ταὐτὸν τοῦτο πνεῦμα καὶ ἀέρα, συγκαυθέντα δὲ ἀέρα πῦρ, ἀνάπαλιν δὲ συγκριθὲν καὶ κατασβεσθὲν εἰς ἰδέαν τε ἀπιὸν αὖθις ἀέρος πῦρ, καὶ πάλιν ἀέρα συνιόντα καὶ πυκνούμενον νέφος καὶ ὁμίχλην, ἐκ δὲ τούτων ἔτι μᾶλλον συμπιλουμένων ῥέον ὕδωρ, ἐξ ὕδατος δὲ γῆν καὶ λίθους αὖθις, κύκλον τε οὕτω διαδιδόντα εἰς ἄλληλα, ὡς φαίνεται, τὴν γένεσιν.

     Οὕτω δὴ τούτων οὐδέποτε τῶν αὐτῶν ἑκάστων φανταζομένων, ποῖον αὐτῶν ὡς ὂν ὁτιοῦν τοῦτο καὶ οὐκ ἄλλο παγίως διισχυριζόμενος οὐκ αἰσχυνεῖταί τις ἑαυτόν; Οὐκ ἔστιν, ἀλλ’ ἀσφαλέστατα μακρῷ περὶ τούτων τιθεμένους ὧδε λέγειν· ἀεὶ ὃ καθορῶμεν ἄλλοτε ἄλλῃ γιγνόμενον, ὡς πῦρ, μὴ τοῦτο ἀλλὰ τὸ τοιοῦτον ἑκάστοτε προσαγορεύειν πῦρ, μηδὲ ὕδωρ τοῦτο ἀλλὰ τὸ τοιοῦτον ἀεί, μηδὲ ἄλλο ποτὲ μηδὲν ὥς τινα ἔχον βεβαιότητα, ὅσα δεικνύντες τῷ ῥήματι τῷ τόδε καὶ τοῦτο προσχρώμενοι δηλοῦν ἡγούμεθά τι· φεύγει γὰρ οὐχ ὑπομένον τὴν τοῦ τόδε καὶ τοῦτο καὶ τὴν τῷδε καὶ πᾶσαν ὅση μόνιμα ὡς ὄντα αὐτὰ ἐνδείκνυται φάσις.

     Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἕκαστα μὴ λέγειν, τὸ δὲ τοιοῦτον ἀεὶ περιφερόμενον ὅμοιον ἑκάστου πέρι καὶ συμπάντων οὕτω καλεῖν, καὶ δὴ καὶ πῦρ τὸ διὰ παντὸς τοιοῦτον, καὶ ἅπαν ὅσονπερ ἂν ἔχῃ γένεσιν· ἐν ᾧ δὲ ἐγγιγνόμενα ἀεὶ ἕκαστα αὐτῶν φαντάζεται καὶ πάλιν ἐκεῖθεν ἀπόλλυται, μόνον ἐκεῖνο αὖ προσαγορεύειν τῷ τε τοῦτο καὶ τῷ τόδε προσχρωμένους ὀνόματι, τὸ δὲ ὁποιονοῦν τι, θερμὸν ἢ λευκὸν ἢ καὶ ὁτιοῦν τῶν ἐναντίων, καὶ πάνθ’ ὅσα ἐκ τούτων, μηδὲν ἐκεῖνο αὖ τούτων καλεῖν.

     Ἡ νέα λοιπὸν ἀρχὴ περὶ τοῦ παντὸς ἂς λάβῃ διαιρέσεις περισσοτέρας τῆς πρώτης. Δηλαδὴ τότε μὲν διεκρίναμεν δύο εἴδη, τώρα δὲ πρέπει νὰ δηλώσωμεν καὶ τρίτον ἄλλο εἶδος. Διότι τὰ δυὸ ἦσαν ἐπαρκῆ, πρὸς ὅσα εἴπομεν πρότερον, ἓν μὲν ὑπετέθη ὡς παράδειγμα, νοητὸν καὶ αἰωνίως ὑπάρχον κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, δεύτερον δὲ ὡς μίμημα τοῦ παραδείγματος, ἔχον γέννησιν καὶ ὂν ὁρατόν. Τρίτον δὲ τότε δὲν διεκρίναμεν, ἐπειδὴ ἐνομίσαμεν ὅτι τὰ δύο ἦσαν ἀρκετά. Ἀλλὰ τώρα φαίνεται ὅτι ὁ λόγος μᾶς ἀναγκάζει καὶ τρίτον εἶδος, δύσκολον καὶ σκοτεινόν, νὰ ἐπιχειρήσωμεν νὰ διασαφήσωμεν διὰ λόγων. Ποίαν λοιπὸν φύσιν, ποίαν δύναμιν πρέπει νὰ ὑπολάβωμεν ὅτι ἔχει αὐτό; Τοιαύτην ἀκριβῶς, ὅτι δήλ. εἶναι τὸ ὑποδεχόμενον πᾶν ὅ,τι γεννᾶται, ὡς μία τροφός. Εἴπομεν οὕτω τὴν ἀλήθειαν ἀλλὰ πρέπει νὰ εἴπωμεν σαφέστερα περὶ αὐτοῦ· τοῦτο ὅμως εἶναι δύσκολον, καὶ δι’ ἄλλους λόγους καὶ διότι χάριν αὐτοῦ εἶναι ἀναγκαῖον νὰ προβάλωμεν ἀπορίας περὶ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν ἄλλων τριῶν εἰδῶν. Διότι εἶναι δύσκολον νὰ εἴπωμεν περὶ ἑκάστου αὐτῶν, ποῖον πραγματικῶς πρέπει νὰ λέγωμεν ὕδωρ μᾶλλον παρὰ πῦρ, καὶ ποῖον ὁτιδήποτε ἄλλο, εἴτε ὅλα ὁμοῦ (λαμβάνοντες) εἴτε καὶ ἓν ἕκαστον, οὕτως ὥστε νὰ λέγωμεν ἀξιόπιστα καὶ ἀσφαλή.

     Πῶς λοιπὸν θὰ λέγωμεν εὐλόγως τὸ πράγμα αὐτὸ καθ’ ἑαυτό, καὶ τίνι τρόπῳ, καὶ τί, ὅταν εὐρισκώμεθα εἰς ἀπορίαν; Καὶ πρῶτον ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ὠνομάσαμεν ὕδωρ, ὅταν πηγνύηται, ὡς φαίνεται βλέπομεν ὅτι γίνεται λίθοι καὶ γῆ, ἔπειτα δὲ ὅταν διαλύηται καὶ διαστέλληται, αὐτὸ τοῦτο γίνεται ἀὴρ καὶ ἄνεμος. Καὶ ὁ ἀήρ, ὅταν καῇ, γίνεται πῦρ· τανάπαλιν δὲ τὸ πῦρ, ὅταν πυκνωθῇ καὶ σβεσθῇ, μεταβαίνει πάλιν εἰς μορφὴν ἀέρος. Καὶ πάλιν ὁ ἀήρ, ὅταν συσταλῇ καὶ πυκνωθῇ, γίνεται νέφος καὶ ὁμίχλη· καὶ ἐκ τούτων, ὅταν ἐπὶ μᾶλλον συμπυκνωθώσι, ῥέει ὕδωρ· ἐξ ὕδατος δὲ πάλιν γίνονται γῆ καὶ λίθοι. Καὶ τοιουτοτρόπως ταῦτα ἀποτελούσι κύκλον μεταδίδοντα εἰς ἄλληλα τὴν γέννησιν, ὡς εἴδομεν.

     Ἀλλ’ οὕτως, ἐπειδὴ ταῦτα οὐδέποτε φαίνονται ἕκαστον τὰ αὐτά, ποῖον ἐξ αὐτῶν εἶναι ἐκεῖνο, ὅπερ ἐὰν τὶς διισχυρισθῇ ὅτι εἶναι μονίμως τοῦτο καὶ οὐχὶ ἄλλο, δὲν θὰ καταισχύνη ἑαυτόν; Δὲν εἶναι (κανέν)· διὸ πολὺ ἀσφαλέστερον περὶ τοιούτων πραγμάτων εἶναι νὰ ὁμιλῶμεν, ὅταν θέτωμεν ὡς βάσιν τοῦτο: ὅτι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον βλέπομεν, ὅτι πάντοτε γίνεται ἄλλο, π. χ. τὸ πῦρ, νὰ μὴ λέγωμεν τοῦτο πῦρ, ἀλλ’ ἐκεῖνο ὅπερ σταθερῶς εἶναι τοιοῦτον ¹¹⁶ μήτε νὰ λέγωμεν ὕδωρ τοῦτο ἐδῶ, ἀλλ’ ἐκεῖνο ὅπερ πάντοτε εἶναι τοιοῦτον, μήτε ἄλλο οὐδὲν πότε ὡς νὰ εἶχε σταθερότητα τινά, ἀπὸ ἐκεῖνα, ὅσα δηλοῦμεν μεταχειριζόμενοι τὴν λέξιν τοῦτο καὶ ἐκεῖνο καὶ νομίζομεν ὅτι λέγομεν τί (ὀρθόν). Διότι ταῦτα μὴ μένοντα πάντοτε ἀποφεύγουσι τὸν προσδιορισμὸν τοῦ τούτου καὶ ἐκείνου καὶ τοῦ κατὰ τοῦτον τὸν τρόπον καὶ οἱονδήποτε ἄλλον, ὅστις δεικνύει ὅτι ταῦτα εἶναι μόνιμα.

     Ταῦτα λοιπὸν δὲν πρέπει νὰ λέγωνται οὕτω καθέν, ἀλλ’ ἐκεῖνο ὅπερ εἶναι πάντοτε τοιοῦτον καὶ μεταβαίνει σταθερῶς (ἐξ ἑνὸς εἰς ἄλλο, μένον) ὅμοιον, εἴτε περὶ ἑκάστου εἴτε περὶ πάντων τῶν πραγμάτων πρέπει νὰ λέγωμεν οὕτω, καὶ ἑπομένως πῦρ ἐκεῖνο ὅπερ εἶναι πάντοτε τοιοῦτον, καὶ ὁμοίως πᾶν ἄλλο πράγμα ὅπερ ἔχει γέννησιν. Καὶ οὕτως ἐκεῖνο, εἰς τὸ ὁποῖον ἕκαστον ἐκ τῶν πραγμάτων τούτων, ὅταν γεννᾶται, ἐμφανίζεται, καὶ πάλιν ἐκεῖθεν ἀφανίζεται, ἐκεῖνο μόνον δυνάμεθα νὰ ὀνομάζωμεν μεταχειριζόμενοι τὰς λέξεις τοῦτο καὶ ἐκεῖνο, τὸ δὲ ἄλλο, ὁποιονδήποτε εἶναι, ἢ θερμὸν ἢ λευκόν, ἢ ὁτιδήποτε ἐκ τῶν ἐναντίων, καὶ πᾶν ὅ,τι γεννᾶται ἐκ τούτων, κανὲν ἀπὸ ταῦτα δὲν πρέπει νὰ καλῆται οὕτως.

     Ἔτι δὲ σαφέστερον αὐτοῦ πέρι προθυμητέον αὖθις εἰπεῖν. Εἰ γὰρ πάντα τις σχήματα πλάσας ἐκ χρυσοῦ μηδὲν μεταπλάττων παύοιτο ἕκαστα εἰς ἅπαντα, δεικνύντος δή τινος αὐτῶν ἓν καὶ ἐρομένου τί ποτ’ ἐστί, μακρῷ πρὸς ἀλήθειαν ἀσφαλέστατον εἰπεῖν ὅτι χρυσός, τὸ δὲ τρίγωνον ὅσα τε ἄλλα σχήματα ἐνεγίγνετο, μηδέποτε λέγειν ταῦτα ὡς ὄντα, ἅ γε μεταξὺ τιθεμένου μεταπίπτει, ἀλλ’ ἐὰν ἄρα καὶ τὸ τοιοῦτον μετ’ ἀσφαλείας ἐθέλῃ δέχεσθαί τινος, ἀγαπᾶν.

     Ὁ αὐτὸς δὴ λόγος καὶ περὶ τῆς τὰ πάντα δεχομένης σώματα φύσεως. Ταὐτὸν αὐτὴν ἀεὶ προσρητέον· ἐκ γὰρ τῆς ἑαυτῆς τὸ παράπαν οὐκ ἐξίσταται δυνάμεως –δέχεταί τε γὰρ ἀεὶ τὰ πάντα, καὶ μορφὴν οὐδεμίαν ποτὲ οὐδενὶ τῶν εἰσιόντων ὁμοίαν εἴληφεν οὐδαμῇ οὐδαμῶς· ἐκμαγεῖον γὰρ φύσει παντὶ κεῖται, κινούμενόν τε καὶ διασχηματιζόμενον ὑπὸ τῶν εἰσιόντων, φαίνεται δὲ δι’ ἐκεῖνα ἄλλοτε ἀλλοῖον– τὰ δὲ εἰσιόντα καὶ ἐξιόντα τῶν ὄντων ἀεὶ μιμήματα, τυπωθέντα ἀπ’ αὐτῶν τρόπον τινὰ δύσφραστον καὶ θαυμαστόν, ὃν εἰς αὖθις μέτιμεν.

     Ἐν δ’ οὖν τῷ παρόντι χρὴ γένη διανοηθῆναι τριττά, τὸ μὲν γιγνόμενον, τὸ δ’ ἐν ᾧ γίγνεται, τὸ δ’ ὅθεν ἀφομοιούμενον φύεται τὸ γιγνόμενον. Καὶ δὴ καὶ προσεικάσαι πρέπει τὸ μὲν δεχόμενον μητρί, τὸ δ’ ὅθεν πατρί, τὴν δὲ μεταξὺ τούτων φύσιν ἐκγόνῳ, νοῆσαί τε ὡς οὐκ ἂν ἄλλως, ἐκτυπώματος ἔσεσθαι μέλλοντος ἰδεῖν ποικίλου πάσας ποικιλίας, τοῦτ’ αὐτὸ ἐν ᾧ ἐκτυπούμενον ἐνίσταται γένοιτ’ ἂν παρεσκευασμένον εὖ, πλὴν ἄμορφον ὂν ἐκείνων ἁπασῶν τῶν ἰδεῶν ὅσας μέλλοι δέχεσθαί ποθεν. Ὅμοιον γὰρ ὂν τῶν ἐπεισιόντων τινὶ τὰ τῆς ἐναντίας τά τε τῆς τὸ παράπαν ἄλλης φύσεως ὁπότ’ ἔλθοι δεχόμενον κακῶς ἂν ἀφομοιοῖ, τὴν αὑτοῦ παρεμφαῖνον ὄψιν.

     Διὸ καὶ πάντων ἐκτὸς εἰδῶν εἶναι χρεὼν τὸ τὰ πάντα ἐκδεξόμενον ἐν αὑτῷ γένη, καθάπερ περὶ τὰ ἀλείμματα ὁπόσα εὐώδη τέχνῃ μηχανῶνται πρῶτον τοῦτ’ αὐτὸ ὑπάρχον, ποιοῦσιν ὅτι μάλιστα ἀώδη τὰ δεξόμενα ὑγρὰ τὰς ὀσμάς· ὅσοι τε ἔν τισιν τῶν μαλακῶν σχήματα ἀπομάττειν ἐπιχειροῦσι, τὸ παράπαν σχῆμα οὐδὲν ἔνδηλον ὑπάρχειν ἐῶσι, προομαλύναντες δὲ ὅτι λειότατον ἀπεργάζονται. Ταὐτὸν οὖν καὶ τῷ τὰ τῶν πάντων ἀεί τε ὄντων κατὰ πᾶν ἑαυτοῦ πολλάκις ἀφομοιώματα καλῶς μέλλοντι δέχεσθαι πάντων ἐκτὸς αὐτῷ προσήκει πεφυκέναι τῶν εἰδῶν.

     Διὸ δὴ τὴν τοῦ γεγονότος ὁρατοῦ καὶ πάντως αἰσθητοῦ μητέρα καὶ ὑποδοχὴν μήτε γῆν μήτε ἀέρα μήτε πῦρ μήτε ὕδωρ λέγωμεν, μήτε ὅσα ἐκ τούτων μήτε ἐξ ὧν ταῦτα γέγονεν· ἀλλ’ ἀνόρατον εἶδός τι καὶ ἄμορφον, πανδεχές, μεταλαμβάνον δὲ ἀπορώτατά πῃ τοῦ νοητοῦ καὶ δυσαλωτότατον αὐτὸ λέγοντες οὐ ψευσόμεθα. Καθ’ ὅσον δ’ ἐκ τῶν προειρημένων δυνατὸν ἐφικνεῖσθαι τῆς φύσεως αὐτοῦ, τῇδ’ ἄν τις ὀρθότατα λέγοι· πῦρ μὲν ἑκάστοτε αὐτοῦ τὸ πεπυρωμένον μέρος φαίνεσθαι, τὸ δὲ ὑγρανθὲν ὕδωρ, γῆν τε καὶ ἀέρα καθ’ ὅσον ἂν μιμήματα τούτων δέχηται. Λόγῳ δὲ δὴ μᾶλλον τὸ τοιόνδε διοριζομένους περὶ αὐτῶν διασκεπτέον·

     Ἀλλὰ περὶ τούτων πρέπει νὰ προσπαθήσωμεν νὰ εἴπωμεν πάλιν σαφέστερα. Ἐὰν δηλαδὴ πλάσας τὶς ἐκ χρυσοῦ πάντα τὰ εἴδη τῶν σχημάτων δὲν ἔπαυε νὰ μεταπλάττῃ αὐτὰ οὕτως, ὥστε καθὲν νὰ μετασχηματίζηται εἰς ὅλα τὰ ἄλλα, ὄτε ἕτερος ἤθελε δείξει ἓν αὐτῶν καὶ ἐρωτήσει τί εἶναι, πολὺ ἀσφαλέστερον ὡς πρὸς τὴν ἀλήθειαν θὰ ἦτο νὰ εἴπῃ ὅτι εἶναι χρυσός, καὶ τὸ τρίγωνον λ.χ., καὶ ὅσα ἄλλα σχήματα γίνονται εἰς αὐτὸν (τὸν χρυσόν), δὲν πρέπει νὰ λέγῃ ταῦτα ὅτι εἶναι, διότι μεταβάλλονται, ἅμα (ὁ τεχνίτης) τὰ σχηματίσῃ, ἀλλὰ νὰ ἀρκῆται ἂν μόλις δύνανται μετὰ τίνος ἀσφαλείας νὰ δέχωνται τὸ τοιοῦτον.

     Ὁ αὐτὸς δὲ λόγος δύναται νὰ λεχθῇ καὶ περὶ τῆς φύσεως, ἤτις δέχεται ἐν ἐαυτῇ πάντα τὰ σώματα· πρέπει πάντοτε νὰ τὴν ὀνομάζωμεν μὲ τὸ αὐτὸ ὄνομα, διότι δὲν ἐξέρχεται ποτὲ ἐκ τῆς ἰδιότητος αὐτῆς. Διότι δέχεται πάντοτε τὰ πάντα, καὶ οὐδέποτε κατ’ οὐδένα τρόπον οὐδεμίαν ἔλαβε πότε μορφὴν ὁμοίαν μὲ τὴν τῶν πραγμάτων, τὰ ὁποία εἰσέρχονται εἰς αὐτήν. Διότι αὕτη πρόκειται εἰς πᾶν πράγμα ἐν τῇ φύσει ὡς ἐκμαγεῖον, τὸ ὁποῖον κινεῖται καὶ λαμβάνει σχῆμα ὑπ’ ἐκείνων τὰ ὁποία εἰσέρχονται εἰς αὐτό, καὶ διὰ ταῦτα φαίνεται ἄλλοτε μὲν κατὰ τοῦτον, ἄλλοτε δὲ κατ’ ἄλλον τρόπον. Τὰ δὲ ἐξερχόμενα καὶ εἰσερχόμενα ¹¹⁷ εἶναι μιμήματα πάντοτε τῶν ὄντων (τῶν ἰδεῶν), τυπωθέντα ἐπ’ αὐτῶν κατὰ τρόπον ὅστις δυσκόλως δύναται νὰ ἐκφρασθῇ καὶ εἶναι ἄξιος θαυμασμοῦ, καὶ τὸν ὁποῖον μετὰ ταῦτα θὰ ἐξετάσωμεν.

     Κατὰ τὸ παρὸν λοιπὸν πρέπει νὰ διανοηθῶμεν τρία γένη, τ.ἔ. ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον γεννᾶται, ἐκεῖνο ἐν τῷ ὁποίῳ γεννᾶται, καὶ ἐκεῖνο κατὰ μίμησιν τοῦ ὁποίου γεννᾶται τὸ γεννώμενον. Καὶ ἀκριβῶς τὸ μὲν δεχόμενον (τὴν γέννησιν) πρέπει νὰ παρομοιώσωμεν μὲ τὴν μητέρα, ἐκεῖνο ἐξ οὗ (ἔρχεται ἡ γέννησις) μὲ τὸν πατέρα, καὶ τὸ μεταξὺ αὐτῶν μὲ τὸν υἱόν. Καὶ πρέπει νὰ ἐννοήσωμεν ὅτι, ἐπειδὴ τὸ ἐκτύπωμα μέλλει νὰ εἶναι κατὰ τὴν ὄψιν ποικίλον, ἔχον πάσας τὰς ποικιλίας, κατ’ οὐδένα ἄλλον τρόπον ἐκεῖνο, εἰς τὸ ὁποῖον γίνεται ἡ ἐκτύπωσις, δύναται νὰ εἶναι καλῶς παρεσκευασμένον, πλὴν ἐὰν εἶναι ἄμορφον, ἐστερημένον ὄλας ἐκείνας τὰς μορφάς, τᾶς ὁποίας μέλλει νὰ δεχθῇ ὀθενδήποτε.

     Διότι, ἂν εἶναι ὅμοιον μὲ κανὲν ἐκ τῶν πραγμάτων τὰ ὁποῖα δέχεται ἔχοντα ἐναντίαν ἢ καὶ ὅλως διάφορον φύσιν, ὅποτε ταῦτα ἤθελον ἔλθει, θὰ τὰ ἐδέχετο κακῶς καὶ κακῶς θὰ τὰ παρίστανε, διότι θὰ παρουσίαζε τὴν ἰδικὴν του ὄψιν. Διὰ τοῦτο καὶ εἶναι ἀναγκαῖον νὰ εἶναι ἔξω (ἄνευ) οἱασδήποτε μορφῆς τὸ μέλλον νὰ δεχθῇ πάσας εἰς ἑαυτό, ὅπως διὰ τὰς εὐώδεις ἀλοιφὰς πρῶτον μηχανεύονται μὲ τέχνην νὰ ὑπάρχῃ τοῦτο, τ. ἔ. κάμνουν ἄοσμα τὰ ὑγρά, τὰ ὁποῖα θὰ δεχθώσι τὰς ὀσμάς· ὁμοίως καὶ ὅσοι ἐπιχειρούσι νὰ ἀποτυπώσωσι σχήματα εἰς μαλακὰς ὕλας, δὲν ἀφίνουσι νὰ ὑπάρχῃ φανερὸν κανὲν σχῆμα εἰς αὐτάς, καὶ πρότερον ἐξομαλύνοντες τὰς κάμνουσιν ὅσον τὸ δυνατὸν λειοτέρας. Οὕτω λοιπὸν καὶ ἐκεῖνο, ὅπερ μέλλει νὰ δεχθῇ πολλάκις εἰς ὅλον τὸν ἑαυτὸν του τὰ ὁμοιώματα πάντων τῶν ὄντων, τὰ ὁποία εἶναι αἰώνια, πρέπει φύσει νὰ εἶναι ἄνευ ὅλων τούτων τῶν μορφῶν.

     Διὰ τοῦτο τὴν μητέρα ταύτην καὶ ὑποδοχὴν (δοχεῖον) παντός, ὅπερ γεννᾶται ὁρατὸν καὶ αἰσθητόν, ἂς μὴ λέγωμεν μήτε γῆν, μήτε ἀέρα, μήτε πῦρ, μήτε ὕδωρ, μήτε ἄλλο τί ὅπερ γεννᾶται ἐκ τούτων, ἢ ἐκ τοῦ ὁποίου γεννῶνται ταῦτα. Ἀλλὰ δὲν θὰ ἀπατηθῶμεν ὀνομάζοντες αὐτὴν εἶδος τί (ἰδέαν) ἀόρατον καὶ ἄμορφον, ἱκανὸν νὰ δεχθῇ πάντα (πανδεχές), μετέχον τοῦ νοῦ κατὰ τρόπον ἀνεξήγητον, καὶ ὅπερ δύσκολον εἶναι νὰ συλληφθῇ. Καθόσον δὲ ἐκ τῶν ἤδη ῥηθέντων εἶναι δυνατὸν νὰ φθάσωμεν νὰ ἐννοήσωμεν τὴν φύσιν αὐτοῦ, δύναται τὶς νὰ εἴπῃ ὀρθότατα τὰ ἑξῆς: τ. ἔ. πῦρ φαίνεται ἑκάστοτε τὸ πυρωθὲν μέρος αὐτοῦ, ὕδωρ δὲ τὸ ὑγρανθὲν μέρος, γῆ δὲ καὶ ἀήρ, καθόσον δέχεται εἰκόνας τούτων ¹¹⁸. Ἀλλὰ περὶ τούτων ἀνάγκη νὰ ἐξετάσωμεν προσδιορίζοντες περισσότερον τὰ τοιαῦτα.

     Ἆρα ἔστιν τι πῦρ αὐτὸ ἐφ’ ἑαυτοῦ καὶ πάντα περὶ ὧν ἀεὶ λέγομεν οὕτως αὐτὰ καθ’ αὑτὰ ὄντα ἕκαστα, ἢ ταῦτα ἅπερ καὶ βλέπομεν, ὅσα τε ἄλλα διὰ τοῦ σώματος αἰσθανόμεθα, μόνα ἐστὶν τοιαύτην ἔχοντα ἀλήθειαν, ἄλλα δὲ οὐκ ἔστι παρὰ ταῦτα οὐδαμῇ οὐδαμῶς, ἀλλὰ μάτην ἑκάστοτε εἶναί τί φαμεν εἶδος ἑκάστου νοητόν, τὸ δ’ οὐδὲν ἄρ’ ἦν πλὴν λόγος; Οὔτε οὖν δὴ τὸ παρὸν ἄκριτον καὶ ἀδίκαστον ἀφέντα ἄξιον φάναι διισχυριζόμενον ἔχειν οὕτως, οὔτ’ ἐπὶ λόγου μήκει πάρεργον ἄλλο μῆκος ἐπεμβλητέον· εἰ δέ τις ὅρος ὁρισθεὶς μέγας διὰ βραχέων φανείη, τοῦτο μάλιστα ἐγκαιριώτατον γένοιτ’ ἄν.

     Ὧδε οὖν τήν γ’ ἐμὴν αὐτὸς τίθεμαι ψῆφον. Εἰ μὲν νοῦς καὶ δόξα ἀληθής ἐστον δύο γένη, παντάπασιν εἶναι καθ’ αὑτὰ ταῦτα, ἀναίσθητα ὑφ’ ἡμῶν εἴδη, νοούμενα μόνον· εἰ δ’, ὥς τισιν φαίνεται, δόξα ἀληθὴς νοῦ διαφέρει τὸ μηδέν, πάνθ’ ὁπόσ’ αὖ διὰ τοῦ σώματος αἰσθανόμεθα θετέον βεβαιότατα. Δύο δὴ λεκτέον ἐκείνω, διότι χωρὶς γεγόνατον ἀνομοίως τε ἔχετον. Τὸ μὲν γὰρ αὐτῶν διὰ διδαχῆς, τὸ δ’ ὑπὸ πειθοῦς ἡμῖν ἐγγίγνεται· καὶ τὸ μὲν ἀεὶ μετ’ ἀληθοῦς λόγου, τὸ δὲ ἄλογον· καὶ τὸ μὲν ἀκίνητον πειθοῖ, τὸ δὲ μεταπειστόν· καὶ τοῦ μὲν πάντα ἄνδρα μετέχειν φατέον, νοῦ δὲ θεούς, ἀνθρώπων δὲ γένος βραχύ τι.

     Ἄραγε ὑπάρχει, πῦρ, τὸ ὁποῖον εἶναι πῦρ αὐτὸ ἀφ’ ἑαυτοῦ; καὶ ὅλα τὰ ἄλλα, τὰ ὁποῖα πάντοτε ὀνομάζομεν οὕτως, ὑπάρχουσιν αὐτὰ κὰθ ἑαυτὰ ἕκαστον; Ἢ τὰ πράγματα, τὰ ὁποῖα καὶ βλέπομεν καὶ ὅσα ἄλλα διὰ τοῦ σώματος αἰσθανόμεθα, μόνα αὐτὰ κατέχουσι τὴν τοιαύτην ἀλήθειαν, ἄλλα δὲ δὲν ὑπάρχουσιν ἐκτὸς αὐτῶν οὐδαμοῦ καὶ κατ’ οὐδένα τρόπον, καὶ ματαίως ἑκάστοτε λέγομεν ὅτι ὑπάρχει νοητὴ μορφὴ (ἰδέα) ἑκάστου πράγματος, ἐνῷ αὕτη οὐδὲν ἄλλο εἶναι εἰμὴ (κενός) λόγος; Δὲν εἶναι βέβαια ὀρθὸν ἀφίνοντες τὸ παρὸν ζήτημα ἄνευ ἐξετάσεως καὶ κρίσεως νὰ διισχυρισθῶμεν λέγοντες ὅτι οὕτως ἔχει, καὶ οὔτε εἰς λόγον μακρὸν νὰ παρεμβάλωμεν πάρεργον ἄλλον μακρόν. Ἀλλ’ ἐὰν μὲ ὀλίγας λέξεις ἤθελε φανῆ μέγα ὅριον προσδιωρισμένον, τοῦτο θὰ ἦτο τὸ σπουδαιότερον πάντων.

     Ἰδοὺ λοιπὸν ἡ γνώμη τὴν ὁποίαν ἐγὼ προβάλλω. Ἐὰν ὁ νοῦς καὶ ἡ ἀληθὴς γνώμη (δόξα) εἶναι δυὸ διάφορα πράγματα, τὰ εἴδη ταῦτα, τὰ ὁποῖα ὑφ’ ἡμῶν δὲν εἶναι αἰσθητά, ἀλλὰ μόνον νοητά, ὑπάρχουσι καὶ ἀπολύτως καθ’ ἑαυτά. Ἐὰν ὅμως, καθὼς εἰς μερικοὺς φαίνεται, ἡ ἀληθὴς δόξα οὐδόλως διαφέρει τοῦ νοῦ, τότε πρέπει νὰ παραδεχθώμεν ὡς βεβαιότατα πάντων πάντα ὅσα αἰσθανόμεθα διὰ τοῦ σώματος ¹¹⁹. Πρέπει λοιπὸν νὰ εἴπωμεν, ὅτι ταῦτα εἶναι δυὸ διάφορα πράγματα, διότι ἐγεννήθησαν χωριστὰ καὶ εἶναι πρὸς ἄλληλα ἀνόμοια. Διότι τὸ μὲν (ὁ νοῦς) διὰ τῆς διδασκαλίας, τὸ δὲ ἄλλο διὰ τῆς πίστεως γεννᾶται εἰς ἠμᾶς· τὸ μὲν συνοδεύεται πάντοτε ὑπὸ τοῦ ἀληθοῦς συλλογισμοῦ, τὸ δὲ εἶναι χωρὶς λόγον· καὶ τὸ μὲν εἶναι ἀμετακίνητον ὑπὸ τῆς πειθοῦς, τὸ δὲ δύναται νὰ μεταπείθηται ¹²⁰. Καὶ τῆς μὲν δόξης, πρέπει νὰ τὸ εἴπωμεν, μετέχουσι πάντες οἱ ἄνθρωποι, τοῦ δὲ νοῦ μόνοι οἱ θεοὶ καὶ ὀλίγον μέρος τοῦ ἀνθρωπίνου γένους ¹²¹.

     Τούτων δὲ οὕτως ἐχόντων ὁμολογητέον ἓν μὲν εἶναι τὸ κατὰ ταὐτὰ εἶδος ἔχον, ἀγέννητον καὶ ἀνώλεθρον, οὔτε εἰς ἑαυτὸ εἰσδεχόμενον ἄλλο ἄλλοθεν οὔτε αὐτὸ εἰς ἄλλο ποι ἰόν, ἀόρατον δὲ καὶ ἄλλως ἀναίσθητον, τοῦτο ὃ δὴ νόησις εἴληχεν ἐπισκοπεῖν· τὸ δὲ ὁμώνυμον ὅμοιόν τε ἐκείνῳ δεύτερον, αἰσθητόν, γεννητόν, πεφορημένον ἀεί, γιγνόμενόν τε ἔν τινι τόπῳ καὶ πάλιν ἐκεῖθεν ἀπολλύμενον, δόξῃ μετ’ αἰσθήσεως περιληπτόν· τρίτον δὲ αὖ γένος ὂν τὸ τῆς χώρας ἀεί, φθορὰν οὐ προσδεχόμενον, ἕδραν δὲ παρέχον ὅσα ἔχει γένεσιν πᾶσιν, αὐτὸ δὲ μετ’ ἀναισθησίας ἁπτὸν λογισμῷ τινι νόθῳ, μόγις πιστόν, πρὸς ὃ δὴ καὶ ὀνειροπολοῦμεν βλέποντες καί φαμεν ἀναγκαῖον εἶναί που τὸ ὂν ἅπαν ἔν τινι τόπῳ καὶ κατέχον χώραν τινά, τὸ δὲ μήτ’ ἐν γῇ μήτε που κατ’ οὐρανὸν οὐδὲν εἶναι.

     Ταῦτα δὴ πάντα καὶ τούτων ἄλλα ἀδελφὰ καὶ περὶ τὴν ἄυπνον καὶ ἀληθῶς φύσιν ὑπάρχουσαν ὑπὸ ταύτης τῆς ὀνειρώξεως οὐ δυνατοὶ γιγνόμεθα ἐγερθέντες διοριζόμενοι τἀληθὲς λέγειν, ὡς εἰκόνι μέν, ἐπείπερ οὐδ’ αὐτὸ τοῦτο ἐφ’ ᾧ γέγονεν ἑαυτῆς ἐστιν, ἑτέρου δέ τινος ἀεὶ φέρεται φάντασμα, διὰ ταῦτα ἐν ἑτέρῳ προσήκει τινὶ γίγνεσθαι, οὐσίας ἁμωσγέπως ἀντεχομένην, ἢ μηδὲν τὸ παράπαν αὐτὴν εἶναι, τῷ δὲ ὄντως ὄντι βοηθὸς ὁ δι’ ἀκριβείας ἀληθὴς λόγος, ὡς ἕως ἄν τι τὸ μὲν ἄλλο ᾖ, τὸ δὲ ἄλλο, οὐδέτερον ἐν οὐδετέρῳ ποτὲ γενόμενον ἓν ἅμα ταὐτὸν καὶ δύο γενήσεσθον.

     Ἐπειδὴ λοιπὸν ταῦτα οὕτως ἔχουσι, πρέπει νὰ ὁμολογήσωμεν 
– ὅτι ἓν εἶναι τὸ εἶδος, τὸ ὁποῖον εἶναι πάντοτε κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, ἀγέννητον καὶ ἄφθαρτον, ὅπερ οὔτε εἰς ἑαυτὸ δέχεται ἄλλο τὶ ἔξωθεν, οὔτε αὐτὸ μεταβαίνει εἰς ἄλλο ¹²², ἀόρατον καὶ μὲ καμμίαν αἴσθησιν αἰσθητόν, ἐκεῖνο ἀκριβῶς τὸ ὁποῖον ἔλαχεν εἰς τὴν νόησιν νὰ θεωρῇ, 
– ὅτι τὸ αὐτὸ ἔχον ὄνομα καὶ ὅμοιον μὲ τοῦτο εἶναι ἓν δεύτερον, αἰσθητόν, γεννημένον, ὅπερ διαρκῶς ταράττεται, γεννᾶται εἰς τινὰ τόπον, καὶ πάλιν ἐκεῖθεν καταστρέφεται, δύναται δὲ νὰ συλλαμβάνηται ὑπὸ τῆς δόξης διὰ τῆς αἰσθήσεως ,
– καὶ ὅτι πάλιν τρίτον εἶδος, τὸ τοῦ χώρου, ὅστις ὑπάρχει πάντοτε, δὲν ἐπιδέχεται φθοράν, καὶ παρέχει τόπον (ἕδραν) εἰς ὅλα ὅσα γεννῶνται, αὐτὸς δὲ δὲν ὑπόκειται εἰς τὰς αἰσθήσεις, ἀλλ’ εἶναι ἀντιληπτὸς ὑπὸ τινὸς συλλογισμοῦ ἀθεμίτου καὶ μόλις εἶναι ἀντικείμενον ¹²³ πίστεως (οὐχὶ γνώσεως)· καὶ πρὸς αὐτὸν βλέποντες ὀνειροπολοῦμεν ¹²⁴ καὶ λέγομεν ὅτι πᾶν ὅ,τι ὑπάρχει ἀναγκαίως εἶναι ἓν τινὶ τόπῳ καὶ κατέχει χῶρον τινὰ καὶ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον δὲν εἶναι ποὺ οὔτε εἰς τὴν γῆν οὔτε εἰς τὸν οὐρανόν, δὲν εἶναι τίποτε.

     Ὅλα δὲ ταῦτα καὶ ἄλλα συγγενῆ μὲ αὐτὰ καὶ ὡς πρὸς τὴν φύσιν ἀκόμη ἐκείνην, ἡ ὁποία δὲν κοιμᾶται ¹²⁵ καὶ ὑπάρχει ἀληθῶς, ἕνεκα τῆς ὀνειρώξεως ταύτης, δὲν εἴμεθα ἱκανοί, ὅταν ἐγερθῶμεν, νὰ τὰ διακρίνωμεν καὶ νὰ λέγωμεν τὸ ἀληθές, ὅτι δηλαδὴ ἡ εἰκὼν (ἐπειδὴ δὲν εἶναι ἰδικόν της οὔτε αὐτὸ τοῦτο διὰ τὸ ὁποῖον ἐγεννήθη καὶ αὐτὴ αὕτη εἶναι πάντοτε φάντασμα ἄλλου τινὸς ¹²⁶ πρέπει διὰ ταῦτα νὰ γεννᾶται ἐντὸς ἄλλου, λαμβάνουσα κατὰ τινὰ τρόπον ὕπαρξιν, ἢ ἄλλως αὐτὴ νὰ μὴ εἶναι ἐντελῶς τίποτε· ἀλλ’ εἰς τὸ πραγματικῶς ὑπάρχον (τὴν ἰδέαν) ὁ ἀληθὴς καὶ ἀκριβῆς λόγος εἶναι βοηθὸς (πρὸς ἀπόδειξιν) ὅτι ἐφ’ ὅσον πράγμα τὶ εἶναι ἓν τὶ καὶ ἄλλο τὶ εἶναι ἄλλο, οὔτε τὸ ἓν οὔτε τὸ ἄλλο θὰ ἠδύνατο νὰ ἑνωθῇ μὲ τὸ ἄλλο οὕτως ὥστε τὸ αὐτὸ συνάμα νὰ γίνῃ ἓν καὶ δυό.

     Οὗτος μὲν οὖν δὴ παρὰ τῆς ἐμῆς ψήφου λογισθεὶς ἐν κεφαλαίῳ δεδόσθω λόγος, ὄν τε καὶ χώραν καὶ γένεσιν εἶναι, τρία τριχῇ, καὶ πρὶν οὐρανὸν γενέσθαι· Τὴν δὲ δὴ γενέσεως τιθήνην ὑγραινομένην καὶ πυρουμένην καὶ τὰς γῆς τε καὶ ἀέρος μορφὰς δεχομένην, καὶ ὅσα ἄλλα τούτοις πάθη συνέπεται πάσχουσαν, παντοδαπὴν μὲν ἰδεῖν φαίνεσθαι, διὰ δὲ τὸ μήθ’ ὁμοίων δυνάμεων μήτε ἰσορρόπων ἐμπίμπλασθαι κατ’ οὐδὲν αὐτῆς ἰσορροπεῖν, ἀλλ’ ἀνωμάλως πάντῃ ταλαντουμένην σείεσθαι μὲν ὑπ’ ἐκείνων αὐτήν, κινουμένην δ’ αὖ πάλιν ἐκεῖνα σείειν· τὰ δὲ κινούμενα ἄλλα ἄλλοσε ἀεὶ φέρεσθαι διακρινόμενα, ὥσπερ τὰ ὑπὸ τῶν πλοκάνων τε καὶ ὀργάνων τῶν περὶ τὴν τοῦ σίτου κάθαρσιν σειόμενα καὶ ὀργάνων τῶν περὶ τὴν τοῦ σίτου κάθαρσιν σειόμενα καὶ ἀνικμώμενα τὰ μὲν πυκνὰ καὶ βαρέα ἄλλῃ, τὰ δὲ μανὰ καὶ κοῦφα εἰς ἑτέραν ἵζει φερόμενα ἕδραν· τότε οὕτω τὰ τέτταρα γένη σειόμενα ὑπὸ τῆς δεξαμενῆς, κινουμένης αὐτῆς οἷον ὀργάνου σεισμὸν παρέχοντος, τὰ μὲν ἀνομοιότατα πλεῖστον αὐτὰ ἀφ’ αὑτῶν ὁρίζειν, τὰ δὲ ὁμοιότατα μάλιστα εἰς ταὐτὸν συνωθεῖν, διὸ δὴ καὶ χώραν ταῦτα ἄλλα ἄλλην ἴσχειν, πρὶν καὶ τὸ πᾶν ἐξ αὐτῶν διακοσμηθὲν γενέσθαι.

     Καὶ τὸ μὲν δὴ πρὸ τούτου πάντα ταῦτ’ εἶχεν ἀλόγως καὶ ἀμέτρως· ὅτε δ’ ἐπεχειρεῖτο κοσμεῖσθαι τὸ πᾶν, πῦρ πρῶτον καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ ἀέρα, ἴχνη μὲν ἔχοντα αὑτῶν ἄττα, παντάπασί γε μὴν διακείμενα ὥσπερ εἰκὸς ἔχειν ἅπαν ὅταν ἀπῇ τινος θεός, οὕτω δὴ τότε πεφυκότα ταῦτα πρῶτον διεσχηματίσατο εἴδεσί τε καὶ ἀριθμοῖς. Τὸ δὲ ᾗ δυνατὸν ὡς κάλλιστα ἄριστά τε ἐξ οὐχ οὕτως ἐχόντων τὸν θεὸν αὐτὰ συνιστάναι, παρὰ πάντα ἡμῖν ὡς ἀεὶ τοῦτο λεγόμενον ὑπαρχέτω· νῦν δ’ οὖν τὴν διάταξιν αὐτῶν ἐπιχειρητέον ἑκάστων καὶ γένεσιν ἀήθει λόγῳ πρὸς ὑμᾶς δηλοῦν, ἀλλὰ γὰρ ἐπεὶ μετέχετε τῶν κατὰ παίδευσιν ὁδῶν δι’ ὧν ἐνδείκνυσθαι τὰ λεγόμενα ἀνάγκη, συνέψεσθε.

     Οὗτος λοιπὸν εἶναι ὁ λόγος, τὸν ὁποῖον ἐσκέφθην καὶ δύναμαι νὰ δώσω περιληπτικῶς περὶ τῆς γνώμης μου, δήλ. ὅτι ὑπῆρχε τὸ ὃν καὶ ὁ χῶρος καὶ ἡ γένεσις, τρία πράγματα τριχῶς, καὶ πρὶν γεννηθῆ ὁ κόσμος ¹²⁷ καὶ ὅτι ἡ τροφὸς τῆς γεννήσεως, ὑγραινομένη καὶ πυρουμένη, καὶ δεχομένη τὰς μορφὰς τῆς γῆς καὶ τοῦ ἀέρος καὶ πάσχουσα ὅλα τὰ ἄλλα πάθη, ὅσα ἀκολουθούσιν εἰς ταῦτα, ἐφαίνετο ποικίλη κατὰ τὴν ὄψιν· ἀλλ’ ἐπειδὴ ἦτο πλήρης δυνάμεων μήτε ὁμοίων μήτε ἰσορρόπων, εἰς κανὲν μέρος της δὲν ἦτο εἰς ἰσορροπίαν, ἀλλ’ ὅλως ἀνωμάλως ταλαντευομένη ἐσείετο αὕτη ὑπ’ ἐκείνων καὶ κινουμένη αὐτὴ πάλιν ἔσειεν ἐκεῖνα. Ταῦτα δὲ τὰ πράγματα κινούμενα ἄλλα εἰς ἄλλο μέρος, χωριζόμενα πάντοτε μετεφέροντο, ὅπως εἰς τὸν καθαρισμὸν τοῦ σίτου σειόμενα καὶ ἀνεμιζόμενα ὑπὸ τοῦ κοσκίνου καὶ τῶν ἄλλων ὀργάνων τὰ μὲν πυκνὰ καὶ βαρέα μέρη σωρεύονται εἰς ἓν μέρος, τὰ δὲ ἀραιὰ καὶ ἐλαφρὰ φέρονται εἰς ἄλλην θέσιν ¹²⁸. Οὕτω τότε συνέβη εἰς τὰ τέσσαρα γένη ἐκεῖνα, σειόμενα ὑπὸ τῆς δεξαμενῆς, ἐνῶ αὕτη ἐκινεῖτο ὡς ὄργανον, τὸ ὁποῖον προξενεῖ σεισμόν, τὰ μὲν ἀνομοιότατα μέρη ἐχωρίζοντο πολὺ μεταξὺ των, τὰ δὲ ὁμοιότατα πάλιν συνωθούμενα συνηνοῦντο. Καὶ διὰ τοῦτο κατελάμβανον τὰ μὲν χῶρον διάφορον παρὰ τὰ ἄλλα, πρὶν γεννηθῆ ἐξ αὐτῶν τοῦτο τὸ πᾶν συντεταγμένον.

     Καὶ ὄντως πρὸ τούτου πάντα εὐρίσκοντο ἄνευ λόγου καὶ μέτρου· ἀλλ’ ὅτε ὁ Θεὸς ἐπεχείρησε νὰ διακοσμήσῃ τὸ πᾶν, πρῶτον τὸ πῦρ καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὴν γῆν καὶ τὸν ἀέρα, τὰ ὁποῖα εἶχον μὲν ἴχνη τινὰ αὐτῶν, ἀλλ’ ἤσαν εἰς τοιαύτην κατάστασιν εἰς τὴν ὁποίαν εἶναι φυσικὸν νὰ εὐρίσκηται πᾶν πράγμα, ἀπὸ τὸ ὁποῖον λείπει ὁ Θεός, ταῦτα εἰς τοιαύτην κατάστασιν φυσικῶς ὄντα τότε, ὁ Θεὸς τὰ ἐκόσμησε μὲ μορφὰς καὶ ἀριθμούς· τὸ ὅτι δὲ ὁ Θεὸς συνέστησε τὰ πράγματα ταῦτα κατὰ τρόπον ὅσον τὸ δυνατὸν κάλλιστον καὶ ἄριστον, ἐνῷ ἤσαν εἰς πολὺ διάφορον κατάστασιν, τοῦτο πρέπει νὰ θεωρῆται πάντοτε ὡς ὑπονοούμενον εἰς τοὺς λόγους ἡμῶν περὶ παντὸς πράγματος. Τώρα δὲ πρέπει νὰ ἐπιχειρήσω νὰ δηλώσω μὲ λόγον ἀσυνήθη τὴν διάταξιν ἑκάστου καὶ τὴν γένεσιν αὐτῶν. Ἀλλ’ ἐπειδὴ γνωρίζετε καὶ τὰς ἐπιστημονικὰς μεθόδους, διὰ τῶν ὁποίων εἶναι ἀναγκαῖον νὰ ἀποδεικνύωνται τὰ λεγόμενα, θέλετέ με ἀκολουθήσει.

     Πρῶτον μὲν δὴ πῦρ καὶ γῆ καὶ ὕδωρ καὶ ἀὴρ ὅτι σώματά ἐστι, δῆλόν που καὶ παντί· τὸ δὲ τοῦ σώματος εἶδος πᾶν καὶ βάθος ἔχει. Τὸ δὲ βάθος αὖ πᾶσα ἀνάγκη τὴν ἐπίπεδον περιειληφέναι φύσιν· ἡ δὲ ὀρθὴ τῆς ἐπιπέδου βάσεως ἐκ τριγώνων συνέστηκεν. Τὰ δὲ τρίγωνα πάντα ἐκ δυοῖν ἄρχεται τριγώνοιν, μίαν μὲν ὀρθὴν ἔχοντος ἑκατέρου γωνίαν, τὰς δὲ ὀξείας· ὧν τὸ μὲν ἕτερον ἑκατέρωθεν ἔχει μέρος γωνίας ὀρθῆς πλευραῖς ἴσαις διῃρημένης, τὸ δ’ ἕτερον ἀνίσοις ἄνισα μέρη νενεμημένης.

     Ταύτην δὴ πυρὸς ἀρχὴν καὶ τῶν ἄλλων σωμάτων ὑποτιθέμεθα κατὰ τὸν μετ’ ἀνάγκης εἰκότα λόγον πορευόμενοι· τὰς δ’ ἔτι τούτων ἀρχὰς ἄνωθεν θεὸς οἶδεν καὶ ἀνδρῶν ὃς ἂν ἐκείνῳ φίλος ᾖ. Δεῖ δὴ λέγειν ποῖα κάλλιστα σώματα γένοιτ’ ἂν τέτταρα, ἀνόμοια μὲν ἑαυτοῖς, δυνατὰ δὲ ἐξ ἀλλήλων αὐτῶν ἄττα διαλυόμενα γίγνεσθαι· τούτου γὰρ τυχόντες ἔχομεν τὴν ἀλήθειαν γενέσεως πέρι γῆς τε καὶ πυρὸς τῶν τε ἀνὰ λόγον ἐν μέσῳ. Τόδε γὰρ οὐδενὶ συγχωρησόμεθα, καλλίω τούτων ὁρώμενα σώματα εἶναί που καθ’ ἓν γένος ἕκαστον ὄν. Τοῦτ’ οὖν προθυμητέον, τὰ διαφέροντα κάλλει σωμάτων τέτταρα γένη συναρμόσασθαι καὶ φάναι τὴν τούτων ἡμᾶς φύσιν ἱκανῶς εἰληφέναι.

     Τοῖν δὴ δυοῖν τριγώνοιν τὸ μὲν ἰσοσκελὲς μίαν εἴληχεν φύσιν, τὸ δὲ πρόμηκες ἀπεράντους· προαιρετέον οὖν αὖ τῶν ἀπείρων τὸ κάλλιστον, εἰ μέλλομεν ἄρξεσθαι κατὰ τρόπον. Ἂν οὖν τις ἔχῃ κάλλιον ἐκλεξάμενος εἰπεῖν εἰς τὴν τούτων σύστασιν, ἐκεῖνος οὐκ ἐχθρὸς ὢν ἀλλὰ φίλος κρατεῖ· τιθέμεθα δ’ οὖν τῶν πολλῶν τριγώνων κάλλιστον ἕν, ὑπερβάντες τἆλλα, ἐξ οὗ τὸ ἰσόπλευρον τρίγωνον ἐκ τρίτου συνέστηκεν. Διότι δέ, λόγος πλείων· ἀλλὰ τῷ τοῦτο ἐλέγξαντι καὶ ἀνευρόντι δὴ οὕτως ἔχον κεῖται φίλια τὰ ἆθλα. Προῃρήσθω δὴ δύο τρίγωνα ἐξ ὧν τό τε τοῦ πυρὸς καὶ τὰ τῶν ἄλλων σώματα μεμηχάνηται, τὸ μὲν ἰσοσκελές, τὸ δὲ τριπλῆν κατὰ δύναμιν ἔχον τῆς ἐλάττονος τὴν μείζω πλευρὰν ἀεί. Τὸ δὴ πρόσθεν ἀσαφῶς ῥηθὲν νῦν μᾶλλον διοριστέον.

     Πρῶτον μέν, ὅτι τὸ πῦρ, ἡ γῆ, τὸ ὕδωρ καὶ ὁ ἀὴρ εἶναι σώματα, εἶναι βέβαια γνωστὸν εἰς πάντας. Πᾶν δὲ εἶδος σώματος πρέπει νὰ ἔχῃ καὶ βάθος καὶ στερεότητα ¹²⁹ καὶ τὸ στερεὸν πάλιν ἀναγκαίως περιορίζεται ὑπὸ ἐπιπέδων ἐπιφανειῶν ¹³⁰   . Ἀλλ’ ἡ ἐπίπεδος καὶ εὐθύγραμμος ἐπιφάνεια ἀποτελεῖται ἐκ τριγώνων, τὰ δὲ τρίγωνα πάντα ἀρχὴν ἔχουσι δυὸ ἄλλα ἔχοντα καὶ τὸ ἓν καὶ τὸ ἄλλο μίαν γωνίαν ὀρθὴν καὶ δυὸ ὀξείας. Ἐκ τούτων δὲ τίνα (τὰ ἰσοσκελῆ) ἔχουσιν ἐκ τῶν δυὸ μερῶν ἴσον μέρος γωνίας ὀρθῆς περιεχομένης ὑπὸ πλευρῶν ἴσων, ἄλλα δὲ (τὰ σκαληνά) ἔχουσι μέρη ἄνισα διηρημένα διὰ πλευρῶν ἀνίσων.

     Ἂς ὑποθέσωμεν λοιπὸν ὅτι αὕτη εἶναι ἡ ἀρχὴ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν ἄλλων σωμάτων, προχωροῦντες ἀναγκαίως κατὰ τὸν πιθανὸν λόγον ¹³¹, διότι τὰς ἀνωτέρας ἀρχὰς τούτων γινώσκει μόνος ὁ Θεὸς καὶ ἐκεῖνος ἐκ τῶν ἀνδρῶν, ὅστις εἶναι φίλος αὐτοῦ. Πρέπει λοιπὸν νὰ εἴπωμεν ποῖα εἶναι τὰ κάλλιστα ἐκεῖνα σώματα, τὰ ὁποῖα δύνανται νὰ γίνωσι, τὰ τέσσαρα δηλαδή, ἀνόμοια μὲν μεταξὺ των, ἀλλὰ τινὰ ἐξ αὐτῶν ἱκανὰ ὄντα νὰ γεννῶνται τὰ μὲν ἐκ τῶν δέ, καθόσον ταῦτα διαλύονται. Διότι ἐὰν ἐπιτύχωμεν τοῦτο, θὰ ἔχωμεν τὴν ἀλήθειαν περὶ γενέσεως τῆς γῆς καὶ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δυὸ ἄλλων, τὰ ὁποῖα εἶναι μέσοι ἀνάλογοι αὐτῶν. Διότι κατὰ τοῦτο δὲν θὰ ὑποχωρήσωμεν εἰς κανένα, ὅτι δήλ. δύνανται νὰ ὑπάρχωσι ποὺ σώματα ὁρατὰ ὡραιότερα ἀπὸ ταῦτα, ἕκαστον εἰς τὸ γένος του. Πρέπει λοιπὸν νὰ ἔχωμεν προθυμίαν, ἵνα συναρμόσωμεν τὰ τέσσαρα εἴδη σωμάτων, διαφέροντα κατὰ τὴν καλλονήν, καὶ εἴτα εἴπωμεν, ὅτι ἱκανῶς κατελάβομεν τὴν φύσιν αὐτῶν.

     Ἐκ τῶν δυὸ εἰδῶν τριγώνων τὸ ἰσοσκελὲς μίαν μόνην ἔχει φύσιν, τὸ δὲ σκαληνὸν ἀπείρους, πρέπει δὲ ἐκ τῶν ἀπείρων νὰ προτιμῶμεν τὸ κάλλιστον, ἐὰν θέλωμεν νὰ ἀρχίσωμεν καθὼς πρέπει. Ἂν λοιπὸν τὶς δύναται νὰ ἐκλέξῃ καὶ νὰ εἴπῃ ἄλλο ὡραιότερον διὰ τὴν σύστασιν τῶν σωμάτων τούτων, οὗτος οὐχὶ ὡς ἐχθρὸς ἀλλ’ ὡς φίλος νικᾶ. Ἡμεῖς δὲ ἐκ τῶν πολλῶν τριγώνων θέτομεν ἓν ὡς τὸ κάλλιστον, παραλείποντες τὰ ἄλλα, ἐκεῖνο δήλ. ἐκ τοῦ ὁποίου ἐπαναλαμβανομένου σχηματίζεται τρίτον, ἰσόπλευρον ¹³²    διατὶ δὲ τοῦτο, ὁ λόγος εἶναι μακρός, ἀλλ’ εἰς ἐκεῖνον ὅστις δύναται νὰ ἀναιρέσῃ τοῦτο καὶ νὰ εὕρῃ ὅτι δὲν ἔχει οὕτως, ὡς βραβεῖον πρόκειται ἡ φιλία ἡμῶν. Ἂς ἐκλέξωμεν λοιπὸν δυὸ τρίγωνα, ἐκ τῶν ὁποίων κατεσκευάσθησαν τὸ σῶμα τοῦ πυρὸς καὶ τὸ τῶν ἄλλων (στοιχείων), τὸ μὲν (νὰ εἶναι) ἰσοσκελές, τὸ δὲ ἄλλο νὰ ἔχῃ τὴν μεγαλυτέραν τῶν καθέτων κατὰ τὴν δύναμιν τριπλασίαν τῆς μικροτέρας ¹³³   . Ἐκεῖνο δέ, τὸ ὁποῖον πρότερον ἔχω εἰπεῖ ὄχι σαφῶς, τώρα πρέπει καλύτερα νὰ προσδιορίσω.

     Τὰ γὰρ τέτταρα γένη δι’ ἀλλήλων εἰς ἄλληλα ἐφαίνετο πάντα γένεσιν ἔχειν, οὐκ ὀρθῶς φανταζόμενα· γίγνεται μὲν γὰρ ἐκ τῶν τριγώνων ὧν προῃρήμεθα γένη τέτταρα, τρία μὲν ἐξ ἑνὸς τοῦ τὰς πλευρὰς ἀνίσους ἔχοντος, τὸ δὲ τέταρτον ἓν μόνον ἐκ τοῦ ἰσοσκελοῦς τριγώνου συναρμοσθέν. Οὔκουν δυνατὰ πάντα εἰς ἄλληλα διαλυόμενα ἐκ πολλῶν σμικρῶν ὀλίγα μεγάλα καὶ τοὐναντίον γίγνεσθαι, τὰ δὲ τρία οἷόν τε· ἐκ γὰρ ἑνὸς ἅπαντα πεφυκότα λυθέντων τε τῶν μειζόνων πολλὰ σμικρὰ ἐκ τῶν αὐτῶν συστήσεται, δεχόμενα τὰ προσήκοντα ἑαυτοῖς σχήματα, καὶ σμικρὰ ὅταν αὖ πολλὰ κατὰ τὰ τρίγωνα διασπαρῇ, γενόμενος εἷς ἀριθμὸς ἑνὸς ὄγκου μέγα ἀποτελέσειεν ἂν ἄλλο εἶδος ἕν. Ταῦτα μὲν οὖν λελέχθω περὶ τῆς εἰς ἄλληλα γενέσεως· οἷον δὲ ἕκαστον αὐτῶν γέγονεν εἶδος καὶ ἐξ ὅσων συμπεσόντων ἀριθμῶν, λέγειν ἂν ἑπόμενον εἴη.

     Ἄρξει δὴ τό τε πρῶτον εἶδος καὶ σμικρότατον συνιστάμενον, στοιχεῖον δ’ αὐτοῦ τὸ τὴν ὑποτείνουσαν τῆς ἐλάττονος πλευρᾶς διπλασίαν ἔχον μήκει· σύνδυο δὲ τοιούτων κατὰ διάμετρον συντιθεμένων καὶ τρὶς τούτου γενομένου, τὰς διαμέτρους καὶ τὰς βραχείας πλευρὰς εἰς ταὐτὸν ὡς κέντρον ἐρεισάντων, ἓν ἰσόπλευρον τρίγωνον ἐξ ἓξ τὸν ἀριθμὸν ὄντων γέγονεν. Τρίγωνα δὲ ἰσόπλευρα συνιστάμενα τέτταρα κατὰ σύντρεις ἐπιπέδους γωνίας μίαν στερεὰν γωνίαν ποιεῖ, τῆς ἀμβλυτάτης τῶν ἐπιπέδων γωνιῶν ἐφεξῆς γεγονυῖαν· τοιούτων δὲ ἀποτελεσθεισῶν τεττάρων πρῶτον εἶδος στερεόν, ὅλου περιφεροῦς διανεμητικὸν εἰς ἴσα μέρη καὶ ὅμοια, συνίσταται.

     Δεύτερον δὲ ἐκ μὲν τῶν αὐτῶν τριγώνων, κατὰ δὲ ἰσόπλευρα τρίγωνα ὀκτὼ συστάντων, μίαν ἀπεργασαμένων στερεὰν γωνίαν ἐκ τεττάρων ἐπιπέδων· καὶ γενομένων ἓξ τοιούτων τὸ δεύτερον αὖ σῶμα οὕτως ἔσχεν τέλος. Τὸ δὲ τρίτον ἐκ δὶς ἑξήκοντα τῶν στοιχείων συμπαγέντων, στερεῶν δὲ γωνιῶν δώδεκα, ὑπὸ πέντε ἐπιπέδων τριγώνων ἰσοπλεύρων περιεχομένης ἑκάστης, εἴκοσι βάσεις ἔχον ἰσοπλεύρους τριγώνους γέγονεν. Καὶ τὸ μὲν ἕτερον ἀπήλλακτο τῶν στοιχείων ταῦτα γεννῆσαν, τὸ δὲ ἰσοσκελὲς τρίγωνον ἐγέννα τὴν τοῦ τετάρτου φύσιν, κατὰ τέτταρα συνιστάμενον, εἰς τὸ κέντρον τὰς ὀρθὰς γωνίας συνάγον, ἓν ἰσόπλευρον τετράγωνον ἀπεργασάμενον· ἓξ δὲ τοιαῦτα συμπαγέντα γωνίας ὀκτὼ στερεὰς ἀπετέλεσεν, κατὰ τρεῖς ἐπιπέδους ὀρθὰς συναρμοσθείσης ἑκάστης· τὸ δὲ σχῆμα τοῦ συστάντος σώματος γέγονεν κυβικόν, ἓξ ἐπιπέδους τετραγώνους ἰσοπλεύρους βάσεις ἔχον. Ἔτι δὲ οὔσης συστάσεως μιᾶς πέμπτης, ἐπὶ τὸ πᾶν ὁ θεὸς αὐτῇ κατεχρήσατο ἐκεῖνο διαζωγραφῶν.

     Ἃ δή τις εἰ πάντα λογιζόμενος ἐμμελῶς ἀποροῖ πότερον ἀπείρους χρὴ κόσμους εἶναι λέγειν ἢ πέρας ἔχοντας, τὸ μὲν ἀπείρους ἡγήσαιτ’ ἂν ὄντως ἀπείρου τινὸς εἶναι δόγμα ὧν ἔμπειρον χρεὼν εἶναι, πότερον δὲ ἕνα ἢ πέντε αὐτοὺς ἀληθείᾳ πεφυκότας λέγειν ποτὲ προσήκει, μᾶλλον ἂν ταύτῃ στὰς εἰκότως διαπορήσαι. Τὸ μὲν οὖν δὴ παρ’ ἡμῶν ἕνα αὐτὸν κατὰ τὸν εἰκότα λόγον πεφυκότα μηνύει θεόν, ἄλλος δὲ εἰς ἄλλα πῃ βλέψας ἕτερα δοξάσει.

     Τὰ τέσσαρα δηλαδὴ εἴδη (στοιχεῖα) μᾶς ἐφαίνοντο τότε ὅτι ὅλα ἀμοιβαίως ἐγεννῶντο τὰ μὲν ἐκ τῶν δέ, ἀλλὰ δὲν ἐφανταζόμεθα ὀρθῶς. Διότι γεννῶνται μὲν ἐκ τῶν τριγώνων, τὰ ὁποῖα ἐξελέξαμεν, τέσσαρα εἴδη, τὰ τρία μὲν ἐκ τοῦ ἑνός, τὸ ὁποῖον ἔχει τὰς πλευρὰς ἀνίσους, ἀλλ’ ἓν μόνον, τὸ τέταρτον, ἀποτελεῖται ἐκ τοῦ ἰσοσκελοῦς τριγώνου. Δὲν εἶναι λοιπὸν δυνατὸν ὅλα, διαλυόμενα εἰς ἄλληλα νὰ γίνωνται ἐκ πολλῶν μικρῶν ὀλίγα μεγάλα, καὶ ἀντιστρόφως, ἀλλὰ μόνα τὰ τρία πρῶτα. Διότι ταῦτα, ἐπειδὴ ἐγεννήθησαν ὅλα ἐξ ἑνὸς τριγώνου, ὅταν λυθώσι τὰ μεγαλύτερα συστήματα (ἀθροίσματα), πολλὰ μικρότερα θὰ συσταθώσι, λαμβάνοντα τὰς καταλλήλους εἰς αὐτὰ μορφάς, καὶ οὕτως, ὅταν πάλιν τὰ πολὺ μικρὰ χωρισθώσιν εἰς τρίγωνα, ἐὰν ἐξ ἑνὸς ὄγκου γίνῃ μία ἑνότης, δύναται νὰ ἀποτελεσθῇ ἓν ἄλλο εἶδος μέγα ¹³⁴. Ἀρκούσι λοιπὸν ὅσα εἴπομεν περὶ τῆς ἀμοιβαίας γενέσεως τοῦ ἑνὸς ἔκ τοῦ ἄλλου τῶν εἰδῶν τούτων. Ἐκεῖνο δὲ ὅπερ ὢν ἀκόλουθον εἰς ταῦτα πρέπει νὰ εἴπωμεν, εἶναι: τί εἶναι ἕκαστον εἶδος, ὅπερ γίνεται ἐξ αὐτῶν, καὶ ἐκ τῆς συμπτώσεως ποίων ἀριθμῶν γίνεται.

     Καὶ θὰ ἀρχίσωμεν μὲ τὸ εἶδος τὸ πρῶτον καὶ ἔχον τὴν σμικροτάτην σύστασιν. Στοιχεῖον τούτου εἶναι τὸ τρίγωνον τὸ ἔχον τὴν ὑποτείνουσαν διπλασίαν τῆς μικροτέρας καθέτου κατὰ τὸ μῆκος, συνδυάζοντες δὲ ἀνὰ δυὸ ἐκ τῶν τριγώνων τούτων διὰ τῆς διαγωνίου, καὶ τοῦτο ποιοῦντες τρεῖς φοράς, οὕτως ὥστε αἱ διαγώνιοι καὶ αἱ μικρότεραι κάθετοι νὰ συνενῶνται εἰς ἓν κοινὸν σημεῖον ὡς εἰς κέντρον, γίνεται ἓν ἰσόπλευρον τρίγωνον ἐκ τῶν ἓξ τὰ ὁποῖα ὑπῆρχον ¹³⁵   . Ὅταν ἔπειτα συνενωθώσι τέσσαρα τρίγωνα ἰσόπλευρα, ἀνὰ τρεῖς ὁμοῦ ἐπίπεδοι γωνίαι ἀποτελούσι μίαν στερεὰν γωνίαν, κειμένην ἐφεξῆς τῆς ἀμβλυτέρας τῶν ἐπιπέδων γωνιῶν· καὶ ἐπειδὴ ἀπετελέσθησαν τέσσαρες τοιοῦτοι συνδυασμοὶ σχηματίζεται οὕτω τὸ πρῶτον στερεὸν εἶδος ¹³⁶   , ὅπερ ἔχει τὴν ἰδιότητα νὰ διαιρῇ εἰς μέρη ἴσα καὶ ὅμοια τὴν ὅλην ἐπιφάνειαν σφαίρας (εἰς τὴν ὁποίαν εἶναι ἐγγεγραμμένη).

     Δεύτερον εἶδος γίνεται ἐκ τῶν αὐτῶν τριγώνων, ἀλλ’ ἐνουμένων εἰς ὀκτὼ ἰσόπλευρα τρίγωνα, ὥστε νὰ ἀποτελώσι μίαν στερεὰν γωνίαν ἔχουσαν τέσσαρας ἐπιπέδους γωνίας, καὶ ὅταν γίνωσιν ἓξ τοιαῦτα, τότε τὸ δεύτερον πάλιν σῶμα ἀποτελεῖται ¹³⁷. Τὸ τρίτον εἶδος στερεοῦ σύγκειται ἐξ ἑκατὸν εἴκοσι στοιχείων (τριγώνων) ὁμοῦ ἡνωμένων καὶ ἐκ δώδεκα στερεῶν γωνιῶν, τῶν ὁποίων ἑκάστη περιέχεται ὑπὸ πέντε ἐπιπέδων ἰσοπλεύρων τριγώνων, καὶ ἔχει ὡς βάσεις (ὄψεις) εἴκοσι ἰσόπλευρα τρίγωνα ¹³⁸. Καὶ οὕτω τὸ ἓν ἐκ τῶν στοιχείων, ἀφοῦ ἐγέννησε πάντα ταῦτα, ἐξηντλήθη. Τὸ δὲ ἰσοσκελὲς τρίγωνον ἐγέννησε τὸ τέταρτον εἶδος σώματος, καθ’ ὅσον ἀνὰ τέσσαρα ἰσοσκελῆ ἡνοῦντο οὕτως, ὥστε αἱ ὀρθαὶ γωνίαι νὰ συνενῶνται εἰς τὸ κέντρον καὶ νὰ γεννᾶται ἓν τετράγωνον ἰσόπλευρον ¹³⁹   . Ἓξ δὲ τοιαῦτα συνενωθέντα ἀποτελούσιν ὀκτὼ στερεὰς γωνίας, τῶν ὁποίων ἑκάστη συνίσταται ἀπὸ τρεῖς ἐπιπέδους ὀρθάς· τὸ δὲ σχῆμα τοῦ οὕτω συναποτελεσθέντος σώματος γίνεται κυβικὸν ἔχον ἓξ ἐπιπέδους τετραγώνους ἰσοπλεύρους βάσεις (ἕδρας) ¹⁴⁰. Προσέτι δέ, ἐπειδὴ ὑπῆρχεν εἷς πέμπτος συνδυασμός, ὁ Θεὸς μετεχειρίσθη αὐτόν, ἵνα κοσμήση τὸ σχῆμα τοῦ παντός ¹⁴¹   .

     Ἐὰν δὲ τὶς ταῦτα πάντα ἀκριβῶς ἀναλογιζόμενος ἀπορῆ ἂν πρέπῃ νὰ λέγῃ ὅτι οἱ κόσμοι εἶναι ἄπειροι, ἢ ὅτι ἔχουσι πέρας, τὸ δόγμα ὅτι εἶναι ἄπειροι δύναται νὰ τὸ θεωρῇ ἀληθῶς ὅτι εἶναι γνώμη ἀνθρώπου ἀπείρου (ἀμαθοῦς) εἰς πράγματα εἰς τὰ ὁποῖα ὀφείλει νὰ εἶναι ἔμπειρος. Ἀλλά, ἂν πρέπῃ νὰ λέγῃ ὅτι ὄντως οὗτοι ἐγεννήθησαν εἷς ἢ πέντε, ἐπιμείνας εἰς τοῦτο, μᾶλλον εὐλόγως δύναται νὰ ἀπορῇ. Ἡ γνώμη ὅμως ἡμῶν εἶναι ὅτι κατὰ πάντα ὀρθὸν λόγον εἷς μόνος κόσμος ἐγεννήθη, ἄλλος ὅμως ἀποβλέπων εἰς ἄλλα, θὰ ἔχη ἴσως διάφορον γνώμην.

     Καὶ τοῦτον μὲν μεθετέον, τὰ δὲ γεγονότα νῦν τῷ λόγῳ γένη διανείμωμεν εἰς πῦρ καὶ γῆν καὶ ὕδωρ καὶ ἀέρα. Γῇ μὲν δὴ τὸ κυβικὸν εἶδος δῶμεν· ἀκινητοτάτη γὰρ τῶν τεττάρων γενῶν γῆ καὶ τῶν σωμάτων πλαστικωτάτη, μάλιστα δὲ ἀνάγκη γεγονέναι τοιοῦτον τὸ τὰς βάσεις ἀσφαλεστάτας ἔχον· βάσις δὲ ἥ τε τῶν κατ’ ἀρχὰς τριγώνων ὑποτεθέντων ἀσφαλεστέρα κατὰ φύσιν ἡ τῶν ἴσων πλευρῶν τῆς τῶν ἀνίσων, τό τε ἐξ ἑκατέρου συντεθὲν ἐπίπεδον ἰσόπλευρον ἰσοπλεύρου τετράγωνον τριγώνου κατά τε μέρη καὶ καθ’ ὅλον στασιμωτέρως ἐξ ἀνάγκης βέβηκεν.

     Διὸ γῇ μὲν τοῦτο ἀπονέμοντες τὸν εἰκότα λόγον διασῴζομεν, ὕδατι δ’ αὖ τῶν λοιπῶν τὸ δυσκινητότατον εἶδος, τὸ δ’ εὐκινητότατον πυρί, τὸ δὲ μέσον ἀέρι· καὶ τὸ μὲν σμικρότατον σῶμα πυρί, τὸ δ’ αὖ μέγιστον ὕδατι, τὸ δὲ μέσον ἀέρι· καὶ τὸ μὲν ὀξύτατον αὖ πυρί, τὸ δὲ δεύτερον ἀέρι, τὸ δὲ τρίτον ὕδατι. Ταῦτ’ οὖν δὴ πάντα, τὸ μὲν ἔχον ὀλιγίστας βάσεις εὐκινητότατον ἀνάγκη πεφυκέναι, τμητικώτατόν τε καὶ ὀξύτατον ὂν πάντῃ πάντων, ἔτι τε ἐλαφρότατον, ἐξ ὀλιγίστων συνεστὸς τῶν αὐτῶν μερῶν· τὸ δὲ δεύτερον δευτέρως τὰ αὐτὰ ταῦτ’ ἔχειν, τρίτως δὲ τὸ τρίτον. Ἔστω δὴ κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον καὶ κατὰ τὸν εἰκότα τὸ μὲν τῆς πυραμίδος στερεὸν γεγονὸς εἶδος πυρὸς στοιχεῖον καὶ σπέρμα· τὸ δὲ δεύτερον κατὰ γένεσιν εἴπωμεν ἀέρος, τὸ δὲ τρίτον ὕδατος.

     Πάντα οὖν δὴ ταῦτα δεῖ διανοεῖσθαι σμικρὰ οὕτως, ὡς καθ’ ἓν ἕκαστον μὲν τοῦ γένους ἑκάστου διὰ σμικρότητα οὐδὲν ὁρώμενον ὑφ’ ἡμῶν, συναθροισθέντων δὲ πολλῶν τοὺς ὄγκους αὐτῶν ὁρᾶσθαι· καὶ δὴ καὶ τὸ τῶν ἀναλογιῶν περί τε τὰ πλήθη καὶ τὰς κινήσεις καὶ τὰς ἄλλας δυνάμεις πανταχῇ τὸν θεόν, ὅπῃπερ ἡ τῆς ἀνάγκης ἑκοῦσα πεισθεῖσά τε φύσις ὑπεῖκεν, ταύτῃ πάντῃ δι’ ἀκριβείας ἀποτελεσθεισῶν ὑπ’ αὐτοῦ συνηρμόσθαι ταῦτα ἀνὰ λόγον.

     Ἀλλ’ ἂς ἀφήσωμεν τοῦτον, καὶ ἂς διανείμωμεν τὰ εἴδη, τὰ ὁποῖα εὔρομεν διὰ τοῦ λόγου, εἰς πῦρ, γῆν, ὕδωρ καὶ ἀέρα. Καὶ εἰς τὴν γῆν ἂς δώσωμεν τὸ κυβικὸν σχῆμα, διότι αὕτη εἶναι ἐκ τῶν τεσσάρων εἰδῶν ἡ μᾶλλον εὐκίνητος καὶ ἐξ ὅλων τῶν σωμάτων ἡ μᾶλλον εὔπλαστος, καὶ τοιοῦτο πρὸ πάντων πρέπει νὰ εἶναι ἐκεῖνο, ὅπερ ἔχει τὰς βάσεις ἀσφαλεστάτας. Διότι ἐκ τῶν κατ’ ἀρχὰς ὑποτεθέντων τριγώνων φύσει ἀσφαλεστέρα εἶναι ἡ βάσις τῶν ἐχόντων δυὸ πλευρὰς ἴσας παρὰ τὴν βάσιν τῶν ἐχόντων αὐτὰς ἀνίσους, καὶ ἐκ τῶν ἐπιφανειῶν, αἵτινες ἀποτελοῦνται ἐκ τοῦ ἑνὸς καὶ ἐκ τοῦ ἄλλου, τὸ ἰσόπλευρον τετράγωνον εἶναι κατ’ ἀνάγκην σταθερώτερον τοῦ ἰσοπλεύρου τριγώνου καὶ κατὰ τὰ μέρη καὶ κατὰ τὸ ὄλον.

     Διὸ ἀποδίδοντες τοῦτο εἰς τὴν γῆν διατηροῦμεν τὴν πιθανότητα τοῦ λόγου· εἰς τὸ ὕδωρ δὲ ἔπειτα (ἂς δώσωμεν) τὸ σχῆμα, ὅπερ ἐκ τῶν ὑπολοίπων εἶναι τὸ μᾶλλον δυσκίνητον, εἰς δὲ τὸ πῦρ τὸ εὐκινητότατον πάντων, καὶ εἰς τὸν ἀέρα τὸ μέσον σχῆμα· καὶ τὸ σμικρότατον σῶμα ἂς δώσωμεν εἰς τὸ πῦρ, τὸ μέγιστον εἰς τὸ ὕδωρ καὶ τὸ μέσον εἰς τὸν ἀέρα, καὶ ἀκόμη τὸ μὲν ὀξύτατον εἰς τὸ πῦρ, τὸ δεύτερον (μετὰ τὸ πῦρ) εἰς τὸν ἀέρα καὶ τὸ τρίτον εἰς τὸ ὕδωρ. Ἐξ ὅλων λοιπὸν τούτων τὸ ἔχον τὰς ὀλιγωτέρας βάσεις ἀναγκαίως εἶναι τὸ μᾶλλον εὐκίνητον, διότι ἐξ ὅλων εἶναι πανταχόθεν τὸ μᾶλλον κοπτικὸν καὶ ὀξύ, καὶ προσέτι τὸ ἐλαφρότατον, διότι ἀποτελεῖται ἐξ ὀλιγίστου ἀριθμοῦ τῶν αὐτῶν μερῶν· τὸ δὲ ἐρχόμενον δεύτερον πρέπει νὰ ἔχῃ τὰς αὐτὰς ἰδιότητας εἰς δεύτερον βαθμόν, καὶ τὸ τρίτον εἰς τρίτον βαθμόν. Λοιπὸν συμφώνως μὲ τὸν ὀρθὸν λόγον καὶ τὸν πιθανόν, τὸ στερεὸν τὸ λαβὸν τὸ σχῆμα τῆς πυραμίδος εἶναι τὸ στοιχεῖον καὶ τὸ σπέρμα τοῦ πυρός, καὶ τὸ δεύτερον κατὰ τὴν γέννησιν (τὸ κανονικὸν ὀκτάεδρον) ἂς τὸ εἴπωμεν τοῦ ἀέρος, καὶ τὸ τρίτον (τὸ κανονικὸν εἰκοσάεδρον) τοῦ ὕδατος.

     Πάντα λοιπὸν ταῦτα πρέπει νὰ τὰ συλλαμβάνωμεν μὲ τὴν διάνοιαν τόσον σμικρά, ὥστε ἓν ἕκαστον ἐξ ἑκάστου εἴδους μόνον μᾶς εἶναι ὅλως ἀόρατον καὶ ὅταν πολλὰ αὐτῶν συναθροισθώσιν εἰς ἓν τότε φαίνεται ἡ μάζα αὐτῶν. Καὶ ὡς πρὸς τὰς ἀναλογίας εἰς τὰς ποσότητας καὶ τὰς κινήσεις καὶ τὰς ἄλλας δυνάμεις πάσας πρέπει νὰ νοῶμεν ὅτι ὁ Θεός, καθ’ ἴσον τοῦ φυσικοῦ νόμου ἡ ἀνάγκη ἑκουσίως καὶ πειθομένη ὑπεχώρει εἰς αὐτόν, κατὰ τόσον, ἀφοῦ πανταχοῦ ἀκριβῶς τὰς ἀπετέλεσε, τὰς συνήρμοσε λογικῶς.

     Ἐκ δὴ πάντων ὧνπερ τὰ γένη προειρήκαμεν ὧδ’ ἂν κατὰ τὸ εἰκὸς μάλιστ’ ἂν ἔχοι. Γῆ μὲν συντυγχάνουσα πυρὶ διαλυθεῖσά τε ὑπὸ τῆς ὀξύτητος αὐτοῦ φέροιτ’ ἄν, εἴτ’ ἐν αὐτῷ πυρὶ λυθεῖσα εἴτ’ ἐν ἀέρος εἴτ’ ἐν ὕδατος ὄγκῳ τύχοι, μέχριπερ ἂν αὐτῆς πῃ συντυχόντα τὰ μέρη, πάλιν συναρμοσθέντα αὐτὰ αὑτοῖς, γῆ γένοιτο –οὐ γὰρ εἰς ἄλλο γε εἶδος ἔλθοι ποτ’ ἄν– ὕδωρ δὲ ὑπὸ πυρὸς μερισθέν, εἴτε καὶ ὑπ’ ἀέρος, ἐγχωρεῖ γίγνεσθαι συστάντα ἓν μὲν πυρὸς σῶμα, δύο δὲ ἀέρος· τὰ δὲ ἀέρος τμήματα ἐξ ἑνὸς μέρους διαλυθέντος δύ’ ἂν γενοίσθην σώματα πυρός. Καὶ πάλιν, ὅταν ἀέρι πῦρ ὕδασίν τε ἤ τινι γῇ περιλαμβανόμενον ἐν πολλοῖς ὀλίγον, κινούμενον ἐν φερομένοις, μαχόμενον καὶ νικηθὲν καταθραυσθῇ, δύο πυρὸς σώματα εἰς ἓν συνίστασθον εἶδος ἀέρος· καὶ κρατηθέντος ἀέρος κερματισθέντος τε ἐκ δυοῖν ὅλοιν καὶ ἡμίσεος ὕδατος εἶδος ἓν ὅλον ἔσται συμπαγές.

     Ὧδε γὰρ δὴ λογισώμεθα αὐτὰ πάλιν, ὡς ὅταν ἐν πυρὶ λαμβανόμενον τῶν ἄλλων ὑπ’ αὐτοῦ τι γένος τῇ τῶν γωνιῶν καὶ κατὰ τὰς πλευρὰς ὀξύτητι τέμνηται, συστὰν μὲν εἰς τὴν ἐκείνου φύσιν πέπαυται τεμνόμενον –τὸ γὰρ ὅμοιον καὶ ταὐτὸν αὑτῷ γένος ἕκαστον οὔτε τινὰ μεταβολὴν ἐμποιῆσαι δυνατὸν οὔτε τι παθεῖν ὑπὸ τοῦ κατὰ ταὐτὰ ὁμοίως τε ἔχοντος– ἕως δ’ ἂν εἰς ἄλλο τι γιγνόμενον ἧττον ὂν κρείττονι μάχηται, λυόμενον οὐ παύεται. Τά τε αὖ σμικρότερα ὅταν ἐν τοῖς μείζοσιν πολλοῖς περιλαμβανόμενα ὀλίγα διαθραυόμενα κατασβεννύηται, συνίστασθαι μὲν ἐθέλοντα εἰς τὴν τοῦ κρατοῦντος ἰδέαν πέπαυται κατασβεννύμενα γίγνεταί τε ἐκ πυρὸς ἀήρ, ἐξ ἀέρος ὕδωρ· ἐὰν δ’ εἰς ταὐτὰ ἴῃ καὶ τῶν ἄλλων τι συνιὸν γενῶν μάχηται, λυόμενα οὐ παύεται, πρὶν ἢ παντάπασιν ὠθούμενα καὶ διαλυθέντα ἐκφύγῃ πρὸς τὸ συγγενές, ἢ νικηθέντα, ἓν ἐκ πολλῶν ὅμοιον τῷ κρατήσαντι γενόμενον, αὐτοῦ σύνοικον μείνῃ.

     Καὶ δὴ καὶ κατὰ ταῦτα τὰ παθήματα διαμείβεται τὰς χώρας ἅπαντα· διέστηκεν μὲν γὰρ τοῦ γένους ἑκάστου τὰ πλήθη κατὰ τόπον ἴδιον διὰ τὴν τῆς δεχομένης κίνησιν, τὰ δὲ ἀνομοιούμενα ἑκάστοτε ἑαυτοῖς, ἄλλοις δὲ ὁμοιούμενα, φέρεται διὰ τὸν σεισμὸν πρὸς τὸν ἐκείνων οἷς ἂν ὁμοιωθῇ τόπον. Ὅσα μὲν οὖν ἄκρατα καὶ πρῶτα σώματα διὰ τοιούτων αἰτιῶν γέγονεν· τὸ δ’ ἐν τοῖς εἴδεσιν αὐτῶν ἕτερα ἐμπεφυκέναι γένη τὴν ἑκατέρου τῶν στοιχείων αἰτιατέον σύστασιν, μὴ μόνον ἓν ἑκατέραν μέγεθος ἔχον τὸ τρίγωνον φυτεῦσαι κατ’ ἀρχάς, ἀλλ’ ἐλάττω τε καὶ μείζω, τὸν ἀριθμὸν δὲ ἔχοντα τοσοῦτον ὅσαπερ ἂν ᾖ τἀν τοῖς εἴδεσι γένη. Διὸ δὴ συμμειγνύμενα αὐτά τε πρὸς αὑτὰ καὶ πρὸς ἄλληλα τὴν ποικιλίαν ἐστὶν ἄπειρα· ἧς δὴ δεῖ θεωροὺς γίγνεσθαι τοὺς μέλλοντας περὶ φύσεως εἰκότι λόγῳ χρήσεσθαι.

     Ἐκ πάντων ὅσα προείπομεν περὶ τῶν τεσσάρων εἰδῶν τούτων, ἰδοὺ πὼς κατὰ μεγίστην πιθανότητα δύνανται νὰ ἔχωσι ταῦτα. Ἡ γῆ ἐρχομένη εἰς συνάντησιν μὲ τὸ πῦρ καὶ διαλυθεῖσα ὑπὸ τῆς ὀξύτητος αὐτοῦ διασκορπίζεται, εἴτε διαλυομένη τυχὸν εἰς αὐτὸ τὸ πῦρ εἴτε εἰς τὴν μάζαν τοῦ ἀέρος εἴτε εἰς τὴν τοῦ ὕδατος· ἕως οὐ τὰ μέρη αὐτῆς τὰ τυχὸν εὑρεθέντα ὁμοῦ εἰς μέρος τὶ συναρμοσθώσι μεταξὺ των καὶ οὕτω γίνη πάλιν γῆ. Διότι βεβαίως δὲν δύναται πότε ἡ γῆ νὰ μεταβῇ εἰς ἄλλο εἶδος. Τὸ ὕδωρ ὅμως διαιρεθὲν ὑπὸ τοῦ πυρὸς ἢ καὶ ὑπὸ τοῦ ἀέρος, δυνάμεθα νὰ δεχθῶμεν ὅτι γίνεται ἀνασυνιστώμενον ¹⁴² ἓν σῶμα πυρὸς καὶ δυὸ ἀέρος. Ὡς πρὸς τὰ τμήματα δὲ τοῦ ἀέρος, ἐξ ἑνὸς μέρους αὐτῶν, ὅταν διαλυθῇ, δύνανται νὰ γίνωσι δυὸ σώματα πυρός. Καὶ ἀνάπαλιν, ὅταν ὀλίγον πῦρ περιλαμβανόμενον ὑπὸ πολλοῦ ἀέρος ἢ ὕδατος ἢ γῆς τινός, παρασυρόμενον ὑπὸ τῆς κινήσεως αὐτῶν καὶ νικηθὲν εἰς τὴν μάχην, θραυσθῇ, δυὸ σώματα πυρὸς δύνανται νὰ συντεθώσιν εἰς ἓν μόνον εἶδος ἀέρος· καὶ ὅταν ὁ ἀὴρ νικηθῇ καὶ κατακερματισθῇ, ἐκ δυὸ ὅλων καὶ ἑνὸς ἡμίσεος αὐτοῦ, ἀποτελεσθῆ ἓν ὄλον συμπαγὲς ὕδατος.

     Τῷ ὄντι, ἂς ἐξετάσωμεν αὐτὰ πάλιν κατὰ τὸν ἀκόλουθον τρόπον: Ὅταν ἓν εἶδος ἐκ τῶν ἄλλων περιεχόμενων ἐντὸς τοῦ πυρὸς κόπτηται ὑπ’ αὐτοῦ διὰ τῆς ὀξύτητος τῶν γωνιῶν καὶ τῶν πλευρῶν του, μεταβαῖνον ὡς πρὸς τὴν σύστασίν του εἰς τὴν φύσιν τοῦ πυρὸς παύει πλέον ἀπὸ τοῦ νὰ κόπτηται. Διότι ἕκαστον εἶδος, ὅμοιον ὂν καὶ ταυτὸν πρὸς ἑαυτό, δὲν εἶναι δυνατὸν οὔτε νὰ ἐπιφέρῃ μεταβολὴν οὔτε νὰ πάθῃ τί ὑπὸ εἴδους ἴσου καὶ ὁμοίου πρὸς αὐτό ¹⁴³. Ἐν ὄσῳ ὅμως ἓν εἶδος μεταβαίνει εἰς ἄλλο, καὶ ἀσθενέστερον ὂν μάχεται κατὰ ἰσχυροτέρου, δὲν παύει ἀπὸ τοῦ νὰ διαλύηται. Ἀλλ’ ὅταν τὰ μικρότερα εἴδη, ὀλίγα ὄντα, περικλεισμένα ἐντὸς τῶν μεγαλυτέρων, πολλῶν ὄντων σβύνωνται θραυόμενα, ἐὰν μὲν θέλωσι νὰ ἔλθωσιν εἰς τὸ εἶδος τοῦ νικήσαντος αὐτά, παύουσιν ἀπὸ τοῦ νὰ σβύνωνται καὶ ἐκ τοῦ πυρὸς γίνεται ἀήρ, ἐκ δὲ τοῦ ἀέρος γίνεται ὕδωρ. Ἂν ὅμως κινῶνται κατ’ αὐτοῦ (τοῦ ἰσχυροτέρου) ¹⁴⁴ καὶ ἂν ἓν ἀπὸ τὰ ἄλλα εἴδη συνδραμὸν συμπολεμῇ, δὲν παύουσιν ἀπὸ τοῦ νὰ διαλύωνται πρὶν ἢ ὁλοσχερῶς ἀπωθούμενα καὶ διαλελυμένα καταφύγωσιν εἰς τὸ εἶδος τῆς φύσεώς των, ἢ ἀφοῦ νικηθώσι καὶ γίνωσιν ἐκ πολλῶν ἓν μόνον πράγμα ὅμοιον πρὸς τὸ νικῆσαν, μείνωσιν ἵνα κατοικώσι μετ’ αὐτοῦ.

     Καὶ βεβαίως διὰ τὰ παθήματα ταῦτα ἕκαστον τῶν εἰδῶν τούτων μεταβάλλει τόπον ¹⁴⁵. Διότι ὁ (ἀρχικός) ὄγκος ἑκάστου εἴδους εἶναι ἀποχωρισμένος τῶν ἄλλων εἰς ἰδιαίτερον τόπον ἕνεκα τῆς κινήσεως τοῦ περιέχοντος αὐτὰ χώρου, καὶ ἐκεῖνα, ἄπερ ἑκάστοτε γίνονται ἀνόμοια πρὸς ἑαυτά, ὅμοια δὲ πρὸς ἄλλα, μεταφέρονται ὑπὸ τοῦ σεισμοῦ εἰς τὸν τόπον ἐκείνων, μὲ τὰ ὁποῖα ἤθελον ὁμοιωθῆ. Ὅσα λοιπὸν εἶναι ἄκρατα (ἁπλά) καὶ πρῶτα σώματα ὅλα ἔγιναν διὰ τοιούτων αἰτίων. Ὅτι δὲ εἰς τὰ γένη αὐτῶν ἄλλα εἴδη ἐγεννήθησαν, τούτου τὴν αἰτίαν πρέπει ν’ ἀποδώσωμεν εἰς τὴν σύστασιν ἑκάστου τῶν δυὸ στοιχείων ¹⁴⁶· διότι, δι’ ἑκάστην σύστασιν δὲν παρήχθη κατ’ ἀρχὰς τὸ τρίγωνον μὲ ἓν μόνον μέγεθος, ἀλλὰ ἔγιναν καὶ μεγαλύτερα καὶ μικρότερα, τοσαύτα δὲ τὸν ἀριθμόν, ὅσα δύνανται νὰ εἶναι τὰ εἴδη εἰς τὰ γένη ¹⁴⁷. Τοιουτοτρόπως ἀναμιγνυόμενα ταῦτα πρὸς ἑαυτὰ καὶ μεταξὺ των εἶναι ἄπειρα κατὰ τὴν ποικιλίαν, τῆς ὁποίας πρέπει νὰ γίνωσι θεωροὶ οἱ μέλλοντες νὰ εἴπωσιν ὀρθὰ περὶ τῆς φύσεως.

     Κινήσεως οὖν στάσεώς τε πέρι, τίνα τρόπον καὶ μεθ’ ὧντινων γίγνεσθον, εἰ μή τις διομολογήσεται, πόλλ’ ἂν εἴη ἐμποδὼν τῷ κατόπισθεν λογισμῷ. Τὰ μὲν οὖν ἤδη περὶ αὐτῶν εἴρηται, πρὸς δ’ ἐκείνοις ἔτι τάδε, ἐν μὲν ὁμαλότητι μηδέποτε ἐθέλειν κίνησιν ἐνεῖναι. τὸ γὰρ κινησόμενον ἄνευ τοῦ κινήσοντος ἢ τὸ κινῆσον ἄνευ τοῦ κινησομένου χαλεπόν, μᾶλλον δὲ ἀδύνατον, εἶναι· κίνησις δὲ οὐκ ἔστιν τούτων ἀπόντων, ταῦτα δὲ ὁμαλὰ εἶναί ποτε ἀδύνατον. Οὕτω δὴ στάσιν μὲν ἐν ὁμαλότητι, κίνησιν δὲ εἰς ἀνωμαλότητα ἀεὶ τιθῶμεν· αἰτία δὲ ἀνισότης αὖ τῆς ἀνωμάλου φύσεως.

     Ἀνισότητος δὲ γένεσιν μὲν διεληλύθαμεν· πῶς δέ ποτε οὐ κατὰ γένη διαχωρισθέντα ἕκαστα πέπαυται τῆς δι’ ἀλλήλων κινήσεως καὶ φορᾶς, οὐκ εἴπομεν. Ὧδε οὖν πάλιν ἐροῦμεν. Ἡ τοῦ παντὸς περίοδος, ἐπειδὴ συμπεριέλαβεν τὰ γένη, κυκλοτερὴς οὖσα καὶ πρὸς αὑτὴν πεφυκυῖα βούλεσθαι συνιέναι, σφίγγει πάντα καὶ κενὴν χώραν οὐδεμίαν ἐᾷ λείπεσθαι. Διὸ δὴ πῦρ μὲν εἰς ἅπαντα διελήλυθε μάλιστα, ἀὴρ δὲ δεύτερον, ὡς λεπτότητι δεύτερον ἔφυ, καὶ τἆλλα ταύτῃ· τὰ γὰρ ἐκ μεγίστων μερῶν γεγονότα μεγίστην κενότητα ἐν τῇ συστάσει παραλέλοιπεν, τὰ δὲ σμικρότατα ἐλαχίστην. Ἡ δὴ τῆς πιλήσεως σύνοδος τὰ σμικρὰ εἰς τὰ τῶν μεγάλων διάκενα συνωθεῖ.

     Σμικρῶν οὖν παρὰ μεγάλα τιθεμένων καὶ τῶν ἐλαττόνων τὰ μείζονα διακρινόντων, τῶν δὲ μειζόνων ἐκεῖνα συγκρινόντων, πάντ’ ἄνω κάτω μεταφέρεται πρὸς τοὺς ἑαυτῶν τόπους· μεταβάλλον γὰρ τὸ μέγεθος ἕκαστον καὶ τὴν τόπων μεταβάλλει στάσιν. Οὕτω δὴ διὰ ταῦτά τε ἡ τῆς ἀνωμαλότητος διασῳζομένη γένεσις ἀεὶ τὴν ἀεὶ κίνησιν τούτων οὖσαν ἐσομένην τε ἐνδελεχῶς παρέχεται.

     Περὶ κινήσεως ὅμως καὶ ἠρεμίας, μὲ ποῖον τρόπον καὶ διὰ ποίας αἰτίας γίνονται, ἐὰν δὲν συμφωνήσωμεν πρῶτον, πολλὰ θὰ ὑπάρξωσιν ἐμπόδια εἰς τοὺς ἑπομένους συλλογισμούς. Τινὰ μὲν περὶ αὐτῶν ἔχομεν ἤδη εἴπει· ἀλλ’ ἐκτὸς ἐκείνων θὰ εἴπωμεν καὶ ταῦτα: ὅτι ὅπου ὑπάρχει ὁμαλότης (τὸ ὁμοιόμορφον) δὲν δύναται νὰ ὑπάρχῃ κίνησις. Διότι πράγμα μέλλον νὰ κινηθῇ χωρὶς τὸ μέλλον νὰ κινήσῃ ἢ πράγμα μέλλον νὰ κινήσῃ χωρὶς τὸ μέλλον νὰ κινηθῇ εἶναι δύσκολον ἢ μᾶλλον ἀδύνατον. Λοιπὸν ἄνευ τῶν δυὸ τούτων κίνησις δὲν ὑπάρχει· ταῦτα δὲ νὰ εἶναι ὅμοια εἶναι ἀδύνατον ¹⁴⁸. Οὕτω πάντοτε τὴν ἠρεμίαν ἂς ἀνάγωμεν εἰς τὴν ὁμαλότητα, τὴν δὲ κίνησιν εἰς τὴν ἀνωμαλίαν (διαφοράν). Ἡ ἀνισότης δὲ πάλιν εἶναι αἰτία τῆς ἀνωμαλίας.

     Καὶ τῆς μὲν ἀνισότητος ἐξητάσαμεν ¹⁴⁹ τὴν γένεσιν. Ἀλλὰ πὼς ἄρα γὲ δὲν συμβαίνει ὥστε χωρισθέντα ταῦτα κατὰ τὰ εἴδη αὐτῶν ἕκαστα νὰ παύσωσιν ἀπὸ τοῦ νὰ κινῶνται καὶ νὰ μεταφέρωνται τὰ μὲν διὰ τῶν δέ, ταῦτα δὲν ἔχομεν εἴπει. Λοιπὸν πάλιν θὰ εἴπωμεν οὕτως: Ἡ περιφορὰ τοῦ σύμπαντος ἀφοῦ περιέλαβεν εἰς ἑαυτὴν τὰ εἰρημένα γένη, ἐπειδὴ εἶναι κυκλικὴ κατὰ τὴν μορφὴν καὶ ἔχει τὴν φυσικὴν τάσιν νὰ ἐπανέρχηται εἰς ἑαυτήν, συσφίγγει πάντα τὰ πράγματα καὶ δὲν ἀφίνει νὰ μένη τόπος κενὸς οὐδείς. Διὰ τοῦτο πρὸ πάντων τὸ πῦρ εἰσδύει εἰς ὅλα τὰ πράγματα καὶ κατὰ δεύτερον λόγον ὁ ἀήρ, καθ’ ὄτι φύσει δεύτερος κατὰ τὴν λεπτότητα, καὶ τὰ ἄλλα εἴδη κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον. Διότι ὅσα ἔγιναν ἐκ μερῶν μεγίστων ἀφίνουσι μέγιστον κενὸν εἰς τὴν σύστασιν αὐτῶν, τὰ δὲ σμικρότατα ἐλάχιστον. Ὅθεν ἡ κίνησις τῆς συμπυκνώσεως ὠθεῖ τὰ μικρὰ εἰς τὰ κενὰ τῶν μεγάλων (24).

     Ὅταν λοιπὸν τὰ μικρὰ τίθενται πλησίων τῶν μεγάλων, καὶ τὰ μὲν μικρὰ χωρίζωσι τὰ μεγάλα, τὰ δὲ μεγάλα συμπιέζωσι τὰ μικρά, ὅλα ἄνω-κάτω μεταφέρονται εἰς τοὺς ἰδιαιτέρους αὐτῶν τόπους. Διότι ἕκαστον μεταβάλλον τὸ μέγεθος μεταβάλλει καὶ τὸν τόπον, ἐν ᾢ ἵσταται. Οὕτω καὶ διὰ τοὺς λόγους τούτους ἡ γέννησις τῆς ἀνωμαλίας, διατηρουμένη πάντοτε, παράγει τὴν συνεχῆ κίνησιν τῶν στοιχείων τούτων, ἤτις εἶναι καὶ θὰ εἶναι ἀδιακόπως.

     Μετὰ δὴ ταῦτα δεῖ νοεῖν ὅτι πυρός τε γένη πολλὰ γέγονεν, οἷον φλὸξ τό τε ἀπὸ τῆς φλογὸς ἀπιόν, ὃ κάει μὲν οὔ, φῶς δὲ τοῖς ὄμμασιν παρέχει, τό τε φλογὸς ἀποσβεσθείσης ἐν τοῖς διαπύροις καταλειπόμενον αὐτοῦ· κατὰ ταὐτὰ δὲ ἀέρος, τὸ μὲν εὐαγέστατον ἐπίκλην αἰθὴρ καλούμενος, ὁ δὲ θολερώτατος ὁμίχλη τε καὶ σκότος, ἕτερά τε ἀνώνυμα εἴδη, γεγονότα διὰ τὴν τῶν τριγώνων ἀνισότητα. Τὰ δὲ ὕδατος διχῇ μὲν πρῶτον, τὸ μὲν ὑγρόν, τὸ δὲ χυτὸν γένος αὐτοῦ.

     Τὸ μὲν οὖν ὑγρὸν διὰ τὸ μετέχον εἶναι τῶν γενῶν τῶν ὕδατος ὅσα σμικρά, ἀνίσων ὄντων, κινητικὸν αὐτό τε καθ’ αὑτὸ καὶ ὑπ’ ἄλλου διὰ τὴν ἀνωμαλότητα καὶ τὴν τοῦ σχήματος ἰδέαν γέγονεν· τὸ δὲ ἐκ μεγάλων καὶ ὁμαλῶν στασιμώτερον μὲν ἐκείνου καὶ βαρὺ πεπηγὸς ὑπὸ ὁμαλότητός ἐστιν, ὑπὸ δὲ πυρὸς εἰσιόντος καὶ διαλύοντος αὐτὸ τὴν ὁμαλότητα ἀποβάλλει, ταύτην δὲ ἀπολέσαν μετίσχει μᾶλλον κινήσεως, γενόμενον δὲ εὐκίνητον, ὑπὸ τοῦ πλησίον ἀέρος ὠθούμενον καὶ κατατεινόμενον ἐπὶ γῆν, τήκεσθαι μὲν τὴν τῶν ὄγκων καθαίρεσιν, ῥοὴν δὲ τὴν κατάτασιν ἐπὶ γῆν ἐπωνυμίαν ἑκατέρου τοῦ πάθους ἔλαβεν. Πάλιν δ’ ἐκπίπτοντος αὐτόθεν τοῦ πυρός, ἅτε οὐκ εἰς κενὸν ἐξιόντος, ὠθούμενος ὁ πλησίον ἀὴρ εὐκίνητον ὄντα ἔτι τὸν ὑγρὸν ὄγκον εἰς τὰς τοῦ πυρὸς ἕδρας συνωθῶν αὐτὸν αὑτῷ συμμείγνυσιν· ὁ δὲ συνωθούμενος ἀπολαμβάνων τε τὴν ὁμαλότητα πάλιν, ἅτε τοῦ τῆς ἀνωμαλότητος δημιουργοῦ πυρὸς ἀπιόντος, εἰς ταὐτὸν αὑτῷ καθίσταται. Καὶ τὴν μὲν τοῦ πυρὸς ἀπαλλαγὴν ψῦξιν, τὴν δὲ σύνοδον ἀπελθόντος ἐκείνου πεπηγὸς εἶναι γένος προσερρήθη.

     Τούτων δὴ πάντων ὅσα χυτὰ προσείπομεν ὕδατα, τὸ μὲν ἐκ λεπτοτάτων καὶ ὁμαλωτάτων πυκνότατον γιγνόμενον, μονοειδὲς γένος, στίλβοντι καὶ ξανθῷ χρώματι κοινωθέν, τιμαλφέστατον κτῆμα χρυσὸς ἠθημένος διὰ πέτρας ἐπάγη· χρυσοῦ δὲ ὄζος, διὰ πυκνότητα σκληρότατον ὂν καὶ μελανθέν, ἀδάμας ἐκλήθη. Τὸ δ’ ἐγγὺς μὲν χρυσοῦ τῶν μερῶν, εἴδη δὲ πλείονα ἑνὸς ἔχον, πυκνότητι δέ, τῇ μὲν χρυσοῦ πυκνότερον ὄν, καὶ γῆς μόριον ὀλίγον καὶ λεπτὸν μετασχόν, ὥστε σκληρότερον εἶναι, τῷ δὲ μεγάλα ἐντὸς αὑτοῦ διαλείμματα ἔχειν κουφότερον, τῶν λαμπρῶν πηκτῶν τε ἓν γένος ὑδάτων χαλκὸς συσταθεὶς γέγονεν· τὸ δ’ ἐκ γῆς αὐτῷ μειχθέν, ὅταν παλαιουμένω διαχωρίζησθον πάλιν ἀπ’ ἀλλήλων, ἐκφανὲς καθ’ αὑτὸ γιγνόμενον ἰὸς λέγεται.

     Τἆλλα δὲ τῶν τοιούτων οὐδὲν ποικίλον ἔτι διαλογίσασθαι τὴν τῶν εἰκότων μύθων μεταδιώκοντα ἰδέαν· ἣν ὅταν τις ἀναπαύσεως ἕνεκα τοὺς περὶ τῶν ὄντων ἀεὶ καταθέμενος λόγους, τοὺς γενέσεως πέρι διαθεώμενος εἰκότας ἀμεταμέλητον ἡδονὴν κτᾶται, μέτριον ἂν ἐν τῷ βίῳ παιδιὰν καὶ φρόνιμον ποιοῖτο. Ταύτῃ δὴ καὶ τὰ νῦν ἐφέντες τὸ μετὰ τοῦτο τῶν αὐτῶν πέρι τὰ ἑξῆς εἰκότα δίιμεν τῇδε. Τὸ πυρὶ μεμειγμένον ὕδωρ, ὅσον λεπτὸν ὑγρόν τε διὰ τὴν κίνησιν καὶ τὴν ὁδὸν ἣν κυλινδούμενον ἐπὶ γῆς ὑγρὸν λέγεται, μαλακόν τε αὖ τῷ τὰς βάσεις ἧττον ἑδραίους οὔσας ἢ τὰς γῆς ὑπείκειν, τοῦτο ὅταν πυρὸς ἀποχωρισθὲν ἀέρος τε μονωθῇ, γέγονεν μὲν ὁμαλώτερον, συνέωσται δὲ ὑπὸ τῶν ἐξιόντων εἰς αὑτό, παγέν τε οὕτως τὸ μὲν ὑπὲρ γῆς μάλιστα παθὸν ταῦτα χάλαζα, τὸ δ’ ἐπὶ γῆς κρύσταλλος, τὸ δὲ ἧττον, ἡμιπαγές τε ὂν ἔτι, τὸ μὲν ὑπὲρ γῆς αὖ χιών, τὸ δ’ ἐπὶ γῆς συμπαγὲν ἐκ δρόσου γενόμενον πάχνη λέγεται.

     Μετὰ ταῦτα πρέπει νὰ ἔχωμεν κατὰ νοῦν ὅτι πολλὰ εἴδη πυρὸς ὑπάρχουσιν, ὡς ἡ φλὸξ καὶ ἐκεῖνο ὅπερ ἀπορρέει ἐκ τῆς φλογὸς καὶ ὅπερ δὲν καίει μέν, ἀλλὰ δίδει φῶς εἰς τοὺς ὀφθαλμούς, καὶ ἐκεῖνο ὅπερ ἐκ τοῦ πυρὸς μένει εἰς τὰ διάπυρα σώματα, ὅταν ἡ φλὸξ σβεσθῇ (25). Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον εἰς τὸν ἀέρα ὑπάρχει τὸ καθαρώτατον μέρος ὀνομαζόμενον αἰθήρ, καὶ τὸ θολερώτατον καλούμενον νέφος καὶ σκότος, καὶ ἄλλα εἴδη χωρὶς ὄνομα, τὰ ὁποῖα ἐγεννήθησαν διὰ τὴν ἀνισότητα τῶν τριγώνων. Τὰ δὲ εἴδη τοῦ ὕδατος εἶναι κατὰ πρώτον δυό, τὸ ὑγρὸν καὶ τὸ χυτὸν (26).

     Τὸ μὲν ὑγρόν, ἐπειδὴ σύγκειται ἐκ μερῶν ὕδατος σμικρῶν καὶ ἀνίσων, εἶναι κινητὸν ὑφ’ ἑαυτοῦ καὶ ὑπ’ ἄλλου, ἕνεκα τῆς ἀνωμαλίας του καὶ τῶν ἰδιοτήτων τοῦ σχήματός του. Τὸ ἄλλο ὅμως, ἐπειδὴ ἀποτελεῖται ἐκ μερῶν μεγάλων καὶ ἴσων, ὂν στασιμώτερον τοῦ πρώτου καὶ βαρύ, εἶναι συμπαγὲς ἕνεκα τῆς ὁμαλότητός του, ἀλλ’ ὑπὸ τὴν ἐνέργειαν τοῦ πυρός, τὸ ὁποῖον διαπερᾶ καὶ διαλύει αὐτό, ἀποβάλλον τὸ ὁμοιόμορφον αὐτοῦ ἀποκτᾶ περισσοτέραν κίνησιν, καὶ ἐπειδὴ γίνεται εὐκίνητον, ὠθεῖται ὑπὸ τοῦ πλησίον ἀέρος καὶ ἐκτείνεται ἐπὶ τῆς γῆς, και τήξις μὲν ἡ διάλυσις τῆς μάζης του, ῥοὴ δὲ ἡ ἐπὶ τῆς γῆς διάχυσις αὐτοῦ ὠνομάσθησαν, ἕκαστον τῶν παθῶν τούτων. Καὶ πάλιν, ὅταν ἐξέρχηται ἐξ αὐτοῦ τὸ πῦρ, ἐπειδὴ τοῦτο δὲν μεταβαίνει εἰς τὸ κενόν, ὁ πλησίον ἀήρ, ὠθούμενος ὑπ’ αὐτοῦ καὶ ὠθῶν τὸν ὑγρὸν ὄγκον, ἀκόμη εὐκίνητον ὄντα, εἰς τοὺς τόπους τοὺς ὁποίους ἀφῆκε κενοὺς τὸ πῦρ, τὸν συμπιέζει εἰς ἑαυτόν· οὗτος δὲ (ὁ ὑγρὸς ὄγκος) διὰ τῆς πιέσεως ἐπανακτὼν τὴν ὁμαλότητα αὐτοῦ, διότι ἀπῆλθε τὸ πῦρ, τὸ αἴτιον τῆς ἀνωμαλίας, γίνεται ὡς πρότερον ὁ αὐτὸς πρὸς ἑαυτόν. Καὶ ἡ μὲν ἀποχώρησις τοῦ πυρὸς ὠνομάσθη ψύξις, ἡ δὲ μετὰ τὴν ἀποχώρησιν τούτου συμπύκνωσις ὠνομάσθη πήξις.

     Ἐξ ὅλων δὲ τούτων, ὅσα ὠνομάσαμεν χυτὰ ὕδατα, ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον, ἐπειδὴ γίνεται ἐκ λεπτοτάτων καὶ ὁμαλωτάτων μερῶν, εἶναι τὸ πυκνότατον, ἓν ἁπλοῦν εἶδος μετέχον χρώματος στιλπνοῦ καὶ ξανθοῦ, ἀπόκτημα πολυτιμότατον, εἶναι ὀ χρυσός, ὅστις γίνεται στερεός, διότι ὑπέστη διήθησιν διὰ μέσου πέτρας. Καὶ ὁ ὄζος τοῦ χρυσοῦ, ὅστις διὰ τὴν πυκνότητα αὐτοῦ εἶναι σκληρότατος καὶ μελανὸς τὸ χρῶμα, ὠνομάσθη ἀδάμας (27). Ἐκεῖνο δὲ οὐ τὰ μέρη εἶναι μικρὰ ὡς τὰ τοῦ χρυσοῦ, ἀλλ’ ἔχει εἴδη πλείω τοῦ ἑνός, εἶναι δὲ καὶ πυκνότερον τοῦ χρυσοῦ, καὶ ἔχει ὀλίγον καὶ λεπτὸν μέρος γῆς, ὥστε νὰ εἶναι σκληρότερον, ἀλλὰ ἐπειδὴ ἔχει ἐντὸς ἑαυτοῦ μεγάλα διαλείμματα, εἶναι ἐλαφρότερον, τοῦτο εἶναι ἓν εἶδος ἐκ τῶν λαμπρῶν καὶ συμπιεστῶν ὑδάτων καὶ στερεοποιηθὲν ἀποτελεῖ τον χαλκόν. Τὸ δὲ μέρος τῆς γῆς τὸ μιχθὲν μετ’ αὐτοῦ, ὅταν καὶ τὰ δυὸ παλαιούμενα ἀποχωρίζωνται πάλιν ἀπ’ ἀλλήλων, γινόμενον φανερὸν ὡς ὑπάρχον καθ’ ἑαυτὸ λέγεται ἰὸς (σκωρία).

     Περὶ δὲ τῶν ἄλλων, ἐκ τῶν τοιούτων οὐδόλως εἶναι δύσκολον νὰ ἐξηγηθῇ τὶς ἀκόμη, ἀκολουθῶν τὴν πιθαναλογίαν διὰ τῆς ὁποίας, (ὅταν χάριν ἀναπαύσεως ἀφίνη τοὺς λόγους περὶ τῶν αἰωνίων ὄντων καὶ προσέχων εἰς τοὺς πιθανοὺς λόγους περὶ ἐκείνου, ὅπερ γίνεται, ἀποκτᾶ ἡδονὴν ἀμεταμέλητον), δύναται νὰ εὕρῃ παιδείαν μεμετρημένην καὶ φρόνιμον ἐν τῇ ζωῇ του. Οὕτω δὲ καὶ ἠμεῖς τώρα ὁμοίως ὁδηγούμενοι, ὡς πρότερον, θὰ ἐκθέσωμεν περὶ τῶν πραγμάτων τούτων τὰς ἑξῆς πιθανότητας τοιουτοτρόπως. Τὸ ὕδωρ, ἀναμιχθὲν μὲ τὸ πῦρ, ὅσον εἶναι λεπτὸν καὶ ὑγρὸν (καὶ διὰ τὴν κίνησιν καὶ τὸν δρόμον, τὸν ὁποῖον λαμβάνει κυλιόμενον ἐπὶ τῆς γῆς, λέγεται ὑγρόν), καὶ μαλακὸν συνάμα, διότι αἱ βάσεις αὐτοῦ, οὖσαι ὀλιγώτερον στερεαὶ παρὰ τὰς βάσεις τῆς γῆς, εὐκόλως ὑποχωρούσι, τοῦτο (τὸ ὕδωρ), ὅταν ἀποχωρισθὲν ἀπὸ τοῦ πυρὸς καὶ ἀπὸ τοῦ ἀέρος μείνῃ μόνον, γίνεται ὁμαλώτερον καὶ διὰ τὴν ἀποχώρησιν ἐκείνην συνωθεῖται εἰς ἑαυτό· καὶ τοιουτοτρόπως πυκνωθέν, ἐκεῖνο ὅπερ πάσχει τοῦτο εἰς μέγαν βαθμὸν ὑπεράνω τῆς γῆς λέγεται χάλαζα, τὸ δὲ ἐπὶ τῆς γῆς παθὸν τοῦτο ὀνομάζεται κρύσταλλος (πάγος), τὸ δὲ παθὸν εἰς ὀλιγώτερον βαθμὸν καὶ κατὰ τὸ ἥμισυ μόνον πηχθέν, τοῦτο, ἂν εἶναι ὑπεράνω τῆς γῆς, καλείται χιών, καὶ ἐὰν πυκνωθῇ ἐπὶ τῆς γῆς καὶ γεννᾶται ἐκ τῆς δρόσου, λέγεται πάχνη.

     Τὰ δὲ δὴ πλεῖστα ὑδάτων εἴδη μεμειγμένα ἀλλήλοις –σύμπαν μὲν τὸ γένος, διὰ τῶν ἐκ γῆς φυτῶν ἠθημένα, χυμοὶ λεγόμενοι– διὰ δὲ τὰς μείξεις ἀνομοιότητα ἕκαστοι σχόντες τὰ μὲν ἄλλα πολλὰ ἀνώνυμα γένη παρέσχοντο, τέτταρα δὲ ὅσα ἔμπυρα εἴδη, διαφανῆ μάλιστα γενόμενα, εἴληφεν ὀνόματα αὐτῶν, τὸ μὲν τῆς ψυχῆς μετὰ τοῦ σώματος θερμαντικὸν οἶνος, τὸ δὲ λεῖον καὶ διακριτικὸν ὄψεως διὰ ταῦτά τε ἰδεῖν λαμπρὸν καὶ στίλβον λιπαρόν τε φανταζόμενον ἐλαιηρὸν εἶδος, πίττα καὶ κίκι καὶ ἔλαιον αὐτὸ ὅσα τ’ ἄλλα τῆς αὐτῆς δυνάμεως· ὅσον δὲ διαχυτικὸν μέχρι φύσεως τῶν περὶ τὸ στόμα συνόδων, ταύτῃ τῇ δυνάμει γλυκύτητα παρεχόμενον, μέλι τὸ κατὰ πάντων μάλιστα πρόσρημα ἔσχεν, τὸ δὲ τῆς σαρκὸς διαλυτικὸν τῷ κάειν, ἀφρῶδες γένος, ἐκ πάντων ἀφορισθὲν τῶν χυμῶν, ὀπὸς ἐπωνομάσθη.

     Γῆς δὲ εἴδη, τὸ μὲν ἠθημένον διὰ ὕδατος τοιῷδε τρόπῳ γίγνεται σῶμα λίθινον. Τὸ συμμιγὲς ὕδωρ ὅταν ἐν τῇ συμμείξει κοπῇ, μετέβαλεν εἰς ἀέρος ἰδέαν· γενόμενος δὲ ἀὴρ εἰς τὸν ἑαυτοῦ τόπον ἀναθεῖ. Κενὸν δ’ ὑπερεῖχεν αὐτῶν οὐδέν· τὸν οὖν πλησίον ἔωσεν ἀέρα. Ὁ δὲ ἅτε ὢν βαρύς, ὠσθεὶς καὶ περιχυθεὶς τῷ τῆς γῆς ὄγκῳ, σφόδρα ἔθλιψεν συνέωσέν τε αὐτὸν εἰς τὰς ἕδρας ὅθεν ἀνῄει ὁ νέος ἀήρ· συνωσθεῖσα δὲ ὑπὸ ἀέρος ἀλύτως ὕδατι γῆ συνίσταται πέτρα, καλλίων μὲν ἡ τῶν ἴσων καὶ ὁμαλῶν διαφανὴς μερῶν, αἰσχίων δὲ ἡ ἐναντία.

     Τὸ δὲ ὑπὸ πυρὸς τάχους τὸ νοτερὸν πᾶν ἐξαρπασθὲν καὶ κραυρότερον ἐκείνου συστάν, ᾧ γένει κέραμον ἐπωνομάκαμεν, τοῦτο γέγονεν· ἔστιν δὲ ὅτε νοτίδος ὑπολειφθείσης χυτὴ γῆ γενομένη διὰ πυρὸς ὅταν ψυχθῇ, γίγνεται τὸ μέλαν χρῶμα ἔχον λίθος. Τὼ δ’ αὖ κατὰ ταὐτὰ μὲν ταῦτα ἐκ συμμείξεως ὕδατος ἀπομονουμένω πολλοῦ, λεπτοτέρων δὲ ἐκ γῆς μερῶν ἁλμυρώ τε ὄντε, ἡμιπαγῆ γενομένω καὶ λυτὼ πάλιν ὑφ’ ὕδατος, τὸ μὲν ἐλαίου καὶ γῆς καθαρτικὸν γένος λίτρον, τὸ δ’ εὐάρμοστον ἐν ταῖς κοινωνίαις ταῖς περὶ τὴν τοῦ στόματος αἴσθησιν ἁλῶν κατὰ λόγον [νόμου] θεοφιλὲς σῶμα ἐγένετο.

     Τὰ δὲ κοινὰ ἐξ ἀμφοῖν ὕδατι μὲν οὐ λυτά, πυρὶ δέ, διὰ τὸ τοιόνδε οὕτω συμπήγνυται. Γῆς ὄγκους πῦρ μὲν ἀήρ τε οὐ τήκει· τῆς γὰρ συστάσεως τῶν διακένων αὐτῆς σμικρομερέστερα πεφυκότα, διὰ πολλῆς εὐρυχωρίας ἰόντα, οὐ βιαζόμενα, ἄλυτον αὐτὴν ἐάσαντα ἄτηκτον παρέσχεν· τὰ δὲ ὕδατος ἐπειδὴ μείζω πέφυκεν μέρη, βίαιον ποιούμενα τὴν διέξοδον, λύοντα αὐτὴν τήκει. Γῆν μὲν γὰρ ἀσύστατον ὑπὸ βίας οὕτως ὕδωρ μόνον λύει, συνεστηκυῖαν δὲ πλὴν πυρὸς οὐδέν· εἴσοδος γὰρ οὐδενὶ πλὴν πυρὶ λέλειπται.

     Τὴν δὲ ὕδατος αὖ σύνοδον τὴν μὲν βιαιοτάτην πῦρ μόνον, τὴν δὲ ἀσθενεστέραν ἀμφότερα, πῦρ τε καὶ ἀήρ, διαχεῖτον, ὁ μὲν κατὰ τὰ διάκενα, τὸ δὲ καὶ κατὰ τὰ τρίγωνα· βίᾳ δὲ ἀέρα συστάντα οὐδὲν λύει πλὴν κατὰ τὸ στοιχεῖον, ἀβίαστον δὲ κατατήκει μόνον πῦρ. Τὰ δὴ τῶν συμμείκτων ἐκ γῆς τε καὶ ὕδατος σωμάτων, μέχριπερ ἂν ὕδωρ αὐτοῦ τὰ τῆς γῆς διάκενα καὶ βίᾳ συμπεπιλημένα κατέχῃ, τὰ μὲν ὕδατος ἐπιόντα ἔξωθεν εἴσοδον οὐκ ἔχοντα μέρη περιρρέοντα τὸν ὅλον ὄγκον ἄτηκτον εἴασεν, τὰ δὲ πυρὸς εἰς τὰ τῶν ὑδάτων διάκενα εἰσιόντα, ὅπερ ὕδωρ γῆν, τοῦτο πῦρ [ἀέρα] ἀπεργαζόμενα, τηχθέντι τῷ κοινῷ σώματι ῥεῖν μόνα αἴτια συμβέβηκεν· τυγχάνει δὲ ταῦτα ὄντα, τὰ μὲν ἔλαττον ἔχοντα ὕδατος ἢ γῆς, τό τε περὶ τὴν ὕαλον γένος ἅπαν ὅσα τε λίθων χυτὰ εἴδη καλεῖται, τὰ δὲ πλέον ὕδατος αὖ, πάντα ὅσα κηροειδῆ καὶ θυμιατικὰ σώματα συμπήγνυται.

     Αἱ δὲ πολυάριθμοι ποιότητες ὕδατος, αἱ ὁποῖαι εἶναι ἀνάμικτοι μεταξὺ των καὶ διυλίζονται διὰ τῶν φυτῶν τῆς γῆς ὄλαι ὁμοῦ λέγονται χυμοί. Οὗτοι δέ, ἕνεκα τῶν ἀναμίξεων, ἐπειδὴ εἶναι ἕκαστος διάφορος τοῦ ἄλλου, οἱ μὲν περισσότεροι ἀπετέλεσαν ἀνώνυμα εἴδη, τέσσαρα ὅμως, τὰ ὁποῖα περιέχουσι πῦρ, ἐπειδὴ ἤσαν μᾶλλον προφανῆ, ἔλαβον ἴδια ὀνόματα· καὶ τὸ μὲν δυνάμενον νὰ θερμαίνη τὴν ψυχὴν ἅμα καὶ τὸ σῶμα εἶναι ὁ οἶνος· τὸ δὲ ἄλλο, τὸ ὁποῖον εἶναι λεῖον καὶ ἱκανὸν νὰ διαστέλλῃ τὴν ὅρασιν καὶ διὰ τοῦτο, εἶναι λαμπρὸν κατὰ τὴν ὄψιν καὶ φαίνεται στιλπνὸν καὶ παχὺ εἶναι το ἐλαιώδες εἶδος, ἤτοι ἡ πίσσα, ὁ χυμὸς τῆς ρητίνης, αὐτὸ τὸ ἔλαιον καὶ ὅσοι ἄλλοι χυμοὶ εἶναι τῆς αὐτῆς φύσεως. Ἐκεῖνο δὲ τὸ εἶδος, τὸ ὁποῖον εἶναι διαχυτικὸν ὅσον τὸ ἐπιτρέπει ἡ φύσις τοῦ ὀργανισμοῦ τοῦ στόματος, καὶ διὰ τῆς ἰδιότητος ταύτης παράγει τὴν γλυκύτητα, ἔλαβεν ἐν γένει τὸ ὄνομα μέλι· καὶ ἐκεῖνο, ὅπερ διαλύει μὲ τὴν καυστικότητα αὐτοῦ τὰς σάρκας καὶ κάμνει ἀφρὸν καὶ καλῶς διακρίνεται ἀπὸ ὅλους τους ἄλλους χυμούς, ὠνομάσθη ὀπός.

     Ἐκ δὲ τῶν εἰδῶν τῆς γῆς τὸ μὲν καθαρισθὲν διὰ μέσου τοῦ ὕδατος γίνεται λίθινον σῶμα κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον. Τὸ ὕδωρ τὸ ἀναμεμιγμένον μετ’ αὐτῆς, ὅταν εἰς τὴν μίξιν κατατμηθῇ, μεταβάλλεται εἰς μορφὴν ἀέρος, καὶ ὅταν γίνῃ ἀὴρ τρέχει ἐπάνω εἰς τὸν τόπον αὐτοῦ. Ἐπειδὴ δὲ δὲν ὑπάρχει κανὲν κενὸν πέριξ, τὸν μὲν πλησίον ἀέρα ἀπωθεῖ, οὗτος δέ, ἐπειδὴ εἶναι βαρὺς ὠθούμενος καὶ διαχεόμενος πέριξ τῆς μάζης τῆς γῆς, θλίβει αὐτὴν σφοδρῶς καὶ τὴν σπρώχνει εἰς τοὺς τόπους, ὀπόθεν εἶχεν ἐξέλθει ὁ νεωστὶ σχηματισθεῖς ἀήρ. Συμπιεσθεῖσα ἔπειτα ὑπὸ τοῦ ἀέρος ἡ γῆ γίνεται μετὰ τοῦ ὕδατος, ὅπερ δὲν δύναται πλέον νὰ διαλυθῇ, πέτρα, ὡραιοτέρα μὲν ἐκείνη, ἤτις ἀποτελουμένη ἐκ μερῶν ἴσων καὶ ὁμοιομόρφων εἶναι διαφανής, ἀσχημοτέρα δὲ ἡ ἐναντίας ἔχουσα ἰδιότητας.

     Ἐκείνη ὅμως, ἤτις ὑπὸ τῆς ταχύτητος τοῦ πυρὸς ἐστερήθη πάσης ὑγρασίας καὶ συνεπυκνώθη εἰς σῶμα ξηρότερον τοῦ πρώτου, γίνεται ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ὠνομάσαμεν κέραμον. Ἐνίοτε δέ, ὅταν ἀπομείνῃ ὑγρασία, ἡ γῆ, ἐπειδὴ ἐχύθη διὰ τοῦ πυρός, ὅταν ψυχθῇ, γίνεται ὁ λίθος ὁ ἔχων χρῶμα μέλαν. Ἐκ τῶν δυὸ δὲ τούτων, τὰ ὁποία τοιουτοτρόπως γυμνοῦνται μεγάλης ποσότητος ὕδατος, ὅπερ ἦτο ἀνάμικτον μετ’ αὐτῶν, καὶ ἀποτελοῦνται ἐκ μερῶν γῆς λεπτοτέρων καὶ εἶναι ἁλμυρά, ὅταν ἡ πῆξις αὐτῶν γίνῃ κατὰ τὸ ἥμισυ καὶ εἶναι ταῦτα ἀκόμη διαλυτὰ ὑπὸ τοῦ ὕδατος σχηματίζεται τὸ νίτρον, τὸ ὁποῖον εἶναι ἱκανὸν νὰ καθαρίζῃ (ἀπό) τὸ ἔλαιον καὶ τὴν γῆν, καὶ προσέτι ἐκεῖνο, ὅπερ τόσον καλῶς προσαρμόζεται εἰς τὰ ἀρτύματα διὰ τὴν αἴσθησιν τοῦ στόματος, τὸ σῶμα τῶν ἁλάτων, τὸ ὁποῖον εἶναι τόσον προσφιλὲς εἰς τοὺς θεούς, καθὼς λέγει ὁ νόμος (28).

     Τὰ δὲ σύνθετα, ἐκ τῶν δυὸ εἰδῶν (γῆς καὶ ὕδατος), τὰ ὁποῖα ὑπὸ μὲν τοῦ ὕδατος δὲν εἶναι διαλυτά, εἶναι ὅμως ὑπὸ τοῦ πυρός, συμπηγνύονται τοιουτοτρόπως διὰ τὸν ἑξῆς λόγον. Ὄγκους γῆς (29) δὲν διαλύει οὔτε τὸ πῦρ οὔτε ὁ ἀήρ, διότι, ἐπειδὴ ταῦτα ἀποτελοῦνται ἀπὸ μέρη φύσει μικρότερα τῶν κενῶν τῆς συστάσεως τῆς γῆς καὶ μεταβαίνουσιν ἄνευ βίας διὰ μέσου πολλῆς εὐρυχωρίας, ἀφίνουσιν ἀδιάλυτον καὶ δὲν τήκουσιν αὐτήν. Ἀλλὰ τὰ μέρη τοῦ ὕδατος, ἐπειδὴ εἶναι φύσει μεγαλύτερα, εὑρίσκοντα διὰ βίας ἔξοδον, διαλύουσι καὶ τήκουσιν αὐτήν. Τὴν γῆν λοιπόν, ἤτις δὲν εἶναι συμπαγής, μόνον τὸ ὕδωρ δύναται τοιουτοτρόπως νὰ διαλύσῃ διὰ τῆς βίας, ἀλλ’ ὅταν εἶναι συμπαγὴς οὐδὲν ἄλλο τὴν διαλύει πλὴν τοῦ πυρός, διότι εἰς οὐδὲν ἄλλο ἀπομένει εἴσοδος ἐκεῖ παρὰ εἰς τὸ πῦρ.

     Καὶ πάλιν τὴν πύκνωσιν τοῦ ὕδατος, ὅταν εἶναι βιαιοτάτη, μόνον τὸ πῦρ, ὅταν δὲ εἶναι ἀσθενεστέρα καὶ τὰ δυό, πῦρ καὶ ἀὴρ τὴν διαλύουσιν, ὁ μὲν ἀὴρ εἰσερχόμενος εἰς τὰ κενά, τὸ δὲ πῦρ καὶ εἰς τὰ στοιχειώδη τρίγωνα (30). Τὸν δὲ ἀέρα τὸν ἰσχυρῶς πυκνωθέντα οὐδὲν δύναται νὰ διαλύσῃ, ἐκτὸς ἐὰν διαλύσῃ εἰς τὰ στοιχεῖα του, ἐὰν δὲ εἶναι ἀβίαστος ἡ πύκνωσις, μόνον τὸ πῦρ διαλύει αὐτὸν (31). Ὡς πρὸς τὰ σώματα δὲ τὰ μικτὰ ἐκ γῆς καὶ ὕδατος, ἐνόσω τὸ ὕδωρ κατέχει τὰ κενὰ τῆς γῆς συμπεπιεσμένης μὲ δύναμιν, τὰ μέρη τοῦ ὕδατος τὰ ἐπερχόμενα ἔξωθεν μὴ εὑρίσκοντα εἴσοδον καὶ περιρρέοντα ὄλον τὸν ὄγκον, τὴν ἀφίνουσιν ἀδιάλυτον· ἀλλὰ τὰ μέρη τοῦ πυρὸς εἰσερχόμενα εἰς τὰ κενὰ τῶν ὑδάτων, ἐκεῖνο ὅπερ τὸ ὕδωρ προξενεῖ εἰς τὴν γῆν, τοῦτο προξενοῦντα τὰ μέρη τοῦ πυρὸς εἰς τὸ ὕδωρ, γίνονται αὐτὰ μόνα αἴτια εἰς τὸ μικτὸν σῶμα νὰ διαλυθῇ καὶ νὰ γίνῃ ῥευστόν. Καὶ τοιαῦτα σώματα συμβαίνει ἄλλα μὲν νὰ ἔχωσιν ὀλιγώτερον ὕδωρ παρὰ γῆν, καὶ ταῦτα εἶναι πάντα τὰ εἴδη τῆς ὑάλου καὶ πάντες οἱ λίθοι, οἵτινες καλοῦνται χυτοί, ἄλλα δὲ ἀνάπαλιν, ἔχουσι περισσότερον ὕδωρ καὶ εἶναι ὅλα τὰ σώματα τὰ κηροειδὴ καὶ τὰ κατάλληλα πρὸς ἀρωματισμὸν (θυμιάματα).

     Καὶ τὰ μὲν δὴ σχήμασι κοινωνίαις τε καὶ μεταλλαγαῖς εἰς ἄλληλα πεποικιλμένα εἴδη σχεδὸν ἐπιδέδεικται· τὰ δὲ παθήματα αὐτῶν δι’ ἃς αἰτίας γέγονεν πειρατέον ἐμφανίζειν. Πρῶτον μὲν οὖν ὑπάρχειν αἴσθησιν δεῖ τοῖς λεγομένοις ἀεί, σαρκὸς δὲ καὶ τῶν περὶ σάρκα γένεσιν, ψυχῆς τε ὅσον θνητόν, οὔπω διεληλύθαμεν· τυγχάνει δὲ οὔτε ταῦτα χωρὶς τῶν περὶ τὰ παθήματα ὅσα αἰσθητικὰ οὔτ’ ἐκεῖνα ἄνευ τούτων δυνατὰ ἱκανῶς λεχθῆναι, τὸ δὲ ἅμα σχεδὸν οὐ δυνατόν. Ὑποθετέον δὴ πρότερον θάτερα, τὰ δ’ ὑποτεθέντα ἐπάνιμεν αὖθις. Ἵνα οὖν ἑξῆς τὰ παθήματα λέγηται τοῖς γένεσιν, ἔστω πρότερα ἡμῖν τὰ περὶ σῶμα καὶ ψυχὴν ὄντα.

     Πρῶτον μὲν οὖν ᾗ πῦρ θερμὸν λέγομεν, ἴδωμεν ὧδε σκοποῦντες, τὴν διάκρισιν καὶ τομὴν αὐτοῦ περὶ τὸ σῶμα ἡμῶν γιγνομένην ἐννοηθέντες. Ὅτι μὲν γὰρ ὀξύ τι τὸ πάθος, πάντες σχεδὸν αἰσθανόμεθα· τὴν δὲ λεπτότητα τῶν πλευρῶν καὶ γωνιῶν ὀξύτητα τῶν τε μορίων σμικρότητα καὶ τῆς φορᾶς τὸ τάχος, οἷς πᾶσι σφοδρὸν ὂν καὶ τομὸν ὀξέως τὸ προστυχὸν ἀεὶ τέμνει, λογιστέον ἀναμιμνῃσκομένοις τὴν τοῦ σχήματος αὐτοῦ γένεσιν, ὅτι μάλιστα ἐκείνη καὶ οὐκ ἄλλη φύσις διακρίνουσα ἡμῶν κατὰ σμικρά τε τὰ σώματα κερματίζουσα τοῦτο ὃ νῦν θερμὸν λέγομεν εἰκότως τὸ πάθημα καὶ τοὔνομα παρέσχεν. Τὸ δ’ ἐναντίον τούτων κατάδηλον μέν, ὅμως δὲ μηδὲν ἐπιδεὲς ἔστω λόγου.

     Τὰ γὰρ δὴ τῶν περὶ τὸ σῶμα ὑγρῶν μεγαλομερέστερα εἰσιόντα, τὰ σμικρότερα ἐξωθοῦντα, εἰς τὰς ἐκείνων οὐ δυνάμενα ἕδρας ἐνδῦναι, συνωθοῦντα ἡμῶν τὸ νοτερόν, ἐξ ἀνωμάλου κεκινημένου τε ἀκίνητον δι’ ὁμαλότητα καὶ τὴν σύνωσιν ἀπεργαζόμενα πήγνυσιν· τὸ δὲ παρὰ φύσιν συναγόμενον μάχεται κατὰ φύσιν αὐτὸ ἑαυτὸ εἰς τοὐναντίον ἀπωθοῦν. Τῇ δὴ μάχῃ καὶ τῷ σεισμῷ τούτῳ τρόμος καὶ ῥῖγος ἐτέθη, ψυχρόν τε τὸ πάθος ἅπαν τοῦτο καὶ τὸ δρῶν αὐτὸ ἔσχεν ὄνομα. Σκληρὸν δέ, ὅσοις ἂν ἡμῶν ἡ σὰρξ ὑπείκῃ, μαλακὸν δέ, ὅσα ἂν τῇ σαρκί· πρὸς ἄλληλά τε οὕτως. Ὑπείκει δὲ ὅσον ἐπὶ σμικροῦ βαίνει· τὸ δὲ ἐκ τετραγώνων ὂν βάσεων, ἅτε βεβηκὸς σφόδρα, ἀντιτυπώτατον εἶδος, ὅτι τε ἂν εἰς πυκνότητα συνιὸν πλείστην ἀντίτονον ᾖ μάλιστα.

     Βαρὺ δὲ καὶ κοῦφον μετὰ τῆς τοῦ κάτω φύσεως ἄνω τε λεγομένης ἐξεταζόμενον ἂν δηλωθείη σαφέστατα. Φύσει γὰρ δή τινας τόπους δύο εἶναι διειληφότας διχῇ τὸ πᾶν ἐναντίους, τὸν μὲν κάτω, πρὸς ὃν φέρεται πάνθ’ ὅσα τινὰ ὄγκον σώματος ἔχει, τὸν δὲ ἄνω, πρὸς ὃν ἀκουσίως ἔρχεται πᾶν, οὐκ ὀρθὸν οὐδαμῇ νομίζειν· τοῦ γὰρ παντὸς οὐρανοῦ σφαιροειδοῦς ὄντος, ὅσα μὲν ἀφεστῶτα ἴσον τοῦ μέσου γέγονεν ἔσχατα, ὁμοίως αὐτὰ χρὴ ἔσχατα πεφυκέναι, τὸ δὲ μέσον τὰ αὐτὰ μέτρα τῶν ἐσχάτων ἀφεστηκὸς ἐν τῷ καταντικρὺ νομίζειν δεῖ πάντων εἶναι. Τοῦ δὴ κόσμου ταύτῃ πεφυκότος, τί τῶν εἰρημένων ἄνω τις ἢ κάτω τιθέμενος οὐκ ἐν δίκῃ δόξει τὸ μηδὲν προσῆκον ὄνομα λέγειν; Ὁ μὲν γὰρ μέσος ἐν αὐτῷ τόπος οὔτε κάτω πεφυκὼς οὔτε ἄνω λέγεσθαι δίκαιος, ἀλλ’ αὐτὸ ἐν μέσῳ· ὁ δὲ πέριξ οὔτε δὴ μέσος οὔτ’ ἔχων διάφορον αὑτοῦ μέρος ἕτερον θατέρου μᾶλλον πρὸς τὸ μέσον ἤ τι τῶν καταντικρύ.

     Καὶ τὰ μὲν ποικίλα εἴδη, τὰ ὁποῖα γεννῶνται ἐκ τῶν διαφόρων σχημάτων, ἐκ τῶν συνδυασμῶν καὶ ἐκ τῶν ἀμοιβαίων μεταβολῶν ἀρκετὰ ἔχουσιν ἀποδειχθῆ. Τώρα δὲ πρέπει νὰ προσπαθήσωμεν νὰ διασαφήσωμεν τὰς ἐξ αὐτῶν ἐντυπώσεις, διὰ ποίας αἰτίας γίνονται. Πρῶτον λοιπὸν εἰς πάντα, περὶ τῶν ὁποίων γίνεται λόγος, πρέπει νὰ ὑπάρχῃ μία σχετικὴ αἴσθησις (33). Ἀλλὰ περὶ τῆς γενέσεως τῆς σαρκὸς καὶ τῶν σχετικῶν μὲ τὴν σάρκα, καὶ περὶ τῆς ψυχῆς, καθ’ ὅσον εἶναι θνητή, δὲν ὠμιλήσαμεν ἀκόμη. Ἀλλ’ οὔτε περὶ τούτων χωριστὰ ἀπὸ τῶν αἰσθητικῶν ἐντυπώσεων, οὔτε περὶ ἐκείνων ἄνευ τούτων εἶναι δυνατὸν νὰ ὁμιλήσωμεν προσηκόντως, συγχρόνως δὲ περὶ ἀμφοτέρων νὰ εἴπωμεν εἶναι σχεδὸν ἀδύνατον. Πρέπει λοιπὸν νὰ προτάξωμεν πρότερον τὰ μέν, εἰς δὲ τὰ ἄλλα, τὰ ὁποῖα θὰ ἐπιταχθώσι, θὰ ἐπανέλθωμεν περαιτέρω. Ἵνα λοιπὸν αἱ ἐντυπώσεις ἐξηγηθώσιν εὐθὺς μετὰ τὰ (παράγοντα αὐτὰς) εἴδη, ἂς ἀρχίσωμεν πρῶτον ἀπὸ τὰς κοινὰς εἰς τὸ σῶμα ἅμα καὶ εἰς τὴν ψυχήν.

     Καὶ πρῶτον, πὼς λέγομεν ὅτι τὸ πῦρ εἶναι θερμόν, ἂς ἴδωμεν, ἐξετάζοντες τὸ ζήτημα ὡς ἑξῆς, σκεπτόμενοι δήλ. περὶ τοῦ χωρισμοῦ καὶ τῆς διαιρέσεως, τὰ ὁποῖα δι’ αὐτοῦ γίνονται εἰς τὸ σῶμα ἡμῶν. Ὅτι ἡ ἐντύπωσις αὕτη εἶναι τί ὀξύ, τοῦτο σχεδὸν πάντες αἰσθανόμεθα. Πρέπει δὲ νὰ ὑπολογίσωμεν τὴν λεπτότητα τῶν πλευρῶν καὶ τὴν ὀξύτητα τῶν γωνιῶν καὶ τὴν σμικρότητα τῶν μερῶν καὶ τὴν ταχύτητα τῆς κινήσεως, διότι δι’ ὅλα ταῦτα τὸ πῦρ ὂν βίαιον καὶ ὀξέως κοπτερὸν κόπτει πάντοτε ὅ,τι ἤθελε τύχῃ, καὶ νὰ ἐνθυμηθῶμεν τὴν γέννησιν τοῦ σχήματος τοῦ πυρός, ὅτι δήλ. εἶναι ἀκριβῶς αὕτη ἡ φύσις καὶ ὄχι ἄλλη, ἤτις διαιρούσα τὰ σώματα ἡμῶν καὶ εἰς μικρὰ μέρη κατακερματίζουσα αὐτὰ παράγει τὸ πάθος τοῦτο, τὸ ὁποῖον λέγομεν θερμότητα, καὶ ἅμα τὸ ‘ὄνομα αὐτοῦ. Τὸ δὲ πάθημα τὸ ἐναντίον εἰς τοῦτο εἶναι μὲν φανερόν, ἀλλ' ὅμως ἂς μὴ μείνῃ ἀνεξήγητον.

     Τὰ χονδρὰ δηλαδὴ μέρη τῶν πέριξ τοῦ σώματος ἡμῶν ὑγρῶν, εἰσερχόμενα εἰς αὐτὸ καὶ ἀποδιώκοντα τὰ μικρότερα, ἐπειδὴ δὲν δύνανται νὰ εἰσδύσωσιν εἰς τὰς θέσεις τούτων, συμπιέζουσι τὸ ὑγρὸν τὸ ὁποῖον εἶναι ἐν ἡμῖν, καὶ ἐξ ἀνωμάλου καὶ τεταραγμένου διὰ τὴν ὁμαλότητα καὶ τὴν πίεσιν τὸ καθιστώσιν ἀκίνητον καὶ ὁμαλόν. Τοῦτο δὲ παρὰ φύσιν συμπιεζόμενον, μάχεται κατὰ φύσιν αὐτὸ ἑαυτὸ ἀπωθοῦν πρὸς τὸ ἐναντίον. Εἰς τὴν μάχην λοιπὸν ταύτην καὶ εἰς τὸν σεισμὸν τοῦτον ἐδόθη ὄνομα τρόμος και ῥίγος, καὶ ἡ ὅλη ἐντύπωσις αὕτη καὶ τὸ παράγον αὐτὴν ὠνομάσθη ψυχρὸν (ψῦχος). Σκληρόν δε ὠνομάσθη πᾶν σῶμα εἰς τὸ ὁποῖον ὑποχωρεῖ ἡ σὰρξ ἡμῶν, μαλακὸν δὲ τὸ ὑποχωροῦν εἰς τὴν σάρκα. Οὕτω δὲ καὶ μεταξύ των τὰ σώματα. Ὑποχωροῦσι δὲ ὅσα στηρίζονται ἐπὶ μικρῶν βάσεων, καὶ διὰ ταῦτα, τὸ ἀποτελούμενον ἐκ βάσεων τετραγώνων, ἐπειδὴ καλῶς στηρίζεται, εἶναι τὸ μᾶλλον ἀνθιστάμενον εἶδος καὶ ἐκεῖνο ὅπερ, ὅταν φθάσῃ εἰς τὴν μεγίστην πυκνότητα, δύναται ν’ ἀντιτάξῃ τὴν μεγίστην ἀντίστασιν.

     Τὸ βαρὺ δὲ καὶ τὸ ἐλαφρὸν δύνανται νὰ ἐξηγηθώσι σαφέστατα, ἂν ἐξετασθώσι σχετικῶς μὲ τὸ λεγόμενον ἄνω καὶ κάτω. Διότι οὐδόλως εἶναι ὀρθὸν νὰ νομίζωμεν ὅτι ἐν τῇ φύσει ὑπάρχουσι δυὸ τόποι ἐναντίοι, οἱ ὁποῖοι περιλαμβάνουσι τὸ πᾶν εἰς δυὸ μέρη διαιροῦντες αὐτό, ὁ εἷς μὲν κάτω, εἰς τὸν ὁποῖον φέρονται πάντα ὅσα ἔχουσιν ὄγκον τινὰ σώματος, ὁ ἄλλος δὲ ἄνω, εἰς τὸν ὁποῖον πᾶν ὅ,τι ἔρχεται ἀκουσίως ἔρχεται. Διότι, ἐπειδὴ ὅλος ὁ κόσμος εἶναι σφαιροειδής, τὰ πράγματα, τὰ ὁποῖα ἰσαπέχοντα τοῦ κέντρου εἶναι εἰς τὰ ἄκρα, πρέπει κατὰ φυσικὴν ἀνάγκην νὰ εἶναι ἄκρα κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, τὸ δὲ κέντρον, ἀπέχον κατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον ἀπὸ τὰ ἄκρα, πρέπει νὰ θεωρῆται ὅτι εἶναι εἰς ἀντίθεσιν πρὸς πάντα. Λοιπόν, ἐπειδὴ τοιοῦτος φύσει εἶναι ὁ κόσμος, ποῖον τῶν εἰρημένων πραγμάτων θὰ ἠδύνατο τὶς νὰ θέσῃ ἄνω ἢ κάτω χωρὶς νὰ φανῇ δικαίως ὅτι ἀποδίδει εἰς αὐτὸ ὄνομα, ὅπερ οὐδόλως ἁρμόζει εἰς αὐτό; Τῷ ὄντι ὁ τόπος, ὅστις εἶναι ἐν τῷ μέσῳ τοῦ κόσμου, δὲν εἶναι δίκαιον νὰ λέγηται ὅτι φύσει εἶναι ἄνω οὔτε κάτω, ἀλλὰ μόνον ὅτι εἶναι εἰς τὸ μέσον, καὶ ὁ ἐν τῇ περιφερείᾳ φανερῶς δὲν εἶναι ἐν τῷ μέσῳ, οὔτε ἔχει μέρος τὶ ἰδικόν του, ὅπερ εἶναι εἰς ἀναφοράν, διάφορον ἀλλοῦ μέρους πρὸς τὸ μέσον ἢ πρὸς ἄλλο, ὅπερ κεῖται εἰς ἀντίθεσιν πρὸς αὐτό (34).

     Τοῦ δὲ ὁμοίως πάντῃ πεφυκότος ποῖά τις ἐπιφέρων ὀνόματα αὐτῷ ἐναντία καὶ πῇ καλῶς ἂν ἡγοῖτο λέγειν; Εἰ γάρ τι καὶ στερεὸν εἴη κατὰ μέσον τοῦ παντὸς ἰσοπαλές, εἰς οὐδὲν ἄν ποτε τῶν ἐσχάτων ἐνεχθείη διὰ τὴν πάντῃ ὁμοιότητα αὐτῶν· ἀλλ’ εἰ καὶ περὶ αὐτὸ πορεύοιτό τις ἐν κύκλῳ, πολλάκις ἂν στὰς ἀντίπους ταὐτὸν αὐτοῦ κάτω καὶ ἄνω προσείποι. Τὸ μὲν γὰρ ὅλον, καθάπερ εἴρηται νυνδή, σφαιροειδὲς ὄν, τόπον τινὰ κάτω, τὸν δὲ ἄνω λέγειν ἔχειν οὐκ ἔμφρονος· ὅθεν δὲ ὠνομάσθη ταῦτα καὶ ἐν οἷς ὄντα εἰθίσμεθα δι’ ἐκεῖνα καὶ τὸν οὐρανὸν ὅλον οὕτω διαιρούμενοι λέγειν, ταῦτα διομολογητέον ὑποθεμένοις τάδε ἡμῖν.

     Εἴ τις ἐν τῷ τοῦ παντὸς τόπῳ καθ’ ὃν ἡ τοῦ πυρὸς εἴληχε μάλιστα φύσις, οὗ καὶ πλεῖστον ἂν ἠθροισμένον εἴη πρὸς ὃ φέρεται, ἐπεμβὰς ἐπ’ ἐκεῖνο καὶ δύναμιν εἰς τοῦτο ἔχων, μέρη τοῦ πυρὸς ἀφαιρῶν ἱσταίη τιθεὶς εἰς πλάστιγγας, αἴρων τὸν ζυγὸν καὶ τὸ πῦρ ἕλκων εἰς ἀνόμοιον ἀέρα βιαζόμενος δῆλον ὡς τοὔλαττόν που τοῦ μείζονος ῥᾷον βιᾶται· ῥώμῃ γὰρ μιᾷ δυοῖν ἅμα μετεωριζομένοιν τὸ μὲν ἔλαττον μᾶλλον, τὸ δὲ πλέον ἧττον ἀνάγκη που κατατεινόμενον συνέπεσθαι τῇ βίᾳ, καὶ τὸ μὲν πολὺ βαρὺ καὶ κάτω φερόμενον κληθῆναι, τὸ δὲ σμικρὸν ἐλαφρὸν καὶ ἄνω. Ταὐτὸν δὴ τοῦτο δεῖ φωρᾶσαι δρῶντας ἡμᾶς περὶ τόνδε τὸν τόπον.

     Ἐπὶ γὰρ γῆς βεβῶτες γεώδη γένη διιστάμενοι, καὶ γῆν ἐνίοτε αὐτήν, ἕλκομεν εἰς ἀνόμοιον ἀέρα βίᾳ καὶ παρὰ φύσιν, ἀμφότερα τοῦ συγγενοῦς ἀντεχόμενα, τὸ δὲ σμικρότερον ῥᾷον τοῦ μείζονος βιαζομένοις εἰς τὸ ἀνόμοιον πρότερον συνέπεται· κοῦφον οὖν αὐτὸ προσειρήκαμεν, καὶ τὸν τόπον εἰς ὃν βιαζόμεθα, ἄνω, τὸ δ’ ἐναντίον τούτοις πάθος βαρὺ καὶ κάτω. Ταῦτ’ οὖν δὴ διαφόρως ἔχειν αὐτὰ πρὸς αὑτὰ ἀνάγκη διὰ τὸ τὰ πλήθη τῶν γενῶν τόπον ἐναντίον ἄλλα ἄλλοις κατέχειν –τὸ γὰρ ἐν ἑτέρῳ κοῦφον ὂν τόπῳ τῷ κατὰ τὸν ἐναντίον τόπον ἐλαφρῷ καὶ τῷ βαρεῖ τὸ βαρὺ τῷ τε κάτω τὸ κάτω καὶ τὸ ἄνω τῷ ἄνω πάντ’ ἐναντία καὶ πλάγια καὶ πάντως διάφορα πρὸς ἄλληλα ἀνευρεθήσεται γιγνόμενα καὶ ὄντα– τόδε γε μὴν ἕν τι διανοητέον περὶ πάντων αὐτῶν, ὡς ἡ μὲν πρὸς τὸ συγγενὲς ὁδὸς ἑκάστοις οὖσα βαρὺ μὲν τὸ φερόμενον ποιεῖ, τὸν δὲ τόπον εἰς ὃν τὸ τοιοῦτον φέρεται, κάτω, τὰ δὲ τούτοις ἔχοντα ὡς ἑτέρως θάτερα. Περὶ δὴ τούτων αὖ τῶν παθημάτων ταῦτα αἴτια εἰρήσθω.

     Λείου δ’ αὖ καὶ τραχέος παθήματος αἰτίαν πᾶς που κατιδὼν καὶ ἑτέρῳ δυνατὸς ἂν εἴη λέγειν· σκληρότης γὰρ ἀνωμαλότητι μειχθεῖσα, τὸ δ’ ὁμαλότης πυκνότητι παρέχεται.

     Καὶ ὅταν τὶ εἶναι φύσει πανταχόθεν ὁμοιόμορφον, ποῖα ὀνόματα ἐνάντια ἀποδίδων τὶς εἰς αὐτὸ καὶ τίνι τρόπῳ θὰ ἠδύνατο νὰ νομίζῃ ὅτι λέγει ὀρθά; Διότι, καὶ ἂν ὑπῆρχεν εἰς τὸ κέντρον τοῦ παντὸς στερεὸν σῶμα ἰσόρροπον, οὐδέποτε θὰ ἠδύνατο νὰ φερθῇ εἰς κανὲν τῶν ἄκρων, ἀφοῦ ταῦτα εἶναι πανταχόθεν ὅμοια. Ἀλλὰ καὶ ἂν τὶς ἤθελε πορευθῇ πέριξ αὐτοῦ κυκλικῶς σταματὼν πολλάκις ἀντίπους, τὸν αὐτὸν τόπον αὐτοῦ θὰ ἔλεγεν ἑκάστοτε ἄνω καὶ κάτω. Τῷ ὄντι, ἐπειδή, ὡς εἴπομεν ἤδη, τὸ ὅλον εἶναι σφαιροειδές, δὲν εἶναι φρονίμου ἀνθρώπου ἴδιον νὰ λέγῃ, ὅτι τόπος τὶς αὐτοῦ κεῖται κάτω, ἄλλος δὲ ἄνω. Πόθεν δ’ ἐλήφθησαν τὰ ὀνόματα ταῦτα, καὶ εἰς ποῖα πράγματα ἀποδίδοντες αὐτὰ συνηθίσαμεν ἐξ αἰτίας αὐτῶν διαιροῦντες καὶ τὸν κόσμον ὄλον ὁμοίως νὰ ὁμιλῶμεν περὶ αὐτοῦ, πρέπει περὶ τούτου νὰ συνεννοηθῶμεν ὁρμώμενοι ἐκ τῶν ἀκολούθων ἀρχῶν.

     Ἐὰν εἰς τὸν τόπον τοῦ σύμπαντος, τὸν ὁποῖον ἡ φύσις τοῦ πυρὸς κατέλαβεν (35) ἴδια, ὅπου καὶ εἶναι συνηθροισμένον τὸ μεγαλύτερον μέρος αὐτοῦ, πρὸς τὸ ὁποῖον φέρεται πᾶν ἄλλο πῦρ, ἀναβὰς τὶς εἰς ἐκεῖνον τὸν τόπον καὶ ἔχων δύναμιν εἰς τοῦτο, ἤθελεν ἀφαιρέσῃ μέρη τοῦ πυρὸς τούτου καὶ θέσας εἰς τὰς πλάστιγγας ἤθελε τὰ ζυγίσῃ, καθ’ ὅσον ἤθελεν ἀνυψοῖ τὸν ζυγὸν καὶ ἕλκει τὸ πῦρ διὰ τῆς βίας εἰς τὸν ἀνόμοιον πρὸς αὐτὸ ἀέρα, εἶναι φανερὸν ὅτι ἡ μικροτέρα μερὶς θὰ ὑπεχώρει εἰς τὴν δύναμιν τοῦ εὐκολώτερον μεγαλυτέρου (36). Διότι, ὅταν δυὸ πράγματα ἀνυψῶνται ὁμοῦ ἀπὸ μίαν μόνην δύναμιν, κατ’ ἀνάγκην τὸ μικρότερον ὑποχωρεῖ εἰς τὴν βίαν περισσότερον, τὸ δὲ μεγαλύτερον ἀνθιστάμενον ὑποχωρεῖ ὀλιγώτερον, καὶ τὸ μὲν πολὺ λέγεται βαρὺ καὶ ὅτι φέρεται κάτω, τὸ δὲ σμικρὸν λέγεται ἐλαφρὸν καὶ ὅτι φέρεται ἄνω. Τὸ αὐτὸ τοῦτο δυνάμεθα νὰ εὕρωμεν καὶ ἐνεργοῦντες ἐπὶ τοῦ τόπου τούτου ἡμῶν.

     Ἱστάμενοι δηλαδὴ ἐπὶ τῆς γῆς, ὅταν εἰς διαφόρους πλάστιγγας ζυγίζωμεν γεώδεις οὐσίας, ἐνίοτε δὲ καὶ ἀληθινὴν γῆν, τὰς σύρομεν διὰ τῆς βίας καὶ παρὰ φύσιν εἰς τὸν ἀέρα, ὅστις εἶναι ἀνόμοιος μὲ αὐτάς, ἐνῶ και αὕτη καὶ ἐκείνη (ἡ γῆ) τείνουσι πρὸς τὸ ὅμοιον αὐτῶν· ἀλλὰ τότε τὸ μικρότερον εὐκολώτερον τοῦ μεγαλυτέρου ὑποχωρεῖ εἰς τὸ βιάζον αὐτὸ καὶ πορεύεται πρὸς τὸ ἀνόμοιον· λοιπὸν τοῦτο ὀνομάζομεν ἐλαφρόν, τὸ δὲ μέρος πρὸς τὸ ὁποῖον τὸ βιάζομεν καλοῦμεν ἄνω, τὸ δὲ ἐναντίον πάθος καλοῦμεν βαρὺ καὶ τὸν τόπον κάτω. Ὅτι δὲ ταῦτα ἔχουσιν ἀναφορὰν διάφορον μεταξύ των συμβαίνει κατ’ ἀνάγκην, διότι ἡ ἀρχικὴ μάζα ἑκάστου στοιχείου κατέχει τόπον διάφορον καὶ ἐναντίον τοῦ τῶν ἄλλων. Τῷ ὄντι ἐκεῖνο, ὅπερ εἰς τίνα τόπον εἶναι ἐλαφρὸν ἀναφορικῶς πρὸς ἐκεῖνο, ὅπερ εἶναι ἐλαφρὸν εἰς ἀντίθετον τόπον, καὶ τὸ βαρὺ ἀναφορικῶς πρὸς τὸ βαρὺ καὶ τὸ κάτω πρὸς τὸ κάτω καὶ τὸ ἄνω πρὸς τὸ ἄνω, ὅλα ταῦτα θὰ εὐρεθώσιν ὅτι καὶ συμβαίνουσι καὶ εἶναι μεταξύ των ἐναντία καὶ πλάγια καὶ ὅλως διάφορα (37). Τὸ ἑξῆς ὅμως πρέπει νὰ διανοώμεθα περὶ ὅλων αὐτῶν, ὅτι δήλ. ἡ τάσις πρὸς τὸ συγγενὲς ἡ ὑπάρχουσα εἰς ὅλα κάμνει (νὰ καλῶμεν) βαρὺ τὸ φερόμενον σῶμα, καὶ κάτω τὸν τόπον εἰς τὸν ὁποῖον φέρεται τὸ τοιοῦτον, τὰ δὲ ἔχοντα ἐναντίαν διεύθυνσιν λαμβάνουσιν ἐναντία ὀνόματα. Περὶ τῶν παθημάτων λοιπὸν τούτων ἂς εἶναι αὗται αἱ αἰτίαι, τὰς ὁποίας ἡμεῖς προβάλλομεν.

     Τὴν αἰτίαν δὲ τῆς ἐντυπώσεως τοῦ λείου καὶ τοῦ τραχέος, πᾶς οἱοσδήποτε, προσέξας μόνον, δύναται καὶ εἰς ἄλλον νὰ εἴπῃ αὐτήν, εἶναι δήλ. σκληρότης ἡνωμένη μὲ ἀνωμαλίαν, τοῦ λείου δὲ αἰτία εἶναι ὁμαλότης ἡνωμένη μὲ πυκνότητα.

     Μέγιστον δὲ καὶ λοιπὸν τῶν κοινῶν περὶ ὅλον τὸ σῶμα παθημάτων τὸ τῶν ἡδέων καὶ τῶν ἀλγεινῶν αἴτιον ἐν οἷς διεληλύθαμεν, καὶ ὅσα διὰ τῶν τοῦ σώματος μορίων αἰσθήσεις κεκτημένα καὶ λύπας ἐν αὑτοῖς ἡδονάς θ’ ἅμα ἑπομένας ἔχει. Ὧδ’ οὖν κατὰ παντὸς αἰσθητοῦ καὶ ἀναισθήτου παθήματος τὰς αἰτίας λαμβάνωμεν, ἀναμιμνῃσκόμενοι τὸ τῆς εὐκινήτου τε καὶ δυσκινήτου φύσεως ὅτι διειλόμεθα ἐν τοῖς πρόσθεν· ταύτῃ γὰρ δὴ μεταδιωκτέον πάντα ὅσα ἐπινοοῦμεν ἑλεῖν. Τὸ μὲν γὰρ κατὰ φύσιν εὐκίνητον, ὅταν καὶ βραχὺ πάθος εἰς αὐτὸ ἐμπίπτῃ, διαδίδωσιν κύκλῳ μόρια ἕτερα ἑτέροις ταὐτὸν ἀπεργαζόμενα, μέχριπερ ἂν ἐπὶ τὸ φρόνιμον ἐλθόντα ἐξαγγείλῃ τοῦ ποιήσαντος τὴν δύναμιν· τὸ δ’ ἐναντίον ἑδραῖον ὂν κατ’ οὐδένα τε κύκλον ἰὸν πάσχει μόνον, ἄλλο δὲ οὐ κινεῖ τῶν πλησίον, ὥστε οὐ διαδιδόντων μορίων μορίοις ἄλλων ἄλλοις τὸ πρῶτον πάθος ἐν αὐτοῖς ἀκίνητον εἰς τὸ πᾶν ζῷον γενόμενον ἀναίσθητον παρέσχεν τὸ παθόν.

     Ταῦτα δὲ περί τε ὀστᾶ καὶ τὰς τρίχας ἐστὶν καὶ ὅσ’ ἄλλα γήϊνα τὸ πλεῖστον ἔχομεν ἐν ἡμῖν μόρια· τὰ δὲ ἔμπροσθεν περὶ τὰ τῆς ὄψεως καὶ ἀκοῆς μάλιστα, διὰ τὸ πυρὸς ἀέρος τε ἐν αὐτοῖς δύναμιν ἐνεῖναι μεγίστην. Τὸ δὴ τῆς ἡδονῆς καὶ λύπης ὧδε δεῖ διανοεῖσθαι· τὸ μὲν παρὰ φύσιν καὶ βίαιον γιγνόμενον ἁθρόον παρ’ ἡμῖν πάθος ἀλγεινόν, τὸ δ’ εἰς φύσιν ἀπιὸν πάλιν ἁθρόον ἡδύ, τὸ δὲ ἡρέμα καὶ κατὰ σμικρὸν ἀναίσθητον, τὸ δ’ ἐναντίον τούτοις ἐναντίως. Τὸ δὲ μετ’ εὐπετείας γιγνόμενον ἅπαν αἰσθητὸν μὲν ὅτι μάλιστα, λύπης δὲ καὶ ἡδονῆς οὐ μετέχον, οἷον τὰ περὶ τὴν ὄψιν αὐτὴν παθήματα, ἣ δὴ σῶμα ἐν τοῖς πρόσθεν ἐρρήθη καθ’ ἡμέραν συμφυὲς ἡμῶν γίγνεσθαι.

     Ταύτῃ γὰρ τομαὶ μὲν καὶ καύσεις καὶ ὅσα ἄλλα πάσχει λύπας οὐκ ἐμποιοῦσιν, οὐδὲ ἡδονὰς πάλιν ἐπὶ ταὐτὸν ἀπιούσης εἶδος, μέγισται δὲ αἰσθήσεις καὶ σαφέσταται καθ’ ὅτι τ’ ἂν πάθῃ καὶ ὅσων ἂν αὐτή πῃ προσβαλοῦσα ἐφάπτηται· βία γὰρ τὸ πάμπαν οὐκ ἔνι τῇ διακρίσει τε αὐτῆς καὶ συγκρίσει. Τὰ δ’ ἐκ μειζόνων μερῶν σώματα μόγις εἴκοντα τῷ δρῶντι, διαδιδόντα δὲ εἰς ὅλον τὰς κινήσεις, ἡδονὰς ἴσχει καὶ λύπας, ἀλλοτριούμενα μὲν λύπας, καθιστάμενα δὲ εἰς τὸ αὐτὸ πάλιν ἡδονάς.

     Ὅσα δὲ κατὰ σμικρὸν τὰς ἀποχωρήσεις ἑαυτῶν καὶ κενώσεις εἴληφεν, τὰς δὲ πληρώσεις ἁθρόας καὶ κατὰ μεγάλα, κενώσεως μὲν ἀναίσθητα, πληρώσεως δὲ αἰσθητικὰ γιγνόμενα, λύπας μὲν οὐ παρέχει τῷ θνητῷ τῆς ψυχῆς, μεγίστας δὲ ἡδονάς· ἔστιν δὲ ἔνδηλα περὶ τὰς εὐωδίας. ὅσα δὲ ἀπαλλοτριοῦται μὲν ἁθρόα, κατὰ σμικρὰ δὲ μόγις τε εἰς ταὐτὸν πάλιν ἑαυτοῖς καθίσταται, τοὐναντίον τοῖς ἔμπροσθεν πάντα ἀποδίδωσιν· ταῦτα δ’ αὖ περὶ τὰς καύσεις καὶ τομὰς τοῦ σώματος γιγνόμενά ἐστιν κατάδηλα.

     Καὶ τὰ μὲν δὴ κοινὰ τοῦ σώματος παντὸς παθήματα, τῶν τ’ ἐπωνυμιῶν ὅσαι τοῖς δρῶσιν αὐτὰ γεγόνασι, σχεδὸν εἴρηται· τὰ δ’ ἐν ἰδίοις μέρεσιν ἡμῶν γιγνόμενα, τά τε πάθη καὶ τὰς αἰτίας αὖ τῶν δρώντων, πειρατέον εἰπεῖν, ἄν πῃ δυνώμεθα.

     Μέγιστον δέ μᾶς ὑπολείπεται ἀκόμη περὶ τῶν παθημάτων τῶν κοινῶν εἰς ὄλον τὸ σῶμα (νὰ ἴδωμεν) τὸ αἴτιον τῆς ἡδονῆς καὶ τῆς λύπης καὶ εἰς ὅσα παθήματα ἐξητάσαμεν ἤδη, καὶ εἰς ὅσα παράγοντα αἰσθήσεις εἰς τὰ ἰδιαίτερα μέρη τοῦ σώματος ἔχουσιν ὡς ἐπακόλουθα αὐτῶν συνάμα λύπας καὶ ἠδονάς (38). Ἂς θεωρήσωμεν λοιπὸν κατὰ τὸν ἀκόλουθον τρόπον τὰς αἰτίας τὰς σχετικὰς πρὸς πᾶν πάθημα αἰσθητὸν ἢ μὴ αἰσθητόν (39) ἐνθυμούμενοι πὼς διεκρίναμεν περὶ τῆς φύσεως τῆς εὐκινήτου καὶ τῆς δυσκινήτου· διότι τοιουτοτρόπως πρέπει νὰ ἐπιδιώξωμεν πᾶν πράγμα, τὸ ὁποῖον ἐπιθυμοῦμεν νὰ συλλάβωμεν. Τῷ ὄντι, τὸ φύσει ἀκίνητον ὄργανον, ὅταν καὶ σμικρὸν πάθημα συμβῇ εἰς αὐτό, τὸ μεταδίδει κυκλικῶς, διότι τὰ μέρη διαδοχικῶς τὸ ἀναπλάττουσι, μέχρις οὐ ἐλθόντα εἰς τὴν συνείδησιν ἐξαγγείλωσιν εἰς αὐτὴν τὴν δύναμιν τοῦ ἐνεργήσαντος αἰτίου. Τὸ ἐναντίον του ὅμως, ἐπειδὴ εἶναι στάσιμον καὶ δὲν προβαίνει δι’ οὐδενὸς κύκλου, δέχεται μόνον τὴν ἐντύπωσιν, ἀλλὰ δὲν κινεῖ κανὲν ἄλλο πράγμα πλησίον. Ὥστε, ἐπειδὴ μέρη δὲν μεταδίδουσιν εἰς ἄλλα μέρη τὴν πρώτην ἐντύπωσιν, ἤτις εἰς αὐτὰ μένει ἀκίνητος καὶ δὲν μεταδίδεται εἰς τὸ ὄλον ζῶον, τὸ παθὸν τὴν ἐντύπωσιν δὲν τὴν αἰσθάνεται.

     Καὶ τοῦτο συμβαίνει εἰς τὰ ὀστὰ καὶ εἰς τὰς τρίχας καὶ εἰς ὅσα ἄλλα μέρη ἔχομεν ἐντὸς ἡμῶν, τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦνται κατὰ τὸ πλεῖστον ἐκ γῆς. Τὸ πρότερον δὲ λεχθὲν ἐφαρμόζει εἰς τὴν ὄψιν πρὸ πάντων καὶ τὴν ἀκοήν, διότι εἰς ταύτας ὑπάρχει μεγίστη ἐνέργεια πυρὸς καὶ ἀέρος. Τὴν ἡδονὴν δὲ καὶ τὴν λύπην τοιουτοτρόπως πρέπει νὰ νοῶμεν: ἡ ἐντύπωσις ἡ βιαία καὶ παρὰ φύσιν γινομένη αἰφνιδίως εἶναι ἀλγεινή, ἡ δὲ ἐπανερχομένη πάλιν αἰφνιδίως εἰς τὴν φύσιν ἡμῶν εἶναι ἠδεία, ἡ δὲ ἐνεργούσα ἤρεμα καὶ κατ’ ὀλίγον δὲν εἶναι αἰσθητή. Τὸ ἐναντίον δὲ συμβαίνει εἰς τὰς ἐναντίας τούτων ἐντυπώσεις. Πᾶσαι δὲ αἱ γινόμεναι μετ’ εὐκολίας εἶναι μὲν λίαν αἰσθηταί, ἀλλὰ δὲν παράγουσιν οὔτε ἡδονὴν οὔτε λύπην, καθὼς εἶναι αἱ ἐντυπώσεις τῆς ὄψεως, ἡ ὁποία τὴν ἡμέραν, ὡς εἴπομεν πρότερον, γίνεται σῶμα συγγενὲς μὲ ἡμᾶς (40).

     Εἰς τὴν ὄψιν τῷ ὄντι αἱ τομαὶ καὶ τὰ καύματα καὶ αἱ ἐντυπώσεις αἱ ἄλλαι, ὅσας δέχεται, δὲν προξενοῦσι λύπας, οὔτε πάλιν ἡδονάς, ὅταν αὕτη ἐπανέρχεται εἰς τὴν προτέραν κατάστασιν αὐτῆς, ἀλλὰ μόνον μέγιστα καὶ σαφέστατα αἰσθήματα, καὶ καθ’ ὅσον αὐτὴ παθαίνεται, καὶ καθ’ ὅσον αὐτὴ κινεῖται νὰ ἐνεργήσῃ ἐπὶ ἄλλων πραγμάτων. Διότι οὐδεμία ὑπάρχει βία οὔτε εἰς τὴν διαστολὴν οὔτε εἰς τὴν συστολὴν τῆς ὄψεως. Τὰ σώματα ὅμως τὰ ἀποτελούμενα ἐκ μεγαλυτέρων τοῦ πυρὸς μερῶν δυσκόλως ὑποχωροῦντα εἰς τὸ ἐνεργοῦν αἴτιον ἀλλὰ διαδίδοντα εἰς τὸ ὄλον τὰς κινήσεις, ἔχουσιν ἡδονὰς καὶ λύπας, λύπας μὲν ὅταν ἀλλοιοῦνται, ἡδονὰς δὲ ὅταν ἐπανέρχωνται εἰς τὴν πρώτην κατάστασιν αὐτῶν.

     Ὅσα δὲ ὄργανα ὀλίγον κατ’ ὀλίγον πάσχουσι τοὺς ἀποχωρισμοὺς καὶ τὰς κενώσεις αὐτῶν, τὰς δὲ πληρώσεις διὰ μίας καὶ ἀφθόνους, τὴν κένωσιν μὴ αἰσθανόμενα, τὴν πλήρωσιν ὅμως αἰσθανόμενα, λύπας μὲν δὲν γεννώσιν εἰς τὸ θνητὸν μέρος τῆς ψυχῆς, ἡδονὰς ὅμως μεγίστας. Καὶ ταῦτα εἶναι φανερὰ ὡς πρὸς τὰς καλὰς ὀσμάς (41). Ὅσα δὲ ὄργανα ἀλλοιοῦνται αἴφνης, μόλις δὲ καὶ κατ’ ὀλίγον ἀποκαθίστανται εἰς τὴν προτέραν κατάστασίν των, παράγουσι πάντα φαινόμενα ἐνάντια πρὸς τὰ πρῶτα· καὶ τοῦτο εἶναι φανερὸν εἰς τὰ καύματα καὶ τὰς πληγὰς τοῦ σώματος.

     Καὶ περὶ μὲν τῶν κοινῶν εἰς ὅλον τὸ σῶμα ἐντυπώσεων καὶ περὶ τῶν ὀνομάτων τῶν διδομένων εἰς τὰ πράγματα τὰ παράγοντα αὐτὰς ἀρκετὰ ἐλέχθησαν. Ὅσα δὲ πάθη συμβαίνουσιν εἰς μεμονωμένα μέρη ἡμῶν, τὰς ἐντυπώσεις καὶ τὰς αἰτίας τὰς παραγούσας αὐτά, ταῦτα πρέπει νὰ προσπαθήσωμεν νὰ εἴπωμεν ἂν δυνάμεθα.

     Πρῶτον οὖν ὅσα τῶν χυμῶν πέρι λέγοντες ἐν τοῖς πρόσθεν ἀπελίπομεν, ἴδια ὄντα παθήματα περὶ τὴν γλῶτταν, ἐμφανιστέον ᾗ δυνατόν. Φαίνεται δὲ καὶ ταῦτα, ὥσπερ οὖν καὶ τὰ πολλά, διὰ συγκρίσεών τέ τινων καὶ διακρίσεων γίγνεσθαι, πρὸς δὲ αὐταῖς κεχρῆσθαι μᾶλλόν τι τῶν ἄλλων τραχύτησί τε καὶ λειότησιν.

     Ὅσα μὲν γὰρ εἰσιόντα περὶ τὰ φλέβια, οἷόνπερ δοκίμια τῆς γλώττης τεταμένα ἐπὶ τὴν καρδίαν, εἰς τὰ νοτερὰ τῆς σαρκὸς καὶ ἁπαλὰ ἐμπίπτοντα γήϊνα μέρη κατατηκόμενα συνάγει τὰ φλέβια καὶ ἀποξηραίνει, τραχύτερα μὲν ὄντα στρυφνά, ἧττον δὲ τραχύνοντα αὐστηρὰ φαίνεται· τὰ δὲ τούτων τε ῥυπτικὰ καὶ πᾶν τὸ περὶ τὴν γλῶτταν ἀποπλύνοντα, πέρα μὲν τοῦ μετρίου τοῦτο δρῶντα καὶ προσεπιλαμβανόμενα ὥστε ἀποτήκειν αὐτῆς τῆς φύσεως, οἷον ἡ τῶν λίτρων δύναμις, πικρὰ πάνθ’ οὕτως ὠνόμασται, τὰ δὲ ὑποδεέστερα τῆς λιτρώδους ἕξεως ἐπὶ τὸ μέτριόν τε τῇ ῥύψει χρώμενα ἁλυκὰ ἄνευ πικρότητος τραχείας καὶ φίλα μᾶλλον ἡμῖν φαντάζεται.

     Τὰ δὲ τῇ τοῦ στόματος θερμότητι κοινωνήσαντα καὶ λεαινόμενα ὑπ’ αὐτοῦ, συνεκπυρούμενα καὶ πάλιν αὐτὰ ἀντικάοντα τὸ διαθερμῆναν, φερόμενά τε ὑπὸ κουφότητος ἄνω πρὸς τὰς τῆς κεφαλῆς αἰσθήσεις, τέμνοντά τε πάνθ’ ὁπόσοις ἂν προσπίπτῃ, διὰ ταύτας τὰς δυνάμεις δριμέα πάντα τὰ τοιαῦτα ἐλέχθη. Τὸ δὲ αὖ τῶν προλελεπτυσμένων μὲν ὑπὸ σηπεδόνος, εἰς δὲ τὰς στενὰς φλέβας ἐνδυομένων, καὶ τοῖς ἐνοῦσιν αὐτόθι μέρεσιν γεώδεσιν καὶ ὅσα ἀέρος συμμετρίαν ἔχοντα, ὥστε κινήσαντα περὶ ἄλληλα ποιεῖν κυκᾶσθαι, κυκώμενα δὲ περιπίπτειν τε καὶ εἰς ἕτερα ἐνδυόμενα ἕτερα κοῖλα ἀπεργάζεσθαι περιτεινόμενα τοῖς εἰσιοῦσιν – ἃ δὴ νοτίδος περὶ ἀέρα κοίλης περιταθείσης, τοτὲ μὲν γεώδους, τοτὲ δὲ καὶ καθαρᾶς, νοτερὰ ἀγγεῖα ἀέρος, ὕδατα κοῖλα περιφερῆ τε γενέσθαι, καὶ τὰ μὲν τῆς καθαρᾶς διαφανεῖς περιστῆναι κληθείσας ὄνομα πομφόλυγας, τὰ δὲ τῆς γεώδους ὁμοῦ κινουμένης τε καὶ αἰρομένης ζέσιν τε καὶ ζύμωσιν ἐπίκλην λεχθῆναι – τὸ δὲ τούτων αἴτιον τῶν παθημάτων ὀξὺ προσρηθῆναι.

     Σύμπασιν δὲ τοῖς περὶ ταῦτα εἰρημένοις πάθος ἐναντίον ἀπ’ ἐναντίας ἐστὶ προφάσεως· ὁπόταν ἡ τῶν εἰσιόντων σύστασις ἐν ὑγροῖς, οἰκεία τῇ τῆς γλώττης ἕξει πεφυκυῖα, λεαίνῃ μὲν ἐπαλείφουσα τὰ τραχυνθέντα, τὰ δὲ παρὰ φύσιν συνεστῶτα ἢ κεχυμένα τὰ μὲν συνάγῃ, τὰ δὲ χαλᾷ, καὶ πάνθ’ ὅτι μάλιστα ἱδρύῃ κατὰ φύσιν, ἡδὺ καὶ προσφιλὲς παντὶ πᾶν τὸ τοιοῦτον ἴαμα τῶν βιαίων παθημάτων γιγνόμενον κέκληται γλυκύ.

     Πρῶτον λοιπὸν πρέπει νὰ ἐξηγήσωμεν, ὅσον εἶναι δυνατόν, ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ὁμιλοῦντες πρότερον περὶ τῶν χυμῶν, ἔχομεν παραλίπει, δηλαδὴ τὰ παθήματα τὰ ὁποῖα εἶναι ἴδια τῆς γλώσσης. Καὶ ταῦτα δὲ φαίνονται ὅτι συμβαίνουσιν, ὅπως καὶ τὰ περισσότερα ἐκ τῶν ἄλλων, διὰ συγκρίσεων (συστολῶν) καὶ διακρίσεων (διαστολῶν), καὶ ἐκτὸς τούτων ἔχουσι ταῦτα περισσότερον τῶν ἄλλων τραχύτητας καὶ λειότητας.

     Διότι ὅλα τὰ γεώδη μέρη, τὰ εἰσερχόμενα ὅπου εἶναι αἱ μικραὶ φλέβες, αἵτινες ὡς δοκιμαστήρια τῆς γλώσσης ἐκτείνονται (42) μέχρι τῆς καρδίας, πίπτοντα εἰς τὰ ὑγρὰ καὶ μαλακὰ μέρη τῆς σαρκὸς καὶ διαλυόμενα συστέλλουσι τὰς μικρὰς φλέβας καὶ τὰς ἀποξηραίνουσι, καὶ ἐκεῖνα ἅτινα εἶναι τραχύτερα φαίνονται στρυφνά, τὰ δὲ ὀλιγώτερον στρυφνὰ φαίνονται τραχέα. Ἐκεῖνα δὲ ἐξ αὐτῶν, τὰ ὁποῖα εἶναι καθαρτικὰ καὶ ἀποπλύνουσιν ὅλα τὰ περὶ τὴν γλώσσαν, ὅταν κάμνωσι τοῦτο πέραν τοῦ μέτρου καὶ προσκολλῶνται οὕτως, ὥστε νὰ φθείρωσι αὐτὴν τὴν γλώσσαν, ὁποία εἶναι ἡ ἐνέργεια τοῦ νίτρου, πάντα τὰ τοιαῦτα καλούνται πικρά. Ἐκεῖνα δὲ τὰ ὁποῖα ἔχουσι μικροτέραν τὴν δύναμιν τοῦ νίτρου καὶ ἐνεργοῦσι τὸν καθαρισμὸν μετὰ μέτρου, μᾶς φαίνονται ἀλυκὰ (σάλτσαι) ἄνευ πολὺ μεγάλης πικρίας καὶ μᾶλλον εὐάρεστα.

     Ἐκεῖνα δὲ εἰς τὰ ὁποῖα μετεδόθη ἡ θερμότης τοῦ στόματος καὶ ἔγιναν λεῖα ὑπὸ τούτου, ἐπειδὴ πυροῦνται καὶ πάλιν δὲ αὐτὰ καίουσι τὸ θερμάναν αὐτὰ στόμα καὶ ὑπὸ τῆς ἐλαφρότητος φέρονται ἄνω πρὸς τὰς αἰσθήσεις τῆς κεφαλῆς καὶ κόπτουσι πάντα ὅσα τύχωσι, διὰ ταύτας τὰς δυνάμεις των ὠνομάσθησαν δριμέα. Ὅσα δὲ αὐτῶν ἔγιναν ἤδη λεπτὰ ὑπὸ τῆς σήψεως καὶ εἰσδύουσιν εἰς τὰς στενὰς φλέβας, εὑρισκόμενα ὡς πρὸς τὰ γεώδη μέρη καὶ τὰ τοῦ ἀέρος, ὅσα ὑπάρχουσιν ἐκεῖ, εἰς ἀναλογίαν τοιαύτην, ὥστε νὰ κινώσι τὰ μὲν πέριξ τῶν δέ, καὶ νὰ τὰ κάμνωσι νὰ ἀναμιγνύωνται, καὶ ἀναμιγνυόμενα νὰ ἐμπίπτωσι καὶ νὰ εἰσδύωσι τὰ μὲν εἰς τὰ δέ, ὥστε νὰ παράγωσιν ἄλλα κοιλώματα ἐκτεινόμενα πέριξ τῶν εἰσερχομένων εἰς τὰς φλέβας, τὰ ὁποῖα ἐπειδὴ ἁπλοῦται πέριξ τοῦ ἀέρος κοίλη ὑγρασία ἄλλοτε μὲν γεώδης, ἄλλοτε δὲ καθαρά, γίνονται ἀγγεῖα ὑγρὰ ἐξ ἀέρος ἢ ὕδατα κοῖλα καὶ στρογγύλα – ἐκεῖνα μὲν τῆς καθαρᾶς ὑγρότητος εἶναι διαρκῆ καὶ ἔχουσιν ὄνομα πομφόλυγες, τὰ δὲ τῆς γεώδους κινουμένης καὶ ὑψουμένης καλοῦνται ζέσις και ζύμωσις. Τὸ αἴτιον δὲ τῶν παθῶν τούτων καλείται ὀξύ.

     Ἡ ἐναντία δὲ ἐντύπωσις εἰς ὅλα τὰ εἰρημένα περὶ τούτων γεννᾶται ἐξ ἐναντίας αἰτίας. Καὶ ὁσάκις τὰ εἰσερχόμενα εἰς τὸ στόμα, χυνόμενα εἰς τὰ ὑγρὰ αὐτοῦ καὶ ὄντα φύσει συγγενῆ μὲ τὰς ἰδιότητας τῆς γλώσσης, κάμνουσι λεῖον διὰ τῆς ἐπαλείψεως ὅ,τι εἶναι τραχύ, τὰ δὲ παρὰ φύσιν συντεθέντα ἢ χυμένα ἄλλα μὲν πιέζουσι, ἄλλα δὲ χαλαρούσι, καὶ κάθε πράγμα ὅσον εἶναι δυνατὸν ἀποκαθιστώσι σύμφωνον μὲ τὴν φύσιν του, εὐάρεστον καὶ ἀγαπητὸν εἰς πάντας ὑπάρχον πᾶν τοιοῦτον θεραπευτικὸν τῶν βιαίων ἐντυπώσεων καλεῖται γλυκύ.

     Καὶ τὰ μὲν ταύτῃ ταῦτα· περὶ δὲ δὴ τὴν τῶν μυκτήρων δύναμιν, εἴδη μὲν οὐκ ἔνι. Τὸ γὰρ τῶν ὀσμῶν πᾶν ἡμιγενές, εἴδει δὲ οὐδενὶ συμβέβηκεν συμμετρία πρὸς τό τινα σχεῖν ὀσμήν· ἀλλ’ ἡμῶν αἱ περὶ ταῦτα φλέβες πρὸς μὲν τὰ γῆς ὕδατός τε γένη στενότεραι συνέστησαν, πρὸς δὲ τὰ πυρὸς ἀέρος τε εὐρύτεραι, διὸ τούτων οὐδεὶς οὐδενὸς ὀσμῆς πώποτε ᾔσθετό τινος, ἀλλὰ ἢ βρεχομένων ἢ σηπομένων ἢ τηκομένων ἢ θυμιωμένων γίγνονταί τινων. Μεταβάλλοντος γὰρ ὕδατος εἰς ἀέρα ἀέρος τε εἰς ὕδωρ ἐν τῷ μεταξὺ τούτων γεγόνασιν, εἰσίν τε ὀσμαὶ σύμπασαι καπνὸς ἢ ὁμίχλη, τούτων δὲ τὸ μὲν ἐξ ἀέρος εἰς ὕδωρ ἰὸν ὁμίχλη, τὸ δὲ ἐξ ὕδατος εἰς ἀέρα καπνός· ὅθεν λεπτότεραι μὲν ὕδατος, παχύτεραι δὲ ὀσμαὶ σύμπασαι γεγόνασιν ἀέρος.

     Δηλοῦνται δὲ ὁπόταν τινὸς ἀντιφραχθέντος περὶ τὴν ἀναπνοὴν ἄγῃ τις βίᾳ τὸ πνεῦμα εἰς αὑτόν· τότε γὰρ ὀσμὴ μὲν οὐδεμία συνδιηθεῖται, τὸ δὲ πνεῦμα τῶν ὀσμῶν ἐρημωθὲν αὐτὸ μόνον ἕπεται. Δύ’ οὖν ταῦτα ἀνώνυμα τὰ τούτων ποικίλματα γέγονεν, οὐκ ἐκ πολλῶν οὐδὲ ἁπλῶν εἰδῶν ὄντα, ἀλλὰ διχῇ τό θ’ ἡδὺ καὶ τὸ λυπηρὸν αὐτόθι μόνω διαφανῆ λέγεσθον, τὸ μὲν τραχῦνόν τε καὶ βιαζόμενον τὸ κύτος ἅπαν, ὅσον ἡμῶν μεταξὺ κορυφῆς τοῦ τε ὀμφαλοῦ κεῖται, τὸ δὲ ταὐτὸν τοῦτο καταπραᾕνον καὶ πάλιν ᾗ πέφυκεν ἀγαπητῶς ἀποδιδόν.

     Τρίτον δὲ αἰσθητικὸν ἐν ἡμῖν μέρος ἐπισκοποῦσιν τὸ περὶ τὴν ἀκοήν, δι’ ἃς αἰτίας τὰ περὶ αὐτὸ συμβαίνει παθήματα, λεκτέον. Ὅλως μὲν οὖν φωνὴν θῶμεν τὴν δι’ ὤτων ὑπ’ ἀέρος ἐγκεφάλου τε καὶ αἵματος μέχρι ψυχῆς πληγὴν διαδιδομένην, τὴν δὲ ὑπ’ αὐτῆς κίνησιν, ἀπὸ τῆς κεφαλῆς μὲν ἀρχομένην, τελευτῶσαν δὲ περὶ τὴν τοῦ ἥπατος ἕδραν, ἀκοήν· ὅση δ’ αὐτῆς ταχεῖα, ὀξεῖαν, ὅση δὲ βραδυτέρα, βαρυτέραν· τὴν δὲ ὁμοίαν ὁμαλήν τε καὶ λείαν, τὴν δὲ ἐναντίαν τραχεῖαν· μεγάλην δὲ τὴν πολλήν, ὅση δὲ ἐναντία, σμικράν. Τὰ δὲ περὶ συμφωνίας αὐτῶν ἐν τοῖς ὕστερον λεχθησομένοις ἀνάγκη ῥηθῆναι.

     Τέταρτον δὴ λοιπὸν ἔτι γένος ἡμῖν αἰσθητικόν, ὃ διελέσθαι δεῖ συχνὰ ἐν ἑαυτῷ ποικίλματα κεκτημένον, ἃ σύμπαντα μὲν χρόας ἐκαλέσαμεν, φλόγα τῶν σωμάτων ἑκάστων ἀπορρέουσαν, ὄψει σύμμετρα μόρια ἔχουσαν πρὸς αἴσθησιν· ὄψεως δ’ ἐν τοῖς πρόσθεν αὐτὸ περὶ τῶν αἰτίων τῆς γενέσεως ἐρρήθη. Τῇδ’ οὖν τῶν χρωμάτων πέρι μάλιστα εἰκὸς πρέποι τ’ ἂν ἐπιεικεῖ λόγῳ διεξελθεῖν· τὰ φερόμενα ἀπὸ τῶν ἄλλων μόρια ἐμπίπτοντά τε εἰς τὴν ὄψιν τὰ μὲν ἐλάττω, τὰ δὲ μείζω, τὰ δ’ ἴσα τοῖς αὐτῆς τῆς ὄψεως μέρεσιν εἶναι· τὰ μὲν οὖν ἴσα ἀναίσθητα, ἃ δὴ καὶ διαφανῆ λέγομεν, τὰ δὲ μείζω καὶ ἐλάττω, τὰ μὲν συγκρίνοντα, τὰ δὲ διακρίνοντα αὐτήν, τοῖς περὶ τὴν σάρκα θερμοῖς καὶ ψυχροῖς καὶ τοῖς περὶ τὴν γλῶτταν στρυφνοῖς, καὶ ὅσα θερμαντικὰ ὄντα δριμέα ἐκαλέσαμεν, ἀδελφὰ εἶναι, τά τε λευκὰ καὶ τὰ μέλανα, ἐκείνων παθήματα γεγονότα ἐν ἄλλῳ γένει τὰ αὐτά, φανταζόμενα δὲ ἄλλα διὰ ταύτας τὰς αἰτίας.

     Καὶ περὶ μὲν τούτων (τῶν χυμῶν) ἀρκοῦσι τὰ εἰρημένα. Περὶ δὲ τῆς λειτουργίας τῶν μυκτήρων εἴδη μὲν δὲν διακρίνονται. Διότι πᾶν τὸ γένος τῶν ὀσμῶν εἶναι ἀτελές, καὶ οὐδὲν εἶδος(43) ἔχει τοιαύτην ἀναλογίαν, ὥστε νὰ ἔχῃ πάντως μίαν ὀσμήν. Αἱ φλέβες ἡμῶν εἰς τὰ μέρη ταῦτα εἶναι πεπλασμέναι λίαν στεναὶ ὡς πρὸς τὰ εἴδη τῆς γῆς καὶ τοῦ ὕδατος, καὶ λίαν εὐρεῖαι ὡς πρὸς τὰ τοῦ πυρὸς καὶ τοῦ ἀέρος. Διὰ τοῦτο οὐδεὶς οὐδέποτε ἠσθάνθη ὀσμὴν τινὰ αὐτῶν, ἀλλὰ αἱ ὀσμαὶ γίνονται ἀπὸ πράγματα, τὰ ὁποῖα ἢ βρέχονται ἢ σήπονται ἢ διαλύονται ἢ ἐξατμίζονται. Διότι ὅταν τὸ ὕδωρ μεταβάλλεται εἰς ἀέρα καὶ ὁ ἀὴρ εἰς ὕδωρ, διαρκούσης τῆς μεταβολῆς γίνονται αἱ ὀσμαὶ καὶ εἶναι ὅλαι ἢ καπνὸς ἢ νέφος (ἀτμός) (44). Ἐκ τούτων δὲ ἐκεῖνο, ὅπερ ἐξ ἀέρος μεταβαίνει εἰς ὕδωρ, εἶναι νέφος, ἐκεῖνο δὲ ὅπερ ἐξ ὕδατος εἰς ἀέρα εἶναι καπνός. Ὅθεν ὅλαι αἱ ὀσμαὶ εἶναι λεπτότεραι τοῦ ὕδατος καὶ παχύτεραι τοῦ ἀέρος.

     Τοῦτο δὲ γίνεται φανερόν, ὅταν τεθῇ κώλυμα τὶ εἰς τὴν ἀναπνοὴν (45) καὶ ἕλκη τὶς διὰ βίας εἰς ἑαυτὸν τὴν πνοήν, διότι τότε οὐδεμία ὀσμὴ στραγγίζεται δι’ αὐτοῦ, ὁ ἀὴρ δὲ μόνος, ἐστερημένος ὀσμῆς, ὑποχωρεῖ εἰς τὴν προσπάθειαν (εἰσπνέεται). Διὰ ταῦτα λοιπὸν αἱ ποικιλίαι τῶν ὀσμῶν δὲν ἔλαβον ὀνόματα, ἐπειδὴ δὲν ἀποτελοῦνται οὔτε ἐκ πολλῶν εἰδῶν οὔτε ἐξ’ ἁπλῶν εἰδῶν, ἀλλὰ διττῶς μόνα καλοῦνται, φανερὰ ὄντα, τὸ εὐάρεστον καὶ τὸ δυσάρεστον, ἐκ τῶν ὁποίων τοῦτο μὲν βιάζει καὶ κάμνει τραχείαν ὅλην τὴν κοιλότητα τὴν μεταξὺ τῆς κεφαλῆς καὶ τοῦ ὀμφαλοῦ ἡμῶν (46), τὸ ἄλλο δὲ καταπραΰνει καὶ πάλιν εἰς τὴν φυσικὴν κατάστασιν ἀγαπητῶς ἐπαναφέρει αὐτήν.

     Πρέπει τώρα νὰ ἐξετάσωμεν τρίτον εἶδος αἰσθήσεων, τὸ τῆς ἀκοῆς καὶ νὰ εἴπωμεν διὰ ποίας αἴτιας γεννῶνται αἱ σχετικαὶ ἐντυπώσεις. Ἐν γένει λοιπὸν ἂς θέσωμεν, ὅτι ὁ ἦχος εἶναι τὸ πλῆγμα, τὸ ὁποῖον διὰ μέσου τῶν ὤτων ὑπὸ τοῦ ἀέρος, τοῦ ἐγκεφάλου καὶ τοῦ αἵματος (47) διαδίδεται μέχρι τῆς ψυχῆς, καὶ ὅτι ἡ κίνησις ἡ ὑπὸ τοῦ πλήγματος γινομένη, ἀπὸ τῆς κεφαλῆς ἀρχίζουσα καὶ καταλήγουσα εἰς τὴν ἕδραν τοῦ ἥπατος, εἶναι τὸ αἴσθημα τῆς ἀκοῆς. Καὶ ἡ μὲν ταχεία κίνησις εἶναι ὁ ὀξὺς ἦχος, ἡ δὲ βραδυτέρα εἶναι ὁ βαρύτερος (48), ἡ δὲ ὁμοιόμορφος εἶναι ὁ ὁμαλὸς καὶ λεῖος, ἡ δὲ ἐνάντια ὁ τραχύς, ἡ δὲ μεγάλη ὁ ἰσχυρὸς καὶ ἡ ἐναντία εἶναι ὁ μικρός, ὡς πρὸς δὲ τὰς συμφωνίας αὐτῶν ἀνάγκη νὰ ὁμιλήσωμεν βραδύτερον.

     Τὸ τέταρτον γένος αἰσθητῶν πραγμάτων μᾶς ὑπολείπεται, ὅπερ πρέπει νὰ διαιρέσωμεν εἰς εἴδη, διότι κατέχει πολυαρίθμους ποικιλίας, τὰς ὁποίας ὅλας ὁμοῦ ἐκαλέσαμεν χρώματα, (καὶ εἶναι) φλὸξ ἀπορρέουσα ἀπὸ ἕκαστον τῶν σωμάτων καὶ ἔχουσα μόρια ἀνάλογα πρὸς τὴν ὄψιν, ὥστε νὰ εἶναι αἰσθητά. Περὶ τῶν αἰτίων δὲ τῆς παραγωγῆς τῆς ὄψεως εἴπομεν ὀλίγα εἰς τὰ προηγούμενα (49). Περὶ τῶν χρωμάτων λοιπὸν τοῦτο φαίνεται πιθανώτατον, καὶ θὰ ἦτο πρέπον νῦν νὰ διεξέλθωμεν περὶ αὐτοῦ προσηκόντως• ὅτι δηλαδὴ τὰ μόρια, τὰ ὁποῖα ἀπορρέουσιν ἀπὸ τῶν ἄλλων πραγμάτων καὶ πίπτουσιν εἰς τὴν ὄψιν, εἶναι ἄλλα μὲν μικρότερα, ἄλλα δὲ μεγαλύτερα, καὶ ἄλλα ἴσα πρὸς τὰ μέρη αὐτῆς τῆς ὄψεως. Καὶ τὰ μὲν ἴσα δὲν εἶναι αἰσθητὰ καὶ τὰ λέγομεν διαφανῆ, τὰ δὲ μεγαλύτερα καὶ τὰ μικρότερα, ἐκεῖνα μὲν ὄντα ἱκανὰ νὰ συστέλλωσι, ταῦτα δὲ νὰ διαστέλλωσι τὴν ὄψιν, εἶναι τοιαῦτα, ὁποῖα πρὸς τὴν σάρκα εἶναι τὸ θερμὸν καὶ τὸ ψυχρὸν καὶ πρὸς τὴν γλώσσαν τὸ στρυφνὸν καὶ ὅσα θερμαντικὰ ὄντα τὰ ἐκαλέσαμεν δριμέα. Καὶ τὸ λευκὸν καὶ τὸ μέλαν εἶναι αἱ αὐταὶ ἐντυπώσεις τῶν πραγμάτων τούτων, αἵτινες ὅμως γίνονται εἰς ἄλλο γένος, καὶ φαίνονται διάφοροι διὰ τὰς εἰρημένας αἰτίας (50).

     Οὕτως οὖν αὐτὰ προσρητέον· τὸ μὲν διακριτικὸν τῆς ὄψεως λευκόν, τὸ δ’ ἐναντίον αὐτοῦ μέλαν, τὴν δὲ ὀξυτέραν φορὰν καὶ γένους πυρὸς ἑτέρου προσπίπτουσαν καὶ διακρίνουσαν τὴν ὄψιν μέχρι τῶν ὀμμάτων, αὐτάς τε τῶν ὀφθαλμῶν τὰς διεξόδους βίᾳ διωθοῦσαν καὶ τήκουσαν, πῦρ μὲν ἁθρόον καὶ ὕδωρ, ὃ δάκρυον καλοῦμεν, ἐκεῖθεν ἐκχέουσαν, αὐτὴν δὲ οὖσαν πῦρ ἐξ ἐναντίας ἀπαντῶσαν, καὶ τοῦ μὲν ἐκπηδῶντος πυρὸς οἷον ἀπ’ ἀστραπῆς, τοῦ δ’ εἰσιόντος καὶ περὶ τὸ νοτερὸν κατασβεννυμένου, παντοδαπῶν ἐν τῇ κυκήσει ταύτῃ γιγνομένων χρωμάτων, μαρμαρυγὰς μὲν τὸ πάθος προσείπομεν, τὸ δὲ τοῦτο ἀπεργαζόμενον λαμπρόν τε καὶ στίλβον ἐπωνομάσαμεν.

     Τὸ δὲ τούτων αὖ μεταξὺ πυρὸς γένος, πρὸς μὲν τὸ τῶν ὀμμάτων ὑγρὸν ἀφικνούμενον καὶ κεραννύμενον αὐτῷ, στίλβον δὲ οὔ· τῇ δὲ διὰ τῆς νοτίδος αὐγῇ τοῦ πυρὸς μειγνυμένου χρῶμα ἔναιμον παρασχομένῃ, τοὔνομα ἐρυθρὸν λέγομεν. λαμπρόν τε ἐρυθρῷ λευκῷ τε μειγνύμενον ξανθὸν γέγονεν· τὸ δὲ ὅσον μέτρον ὅσοις, οὐδ’ εἴ τις εἰδείη, νοῦν ἔχει τὸ λέγειν, ὧν μήτε τινὰ ἀνάγκην μήτε τὸν εἰκότα λόγον καὶ μετρίως ἄν τις εἰπεῖν εἴη δυνατός. Ἐρυθρὸν δὲ δὴ μέλανι λευκῷ τε κραθὲν ἁλουργόν· ὄρφνινον δέ, ὅταν τούτοις μεμειγμένοις καυθεῖσίν τε μᾶλλον συγκραθῇ μέλαν. Πυρρὸν δὲ ξανθοῦ τε καὶ φαιοῦ κράσει γίγνεται, φαιὸν δὲ λευκοῦ τε καὶ μέλανος, τὸ δὲ ὠχρὸν λευκοῦ ξανθῷ μειγνυμένου. Λαμπρῷ δὲ λευκὸν συνελθὸν καὶ εἰς μέλαν κατακορὲς ἐμπεσὸν κυανοῦν χρῶμα ἀποτελεῖται, κυανοῦ δὲ λευκῷ κεραννυμένου γλαυκόν, πυρροῦ δὲ μέλανι πράσιον. Τὰ δὲ ἄλλα ἀπὸ τούτων σχεδὸν δῆλα αἷς ἂν ἀφομοιούμενα μείξεσιν διασῴζοι τὸν εἰκότα μῦθον.

     Εἰ δέ τις τούτων ἔργῳ σκοπούμενος βάσανον λαμβάνοι, τὸ τῆς ἀνθρωπίνης καὶ θείας φύσεως ἠγνοηκὼς ἂν εἴη διάφορον, ὅτι θεὸς μὲν τὰ πολλὰ εἰς ἓν συγκεραννύναι καὶ πάλιν ἐξ ἑνὸς εἰς πολλὰ διαλύειν ἱκανῶς ἐπιστάμενος ἅμα καὶ δυνατός, ἀνθρώπων δὲ οὐδεὶς οὐδέτερα τούτων ἱκανὸς οὔτε ἔστι νῦν οὔτε εἰς αὖθίς ποτε ἔσται.

     Οὕτω λοιπὸν πρέπει νὰ ὀνομάζωμεν αὐτά, τὸ μὲν διαστέλλον τὴν ὄψιν λευκόν, τὸ δὲ ἐναντίον αὐτοῦ μέλαν. Ἐὰν δὲ ὀξυτέρα ὁρμὴ πυρὸς διαφόρου γένους (ἐξωτερικοῦ) προσπέσῃ εἰς τὸ ὀπτικὸν πῦρ καὶ διαστείλῃ αὐτὸ μέχρι τῶν ὀμμάτων, βιαίως ὠθοῦσα καὶ διαλύουσα τοὺς πόρους τῶν ὀφθαλμῶν, ὥστε νὰ ἐκχύνεται πῦρ καὶ ὕδωρ ἄφθονον, τὸ ὁποῖον καλοῦμεν δάκρυα, ἐνῶ αὐτὴ αὕτη ἡ ὁρμὴ εἶναι πῦρ, καὶ ἔρχεται εἰς συνάντησιν (ἐνῶ τὸ ἓν πῦρ πηδᾶ ἔξω ὡς ἀπὸ ἀστραπήν, τὸ δὲ ἄλλο εἰσέρχεται καὶ σβύνεται εἰς τὴν ὑγρασίαν τοῦ ὀφθαλμοῦ), καὶ εἰς τὴν σύγχυσιν ταύτην γεννῶνται ποικίλα χρώματα, τὴν ἐντύπωσιν ταύτην ὀνομάζομεν μαρμαρυγήν (51), ἐκεῖνο δὲ ὅπερ παράγει αὐτὴν ὀνομάζομεν λαμπρὸν καὶ στίλβον.

     Τὸ δὲ μεταξὺ τούτων εἶναι γένος πυρός, τὸ ὁποῖον φθάνει εἰς τὸ ὑγρὸν τῶν ὀμμάτων καὶ ἀναμιγνύεται μὲ αὐτό, ἀλλὰ δὲν στίλβει, καὶ τὴν λάμψιν ταύτην τοῦ πυρὸς ἡ ὁποία ἀναμιγνύεται μετὰ τοῦ ὑγροῦ, ἐπειδὴ παρέχει χρῶμα τοῦ αἵματος, τὴν ὀνομάζομεν ἐρυθρόν. Τὸ λαμπρὸν ἐνούμενον μὲ τὸ ἐρυθρὸν καὶ τὸ λευκὸν γεννᾶ τὸ ξανθόν. Ἀλλὰ κατὰ ποῖον μέτρον εἶναι ἕκαστον τούτων, οὐδὲ ἐὰν τὶς γνωρίζῃ αὐτό, ἔχει σημασίαν πρὸς αὐτὸν νὰ τὸ ἐξετάζῃ, διότι οὐδεὶς θὰ ἠδύνατο νὰ δείξῃ ἐπαρκῶς ἀνάγκην τινὰ αὐτοῦ οὔτε λόγον πιθανόν. Τὸ δὲ ἐρυθρὸν ἐνωθὲν μὲ τὸ μέλαν καὶ τὸ λευκόν, παράγει τὸ πορφυροῦν. Ὅταν δὲ εἰς ταῦτα, ἀφοῦ μιχθώσι καὶ καώσι, προστεθῇ περισσότερον μέλαν, γεννᾶται τὸ σκοτεινὸν (βαθύ) χρῶμα. Τὸ πυρρὸν δὲ γεννᾶται ἐκ τῆς μίξεως τοῦ ξανθοῦ καὶ τοῦ φαιοῦ, τὸ δὲ φαιὸν ἐκ τοῦ λευκοῦ καὶ τοῦ μέλανος, τὸ δὲ ὠχρὸν (κίτρινον) ἐκ τοῦ λευκοῦ μιχθέντος μὲ τὸ ξανθόν. Τὸ λευκὸν δὲ συνδυαζόμενον μὲ τὸ λαμπρὸν καὶ μεταπῖπτον εἰς πυκνὸν μέλαν παράγει τὸ κυανοῦν χρῶμα. Τὸ δὲ κυανοῦν ἐνούμενον μὲ τὸ λευκὸν παράγει τὸ γλαυκὸν καὶ τὸ πυρρὸν συνδυαζόμενον μὲ τὸ μέλαν παράγει τὸ πράσινον. Τὰ δὲ λοιπὰ χρώματα ἐκ τούτων τῶν παραδειγμάτων εἶναι σχεδὸν φανερὸν μὲ ποίας μίξεις δύνανται νὰ ἐξηγηθώσι καὶ νὰ διατηρηθῇ ἡ πιθανότης τοῦ λόγου.

     Ἀλλ’ ἐὰν τὶς ἐξετάζων ταῦτα ἐν τῇ πραγματικότητᾳ θέλῃ νὰ κάμῃ δοκιμὴν αὐτῶν, θὰ ἐδεικνύετο ἀγνοῶν τὴν διαφορὰν μεταξὺ τῆς ἀνθρωπίνης καὶ τῆς θείας φύσεως, ὅτι δήλ. ὁ Θεὸς ἔχει τὴν ἐπιστήμην ἅμα καὶ τὴν δύναμιν ἐπαρκεῖς, ἵνα ἀναμιγνύῃ πολλὰ πράγματα εἰς ἓν καὶ πάλιν ἐκ τοῦ ἑνὸς νὰ τὰ διαλύῃ εἰς πολλά, ἀλλ’ ἐκ τῶν ἀνθρώπων οὐδεὶς εἶναι ἱκανὸς νὰ κάμῃ οὔτε τὸ ἓν οὔτε τὸ ἄλλο ἐκ τούτων, οὔτε τώρα οὔτε θὰ εἶναι ποτὲ εἰς τὸ μέλλον.

     Ταῦτα δὴ πάντα τότε ταύτῃ πεφυκότα ἐξ ἀνάγκης ὁ τοῦ καλλίστου τε καὶ ἀρίστου δημιουργὸς ἐν τοῖς γιγνομένοις παρελάμβανεν, ἡνίκα τὸν αὐτάρκη τε καὶ τὸν τελεώτατον θεὸν ἐγέννα, χρώμενος μὲν ταῖς περὶ ταῦτα αἰτίαις ὑπηρετούσαις, τὸ δὲ εὖ τεκταινόμενος ἐν πᾶσιν τοῖς γιγνομένοις αὐτός. Διὸ δὴ χρὴ δύ’ αἰτίας εἴδη διορίζεσθαι, τὸ μὲν ἀναγκαῖον, τὸ δὲ θεῖον, καὶ τὸ μὲν θεῖον ἐν ἅπασιν ζητεῖν κτήσεως ἕνεκα εὐδαίμονος βίου, καθ’ ὅσον ἡμῶν ἡ φύσις ἐνδέχεται, τὸ δὲ ἀναγκαῖον ἐκείνων χάριν, λογιζόμενον ὡς ἄνευ τούτων οὐ δυνατὰ αὐτὰ ἐκεῖνα ἐφ’ οἷς σπουδάζομεν μόνα κατανοεῖν οὐδ’ αὖ λαβεῖν οὐδ’ ἄλλως πως μετασχεῖν.

     Ὅτ’ οὖν δὴ τὰ νῦν οἷα τέκτοσιν ἡμῖν ὕλη παράκειται τὰ τῶν αἰτίων γένη διυλισμένα, ἐξ ὧν τὸν ἐπίλοιπον λόγον δεῖ συνυφανθῆναι, πάλιν ἐπ’ ἀρχὴν ἐπανέλθωμεν διὰ βραχέων, ταχύ τε εἰς ταὐτὸν πορευθῶμεν ὅθεν δεῦρο ἀφικόμεθα, καὶ τελευτὴν ἤδη κεφαλήν τε τῷ μύθῳ πειρώμεθα ἁρμόττουσαν ἐπιθεῖναι τοῖς πρόσθεν. Ὥσπερ γὰρ οὖν καὶ κατ’ ἀρχὰς ἐλέχθη, ταῦτα ἀτάκτως ἔχοντα ὁ θεὸς ἐν ἑκάστῳ τε αὐτῷ πρὸς αὑτὸ καὶ πρὸς ἄλληλα συμμετρίας ἐνεποίησεν, ὅσας τε καὶ ὅπῃ δυνατὸν ἦν ἀνάλογα καὶ σύμμετρα εἶναι.

     Τότε γὰρ οὔτε τούτων, ὅσον μὴ τύχῃ, τι μετεῖχεν, οὔτε τὸ παράπαν ὀνομάσαι τῶν νῦν ὀνομαζομένων ἀξιόλογον ἦν οὐδέν, οἷον πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ εἴ τι τῶν ἄλλων· ἀλλὰ πάντα ταῦτα πρῶτον διεκόσμησεν, ἔπειτ’ ἐκ τούτων πᾶν τόδε συνεστήσατο, ζῷον ἓν ζῷα ἔχον τὰ πάντα ἐν ἑαυτῷ θνητὰ ἀθάνατά τε. Καὶ τῶν μὲν θείων αὐτὸς γίγνεται δημιουργός, τῶν δὲ θνητῶν τὴν γένεσιν τοῖς ἑαυτοῦ γεννήμασιν δημιουργεῖν προσέταξεν.

     Ταῦτα λοιπὸν πάντα γεννηθέντα τοιουτοτρόπως ἐξ ἀνάγκης, ὁ δημιουργός τοῦ καλλίστου καὶ τοῦ ἀρίστου τὰ προσελάμβανε τότε εἰς τὰ γεννώμενα πράγματα, ὄτε ἐγέννα τὸν αὐτάρκη καὶ τὸν τελειότατον Θεόν, μεταχειριζόμενος αὐτὰ ὡς βοηθητικὰς αἰτίας, ἐνῶ τὸ ἀγαθὸν εἰς ὅλα τὰ γεννώμενα αὐτὸς τὸ ἐπραγματοποίει. Διὰ τοῦτο πρέπει νὰ διακρίνωμεν δυὸ εἴδη αἰτιῶν, τὸ μὲν ἀναγκαῖον, τὸ δὲ ἄλλο θεῖον, καὶ τὸ μὲν θεῖον νὰ ζητῶμεν εἰς ὅλα τὰ πράγματα, διὰ νὰ ζήσωμεν εὐτυχεῖς ἐφ’ ὅσον ἡ φύσις ἡμῶν ἐπιδέχεται· τὸ δὲ ἀναγκαῖον χάριν ἐκείνου, ἀναλογιζόμενοι ὅτι ἄνευ αὐτοῦ δὲν εἶναι δυνατὸν οὔτε ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἐπιποθοῦμεν, νὰ κατανοήσωμεν μεμονωμένον, οὔτε πάλιν νὰ τὸ συλλάβωμεν (52) ἢ νὰ μετάσχωμεν αὐτοῦ κατ’ ἄλλον τινὰ τρόπον.

     Ἐπειδὴ λοιπὸν τώρα, ὡς εἰς τέκτονας τὰ ὑλικά, εὑρίσκονται ἐνώπιον ἡμῶν τὰ δυὸ εἴδη τῶν αἰτιῶν, καλῶς ὠρισμένα, ἐκ τῶν ὁποίων πρέπει νὰ συνυφάνωμεν τὸν ἐπίλοιπον λόγον ἡμῶν, πάλιν ἂς ἐπανέλθωμεν συντόμως εἰς τὴν ἀρχὴν καὶ ταχέως ἂς πορευθῶμεν εἰς αὐτὸ ἐκεῖνο τὸ σημεῖον, ἐκ τοῦ ὁποίου ὁρμηθέντες ἐφθάσαμεν ἐδῶ, καὶ ἂς δοκιμάσωμεν νὰ θέσωμεν εἰς τὸν λόγον καὶ κεφαλὴν καὶ τέλος ἁρμόζοντα εἰς τὰ προειρημένα. Καθὼς λοιπὸν καὶ κατ’ ἀρχὰς εἴπομεν, εἰς τὰ πράγματα ταῦτα, τὰ ὁποῖα εὐρίσκοντο εἰς ἀταξίαν, ὁ Θεὸς ἔθεσεν εἰς ἕκαστον ἀναλογίας (συμμετρίας) καὶ πρὸς ἑαυτὸ καὶ πρὸς τὰ ἄλλα, καθ’ ὅσας καὶ ὅπου ἦτο δυνατὸν νὰ γίνωσιν ἀνάλογα καὶ σύμμετρα.

     Διότι τότε οὐδὲν πράγμα μετεῖχεν ἀναλογιῶν καὶ μέτρων, ἐκτὸς ἂν τὶ ἐξ αὐτῶν μετεῖχε κατὰ τύχην, οὔτε τὸ παράπαν ὑπῆρχε κανὲν ἄξιον νὰ λάβῃ τὸ ὄνομα τῶν πραγμάτων, τὰ ὁποία τώρα ἔχουσι τὸ ὄνομα τοῦτο, ὡς πῦρ καὶ ὕδωρ καὶ εἰ τί ἄλλο. Ἀλλ’ ὅλα ταῦτα κατὰ πρῶτον ὁ Θεὸς διέταξε, καὶ ἔπειτα ἐκ τούτων ἐσύστησε τὸ σύμπαν τοῦτο, ζῶον ὄν, τὸ ὁποῖον περιλαμβάνει ἐν ἐαυτῷ ὅλα τὰ ζῶα, θνητὰ καὶ ἀθάνατα. Καὶ τῶν μὲν θείων πραγμάτων αὐτὸς οὗτος ἔγινε δημιουργός, τὴν γέννησιν δὲ τῶν θνητῶν ἀνέθεσεν εἰς τὰ πλάσματα αὐτοῦ (53), ἵνα τὰ δημιουργήσωσι.